ویژگی‌های حکیمانه هستی
یکی از ابعاد حکمت و هدفمندبودن کائنات، این است که امکاناتی در آن نهاده شده که انسان در صورت نیاز می‌تواند در آن تصرف نموده، به نفع خود آن بهره برداری کند. مثلاً نسبت نیتروژن در هوا ۷۸% می‌باشد. علاوه بر این در بسیاری از اشیای شیمیایی، نیتروژن وجود دارد که نیتروژن مرکب نامیده می‌شود. نباتات و گیاهان از همین نیتروژن استفاده می‌کنند و بخش عمده نیتروژن مورد نیاز انسان از نباتات تأمین می‌شود. اگر این نیتروژن نباشد، بشر و سایر حیوانات از گرسنگی خواهند مرد.
نیتروژن موجود در خاک، فقط با دو روش تجزیه می‌شود: یکی تجزیه میکروبی؛ در این روش میکروب‌های موجود در نزدیکی ریشه درخت، وارد عمل می‌شوند و نیتروژن هوا را گرفته و نیتروژن مرکب می‌سازند؛ اگر این نیتروژن با خاک آمیخته نگردد، هیچ دانه‌ای سبز نمی‌شود. وقتی نباتات و گیاهان خشک می‌شوند، بخشی از این نیتروژن مرکب در زمین می‌ماند.
روش دیگری که زمین، نیتروژن می‌گیرد، به وسیله رعد و برق در هنگام بارندگی است. هر بار که در آسمان رعد و برق می‌زند، مقداری از اکسیژن را با نیتروژن آمیخته، آن را به وسیله قطرات باران داخل زمین می‌کند. بدین ترتیب مقدار نیتریت نیتروژن که به راحتی به دست می‌آید، معادل پنج پوند در هکتار است و با ۳ پوند نیتریت سدیم برابر می‌باشد [۴۳].
تولید نیتروژن در این دو روش به کندی صورت می‌گیرد؛ به همین خاطر نیتروژن زمینی که بدون آیش بندی در آن زراعت شود، پایان می‌یابد. اینجاست که کشاورزان زمین‌ها را زیر و رو می‌کنند. جای بسی شگفت است که درست در ابتدای قرن بیستم که به دلیل کاشت و کار زیاد و به خاطر انبوه جمعیت، کمبود نیتروژن احساس شد و انسان، آینده اقتصادی خود را تاریک دید، روشی کشف شد که به صورت مصنوعی و با استفاده از هوا می‌توان به نیتروژن مرکب دست یافت. یکی از تلاش‌هایی که برای ساختن نیتروژن مرکب انجام گرفت، این بود که بتوان به صورت مصنوعی به نیتروژن مرکب دست یافت. یکی از تئوری‌هایی که برای ساختن نیتروژن مرکب ارائه شد، این بود که بتوان بصورت مصنوعی در هوا رعد و برق ایجاد کرد. گفته می‌شود که برای تولید رعد و برق در هوا، نیرویی معادل تقریباً سیصد هزار هارس پاور نیاز است و چنانکه قبلاً اشاره شد، مقدار بسیار اندکی نیتروژن به دست آمد. امّا اینک عقل به عنوان نعمت و موهبت الهی، پا را یک قدم فراتر گذاشته است. انسان، پس از گذشت ده هزار سال از تاریخ، روش‌هایی را کشف کرده است که این گاز نیتروژن را می‌توان به کود تبدیل کرد و بدین سان انسان، توانایی لازم برای تولید این جزء جدایی ناپذیر از غذای خود را بدست آورده است که زنده ماندن بدون آن مشکل می‌باشد. این، یک مسأله فوق العاده حیرت‌انگیز و شگفت‌آور است که انسان برای نخستین بار در تاریخ زمین در عین نیاز شدید، موفق به حل معضل کمبود مواد غذایی گردید. این معضل درست در زمانی برطرف گردید که وقوع آن در همان زمان قابل پیش‌بینی بود.
ابعاد بسیار گسترده‌ای از حکمت و معنویت در جهان هستی وجود دارد. قطعاً آنچه که دانش بشر به ما نشان داده است، به مراتب کمتر از حدی می‌باشد که باید به ما نشان دهد؛ به عبارتی شناخت ما، به مراتب کمتر از چیزی است که باید بشناسیم. ناشناخته‌ها، به قدری زیادند که اگر صرفاً به ذکر عناوین آن‌ها اکتفا شود، فهرستی به بزرگی کتابی قطور و بزرگ درست خواهد شد و بازهم بخشی از عناوین و فهرست‌ها باقی خواهد ماند. نعمت‌های الهی به هر طریقی که به زبان بشر اظهار گردد، اظهاری ناقص و ناتمام است. به هر میزان که با قلم و زبان به شرح و ذکر جزئیات نعمت‌های پروردگار پرداخته شود، بازهم این احساس همچنان باقی خواهد ماند که ما، نعمت‌ها را بیان نکرده‌ایم؛ بلکه فقط بخشی از آن‌ها را نام برده‌ایم. واقعیت، این است که اگر تمام اسرار گیتی کشف شوند و تمام انسان‌ها به نحوی به نوشتن مشغول گردند و از تمام ابزار موجود در جهان هستی کمک بگیرند، بازهم از شرح و بسط کامل حکمت‌های جهان هستی ناتوان و عاجز خواهند بود:
﴿وَلَوۡ أَنَّمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ مِن شَجَرَةٍ أَقۡلَٰمٞ وَٱلۡبَحۡرُ يَمُدُّهُۥ مِنۢ بَعۡدِهِۦ سَبۡعَةُ أَبۡحُرٖ مَّا نَفِدَتۡ كَلِمَٰتُ ٱللَّهِۚ﴾[لقمان: ۲۷] یعنی: «اگر تمام درختانی که روی زمین هستند، قلم شوند و دریا (برای آن مرکب گردد) و هفت دریا کمک این دریا شود (و با آن مخلوقات خدا یادداشت گردند، قلم‌ها می‌شکنند و مرکب می‌خشکد، ولی) مخلوقات خدا پایان نمی‌گیرند».
﴿قُل لَّوۡ كَانَ ٱلۡبَحۡرُ مِدَادٗا لِّكَلِمَٰتِ رَبِّي لَنَفِدَ ٱلۡبَحۡرُ قَبۡلَ أَن تَنفَدَ كَلِمَٰتُ رَبِّي وَلَوۡ جِئۡنَا بِمِثۡلِهِۦ مَدَدٗا١٠٩﴾[الكهف: ۱۰۹] یعنی: «بگو: اگر دریا (برای شمارش و نگارش صفات و ویژگی‌های) موجودات (جهان هستی) پروردگارم، جوهر شود، دریا پایان می‌پذیرد، پیش از آنکه (نگارش اسرار هستی) موجودات پروردگارم پایان یابد؛ هرچند هم همسان آن دریا را به عنوان کمک بدان بیفزاییم».
کسی که ذره‌ای از کائنات را مطالعه نموده است، بدون تردید اعتراف خواهد کرد که این فرموده خدای متعال، خالی از هرگونه اغراق و مبالغه می‌باشد و واقعا حقیقت بزرگی را با زبانی بسیار ساده تبیین نموده است.
[۴۳] Lyon Buckman and Brady, The Nature and Properties of Soils.