۴- گواهی تجربه‌ها و مشاهدات درباره معاد
اینک شهادت و گواهی تجربه را درباره زندگی پس از مرگ مورد ارزیابی قرار می‌دهیم. آیا تجربه، می‌تواند امکان زندگی پس از مرگ را ثابت کند؟ پاسخ، مثبت است؛ زیرا زندگی ما در دنیا به عنوان نخستین زندگی، بارزترین دلیل برای این ادعاست. منکران آخرت، نمی‌توانند زندگی دنیوی را انکار نمایند. لذا این پرسش مطرح می‌گردد که اگر امکان یک زندگی وجود دارد، پس چرا و بنابر چه دلیلی نمی‌تواند برای بار دوم اظهار وجود کند؟ چرا امکان ندارد تجربه‌ای که اکنون شاهد آن هستیم، دوباره تکرار شود؟! هیچ سخنی بیش از این با موازین عقلانی منافات ندارد که امکان وقوع پدیده‌ای را در زمان آینده درحالی انکار کنیم که در زمان حال وقوع آن را پذیرفته‌ایم و شاهد آن هستیم.
این تضاد اندیشه از بشر امروزی، بسیار شگفت‌آور است. خدایانی که خود انسان امروزی برای توجیه جهان هستی تراشیده است، می‌توانند چنین پدیده‌ای را دوباره به وجود بیاورند؛ اما خدایی را که دین معرفی می‌کند، از به وجودآوردن چنین پدیده‌ای عاجر می‌دانند!
جیمز جینز، در مورد پیدایش زمین و تمام مظاهر آن، در نتیجه یک اتفاق یا تصادف (Accident) می‌گوید: «به وجود آمدن زمین در نتیجه یک حادثه اتفاقی محض (Accident)، امر شگفت‌آوری نیست. اگر جهان هستی تا مدت مدیدی باقی بماند، وقوع حادثه‌ای دیگر مشابه حادثه اول خارج از امکان نیست» [۶۸].
بنا بر نظریه تکامل، انواع حیوانات ابتدا از یک نوع، به وجود آمدند. داروین می‌گوید: زرافه کنونی در نخستین مرحله زندگی خود، مانند سایر حیواناتِ سم دار بود، اما در اثر تغییرات و تحولات گوناگونی (variation) در جریان طولانی تناسل و تولید مثل، ساختار جسمی بزرگی یافت. داروین، ضمن تشریح این مطلب در بخش هفتم کتاب خود می‌نویسد: «من تقریباً یقین دارم که می‌توان یک حیوان سم دار را به یک زرافه تبدیل نمود» [۶۹].
آری! هر کس، زندگی و کائنات را توجیه کرده، در واقع پذیرفته است که اگر همان شرایط و عواملی که موجب زندگی فعلی وجهان هستی شده‌اند، یک بار دیگر فراهم شوند، حیاتی دوباره شکل می‌گیرد. در واقع امکان زندگی بعد از مرگ از نظر عقلانی به همان میزان قوی است که امکان زندگی فعلی است. هر آفریدگاری را که ما برای جهان هستی بپذیریم، باید قبول کنیم که همان آفریدگار قادر است تا همان عناصر را به وجود بیاورد که دفعه اول آن‌ها را بوجود آورده بود و تنها در صورتی این ایراد از ما رفع می‌شود که منکر زندگی اولی باشیم. چراکه انکار زندگی پس از مرگ، بعد از پذیرفتن زندگی اول هیچ گونه توجیه عقلی‌ای ندارد.
[۶۸] Modern Scientific Thought, P. ۳. [۶۹] Origin of Species, P. ۱۶۹.