تناوب عناصر
آنچه را که یک نوآموز شیمی مشاهده میکند، تناوبی و دورهای بودن عناصر است. یک کارشناس شیمی روسیه بنام مندلیف صد سال پیش براساس اتم، عناصر مختلف را در جدول تناوبی عناصر (periodic chance) مرتب کرد. تا آن زمان تمام عناصر موجود کشف نشده بود و بسیاری ازخانههای این جدول خالی بودند. کلیه عناصر در این نقشهها طبق شمارههای اتمی در گروههای مخصوص به خود درج میشدند. منظور از شمارههای اتمی، تعداد همان بارهای مثبت پروتون (protons) است که در مرکز اتم وجود دارند. همین تعداد موجب فرق و تفاوت میان اتمهای یک عنصر و عنصر دیگری هستند. در مرکز هیدروژن که سادهترین عنصر است، یک پروتون وجود دارد. ساختن دو جدول از عناصر مختلف در هیلیم و سه جدول در لیتیم از این جهت ممکن است که یک اصل ریاضی به نحو شگفتآوری در آن کارفرما است. چه نمونه و الگوی بهتری برای این نظم و ترتیب میتوان ارائه داد که شناخت عنصر شماره یکصد و یک صرفاً بدلیل پروتونهای هفدهگانه آن بعمل آمده است. این نظم و انضباط شگفت آور، قانون اتفاق تناوبی (Periodic chance) گفته نمیشود؛ بلکه ضابطه تناوبی (periodic Law) نام دارد. هر نقشه و قانونی، قطعاً مقتضی یک ناظم و قانون ساز است. واقعیت این است که اگر دانش، خدا را قبول نکند، معنایش این است که دانش بخشی از نتایج حتمی تحقیقات خود را رد کرده است.
زیاد گفته میشود که در فلان تاریخ کسوف یا خسوف رخ خواهد داد. این، یک پیش بینی نیست که صرفاً مبتنی بر قیاس یا گمان باشد؛ بلکه دانشمندان نجوم، یقین دارند که به خاطر سیستم گردشی موجود در منظومه شمسی، بروز چنین رویدادی، یقینی است. وقتی به آسمان نگاه کنیم ستارههای بیشماری را خواهیم دید که از یک نظم خاص تبعیت میکنند. این امر موجب حیرت ما خواهد شد. از قرون بسیار متمادی توپهای بزرگی که در این فضای بسیط آویزان و معلق هستند، در یک مسیر معین در حال گردشند و در محورهای خود با چنان نظم و قانونی در گردش هستند که محل و زمان وقوع حوادثی که از آنها بوجود میآیند، از صدها سال قبل بطور کامل و صحیح قابل پیش بینی است. نظم و قانون شگفتآور فعل و انفعالات ذرات کوچک آب تا ستارههای گسترده در فضای بسیط، چنان هماهنگ و یکنواخت است که به راحتی میتوانیم براساس آن به تدوین ضابطه و قانون بپردازیم.
نظریه نیوتن، مبتنی بر گردش افلاک بود؛ بر همین اساس دو تن از دانشمندان، تئوری وجود سیارهای را ارائه دادند که در آن زمان شناخته نشده بود. از اینرو رصدخانه برلین در یکی از شبهای سپتامبر ۱۸۶۴م همان ناحیهای را رصد کرد که دو دانشمند، به آن اشاره کرده بودند؛ این امر، به اکتشاف سیارهای انجامید که ما، امروز آن را نپتون مینامیم.