وفات ابن حزم اندلسی

(۲۸ شعبان ۴۵۶ ق.)

امام بزرگ، مجتهد مطلق، دریای علوم دانشمند جامع الاطراف و ذوالفنون و پرتالیف ترین دانشمند جهان اسلام بعد از امام طبری، ابومحمد علی بن احمد بن سعید بن حزم اندلسی قرطبی، ایرانی الاصل بود. وی فقیه و امام مذهب ظاهریه بود. این مذهب که براساس ظواهر قرآن و حدیث حکم می‌کرد و بوسیله «داود بن علی اصفهانی» بوجود آمده بود، به زودی در مشرق عالم اسلامی چراغ آن خاموش شد. ولی ابن حزم آن را در مغرب اسلامی احیا کرد. ابن حزم یک متکلم و ادیب و وزیری سیاستمدار بود. وی بزرگترین علماء اندلس به شمار می‌رود.

ابن حزم در اواخر ماه رمضان سال ۳۸۴ هـ در خانواده ای از اعیان و اشراف اندلس به دنیا آمد و پدرش احمد بن حزم از وزیران در بار منصور بن ابی عامر که بزرگترین فرمانروایان اندلس محسوب می‌شود بود از این رو ابن حزم در محیطی پر از ناز و نعمت پرورش یافت که غم خرج و خوراک زندگی نداشت. لذا تمام وقت خود را صرف تحصیل علم کرد. خداوند فهم فراوان و ذهنی سیال به او نصیب کرده بود. پدرش کتابخانه ای نفیس داشت که بعد از وی به پسرش ارث رسید. در جوانی به وزارت «مظفربن منصور عامری» رسید ولی به زودی به وزارت و ریاست پشت کرد و تمام وقت خود را به تعلیم و تعلم اختصاص داد. ابن حزم در ابتدای کارش بر مذهب شافعی بود ولی پس از آن به مذهب ظاهری گرایش پیدا کرد و قیاس را به کلی مردود شمرد. او تقلید مذهبی را حرام دانسته و اجتهاد و عمل به ظواهر نصوص را واجب می‌شمرد. با وجود آنکه وی در فروع فقهی ظاهری مذهب بود ولی در باب اصول دین بسیار تجاهل کرده و بسیاری از صفات خداوند را بطور نامأنوسی تأویل کرده و در بسیاری از مسائل اسماء و صفات الهی از مسیر حق منحرف شده است. علت آن است که وی در آغاز حیاتش بسیار منطق و علم کلام وفلسفه خوانده بود. از این رو افکار وی در خصوص صفات تحت تأثیر آن دانشها، دگرگون شده بود و همین به شدت به جایگاه علمی وی آسیب زده است.

ابن حزم یکی از پر تصنیف ترین علمای اسلام محسوب می‌شود. وی مذهب ظاهری را در زمانی که می‌رفت هیچ اثری از آن نماند، احیا کرد. از این رو مذهب ظاهری بنام «ابن حزم» شناخته می‌شود نه به اسم «داود بن علی» که این مذهب را در عراق بنیان گذاشته بود.

ابن حزم در حدود۴۰۰ جلد کتاب در هشتاد هزار ورق تالیف کرده است. از این بابت وی بعد از ابن جریر طبری در مقام دوم قرار دارد. ابن حزم در شاخه‌های مختلف علمی از فقه و اصول و حدیث و ادب و شعر و بلاغت و حتی طلب تالیفاتی دارد. کتاب «المحلی بالآثار» بهترین کتاب ابن حزم و بلکه از بهترین کتاب‌های میراث اسلامی به شمار می‌رود. گفته می‌شود هیچ موضوعی نیست که ابن حزم در آن باره تألیفی نداشته باشد.

آنچه که مقام علمی ابن حزم را در نظر علمای اسلام کاهش داده زبان تیز و برنده وی می‌باشد که با آن بسیاری از علما را به باد انتقاد گرفته است. نیش زبان ابن حزم تا آنجا است که در تیزی ضرب المثل شده است. در این باره گفته‌اند: «شمشیر حجاج و زبان ابن حزم دو لبه یک شمشیرند.» ابن حزم زبان خود را در حق علمای امت دراز کرده و خاصه در خلال مناظرات خود با علمای مالکی اندلس، بسیار آن‌ها را طعن زده است همین نیش زبان عجیب ابن حزم باعث شده بسیاری از علمای بعدی، از وی و علم و تالیفات وی به نوعی نفرت داشته و از وی دوری کرده‌اند. همین رفتار و اخلاق ابن حزم باعث شد که دشمنان زیادی برای خود دست و پا کند چنانکه وی را از قرطبه اخراج کردند و کتاب‌هایش را در حضور عموم به دستور معتمدبن عباد، حکمران قرطبه، آتش زدند و ابن حزم به ناچار در اواخر عمرش آواره شده و سرگردان و آواره از جایی به جای دیگر نقل مکان می‌کرد. تا اینکه در روستای «لبله» در غرب اندلس در ۲۸ شعبان ۴۵۶ هـ وفات یافت.

مترجم: ابو یحیی

مصدر: سایت نواراسلام

IslamTape.Com