جنگ چالدران [۱۱]

(زمان: ۲ رجب سال ۹۲۰ هـ)

بعد از سقوط دولت فاطمیان مصر در سال ۵۶۷ هـ دیگر هیچ کدام از فرق شیعه دولتی تشکیل ندادند تا نماینده افکار و حامی آن‌ها باشد. البته بعضی از حکام دولت ایلخانان مغول ایران مثل سلطان محمد خدا بنده به تشیع گرویدند ولی این مذهب، مذهب رسمی و شعار حکومت نگردید. و همچنان مانند گذشته مذهب اهل سنت، مذهب رسمی بود. تا اینکه اسماعیل صفوی در سال ۹۰۷ هـ ق توانست تبریز را تصرف و بلافاصله مذهب شیعه را مذهب رسمی کشور اعلام کرد در حالی که غالب مردم ایران اهل سنت بودند. اسماعیل شیعه ای غالی و متعصب بود. از این رو برای تحمیل مذهب تشیع بر ایران حدود یک ملیون سنی را کشت و برای این منظور از عصبیت قبیلوی قبائل ترکمان قزلباش (که در آناطولی در شرق ترکیه می‌زیستند) استفاده کرد. وی با کمک نیروی قزلباش مذهب تشیع را بر مردم ایران تحمیل کرد. اسماعیل آنچنان بر مریدان خود تسلط داشت که از شدت تعظیم وی را سجده می‌کردند. بسیار تندخو و آتشین مزاج بود. اسماعیل پیوسته در صدد گسترش مذهب تشیع بود لذا می‌کوشید که این مذهب را در سرزمینهای مجاور ایران هم توسعه دهد. این سیاست به ناچار او را رو در روی عثمانیان سنی مذهب قرار داد. اسماعیل که از این امر آگاه بود با پرتغالیان صلیبی که دشمنان سرسخت مسمانان به شمار می‌رفتند هم پیمان شد. همین پرتغالیان در آن دوران از شدت کینه نسبت به اسلام باری در صدد حمله به مدینه منوره و نبش قبر رسول اکرم (ص) برآمدند تا جسد رسول الله جرا ربوده وبعدآنرا با شهر قدس معاوضه کنند. اسماعیل صفوی که یقینا از دسیسه‌های پرتغالی‌ها بی‌خبر نبود با این وجود با آن‌ها بر ضد عثمانیان متحد شد. نامه‌های رد و بدل شده بین اسماعیل صفوی و «آلبوکوک» -دریانورد مشهور پرتغالی- که در تاریخ محفوظ مانده، تاریخ صفویان عموما و خاصه شاه اسماعیل را لکه دار کرده است.

در همین زمان مردی با تدبیر و نیرومند بر تخت سلطنت عثمانی تکیه زده بود. این شخص سلطان سلیم یاووز (مهیب) بود که حتی قبل از رسیدن به سلطنت نشان داده بود که برای تصفیه دشمنانش حتی اگر برادران وی باشند، بسیار جدی است. سلطان سلیم به درستی خطر صفویان و متحدان پرتغالی آنهاکه اماکن مقدسه اسلامی را تهدید می‌کردند و برای مرزهای شرقی امپراطوری عثمانی خطری جدی بودند را درک کرد. او مشاهده کرد که تشیع از ایران به سوی عراق و آناطولی سرازیر شده است. لذا تصمیم گرفت که اقدامی عاجل و جدی برای مقابله با این خطر که امت اسلامی را تهدید می‌کرد، انجام دهد.

به زودی جنگ لفظی بین سلطان سلیم و شاه اسماعیل در قالب نامه‌های خشن و تهدید آمیز آغاز شد. سلیم در این نامه‌ها شاه اسماعیل را به پذیرش دین صحیح و ترک تشیع و خودداری از آزار مسلمانان اهل سنت فرا خواند. در مقابل اسماعیل بر انحراف خود اصرار ورزید و حتی برای ریشخند و استهزاء سلیم مقداری ماده مخدر برای وی فرستاد و نوشت: «من فکر می‌کنم که تو نامه‌های خودت را تحت تأثیر این ماده مخدر می‌نویسی» و از این قبیل.

از این رو سلطان سلیم برای جنگی مهیب و هولناک با صفویان آماده شد. پیش از حمله به ایران شیعیان طرفدار صفوی در آناطولی را تعقیب کرده و هزاران نفر از آن‌ها را کشت زیرا آن‌ها را جاسوسان دولت صفوی می‌دانست. سپس یکی از بازماندگان سلسله «آق قوبونلو» -که قبل از پیدایش صفویان بر غرب ایران و عراق فرمان می‌راندند -را دعوت کرده و او را به مشارکت در حمله بر ضد صفویان تشویق کرد. وی پذیرفته و به سپاه عثمانی پیوست.

جاسوسان سلطان سلیم به وی گزارش دادند که شاه اسماعیل صفوی قصد دارد جنگ را تا فصل زمستان به تأخیر اندازد تا سپاه عثمانی از سرما و گرسنگی تلف شوند و به وی خبر دادند که اسماعیل به دشت یاس چمن در مرز آذربایجان عقب نشینی کرده است. از این رو سلطان سلیم سپاه انبوه خود را قبل از فصل زمستان روانه ایران کرد و به دشت چالدران (در مغرب آذربایجان غربی) رسیدند و ارتفاعات اطراف را اشغال کردند از این رو سپاه عثمانی بر میدان جنگ تسلط داشت. سرانجام در ۲ رجب ۹۲۰ هـ سلیم با سپاه خود همچون صاعقه بر سر سپاه صفوی فرود آمد و به شدت صفوف آن‌ها را از هم گسست و اسماعیل مانند موش ترسیده از میدان جنگ فرار کرد.

سلطان سلیم به سمت تبریز به پیش رفت و پایتخت صفویان را اشغال کرد و آنجا را مرکز فعالیتهای جنگی خود قرار داد. ولی البته سلیم به همان پیروزی در چالدران بسنده کرد و ای کاش جنگ را تا بر اندازی دولت صفوی ادامه می‌داد ولی آن دولت مانند غده سرطانی در منطقه ادامه یافت. علت عقب نشینی سلیم آن بود که فرماندهان سپاه وی جنگ در سرمای سوزناک آذربایجان را نپذیرفتند.

این جنگ باعث شد که مناطق شمال عراق و دیاریکر ضمیمه خاک عثمانی شود و مذهب سنی در آسیای صغیر و آناطولی تسلط یافته و مذهب شیعی به ایران محدود شود. این جنگ پرده از روابط پنهان و آشکار صفویان با پرتغالی‌ها و هماهنگی کامل آن‌ها برداشت و نشان داد پرتغالیان که سر سخت ترین دشمنان اسلام در آن زمان بودند چگونه از فرصت اشتغال عثمانی‌ها با صفوی‌ها استفاده کرده و بعضی از متصرفات عثمانی را تصرف و بر مهمترین راههای ارتباطی بین شرق و غرب سیطره یافتند.

مترجم: ابو یحیی

مصدر: سایت نواراسلام

IslamTape.Com

[۱۱] تاريخ الدولة العثمانية، تاريخ الدولة العلية، سلاطين آل عثمان، التاريخ الاسلامي ج۸ تاريخ الدولة الصفوية.