وفات امام ابن جریر طبری [۲۲]

(زمان: ۲۷ شوال ۳۱۰ هـ.)

امام الائمه و شیخ امت اسلام، پیشوای علم تفسیر و تاریخ، پرتألیف ترین علماء اسلام، امام بزرگ ابوجعفر محمدبن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری در سال ۲۲۴ هـ در شهر آمل مرکز آن روز طبرستان (مازندران ایران) به دنیا آمد. پدرش وی را نذر علم کرد و هزینه زندگی او را برعهده گرفت. از این رو ابن جریر در سال ۲۴۰ هـ در طلب علم رخت سفر بست و عازم بغداد شد. بیش از ده سال در آن شهر اقامت کرد و از شیوخ و علمای بغداد کسب فیض نمود. ولی از آنجا که امام احمد حنبل سالهای آخر عمر ایشان بود و اکثرا هم بیمار بودند ابن جریر نتوانست از محضر ایشان استفاده کند. او که شافعی مذهب بود، آنچنان در این مذهب پیش رفت که از بزرگان شافعیه و پس از آن مجتهد مطلق شناخته شد.

این جریر در طلب حدیث و علم قراءات قرآن از بغداد به شام و از آنجا به مصر رفت. در مصر بود که با شاگردانش از شدت فقر به گرسنگی شدیدی مبتلا شدند. چنانکه سه شبانه روز چیزی برای خوردن نیافتند. اما متعاقب آن اتفاق شگفتی افتاد. خدای بزرگ با الهام غیبی، فرمانروای وقت مصر، احمدبن طولون را از حال آن‌ها آگاه کرد. لذا وی غذای فراوانی برای آن‌ها فرستاد. ابن جریر پس از آن مسافرت طولانی به بغداد بازگشت و با اجازه پدرش در همانجا رحل اقامت افکند.

از مهمترین دستاوردهای علمی طبری و مصنفات وی که بزرگترین و مفصل ترین منبع تاریخ اسلام محسوب می‌شود، کتاب «تاریخ الرسل و الملوک است» طبری پیشوای دو مدرسه تاریخ و تفسیر به شمار می‌رود. با وجود آنکه قبل از وی کسان بسیار در دو زمینه تفسیر و تاریخ کتاب نوشته بودند، ولی طبری سبک جدید و منحصر به فردی در تاریخ نگاری ایجاد کرد. کتاب مشهور «تاریخ الرسل والملوك» مهمترین منبع مطالعه تاریخ اسلام به شمار می‌رود. سبک تاریخ نویسی طبری، سالشمارانه بود یعنی در ذیل هر سال وقایعی را که در آن سال اتفاق افتاده بود می‌نوشت و بعلاوه آن‌ها را تحلیل می‌کرد. تفسیر طبری نیز سرآغاز مکتب تفسیری تفسیر به مأثور (حدیث) به شمار می‌رود. امام فقیه اسفراینی درباره آن می‌گوید: «اگر شخصی برای مطالعه تفسیر طبری به چین هم مسافرت کند، کار بزرگی انجام نداده است.» امام طبری در علوم فقه و اصول و حدیث هم تألیفاتی دارد. ایشان اراده و همت عجیبی در تألیف و تصنیف داشت. چنانکه گفته‌اند: ابن جریر چهل سال و در هر روز چهل ورقه می‌نوشته است. امام ابن جریر آنقدر مشغول تحصیل و تدریس و تصنیف علوم بود که هرگز در طول عمرش ازدواج نکرد مگر نه اینکه از کوچکی نذر علم شده بود.

ابن جریر هم مانند سایر علمای ربانی بود که علم را فقط برای رضای خدا می‌آموزند و نشر می‌کنند. وی زاهد و عابد و با تقوا بود، از دنیا و مقامات دنیوی کناره گرفته بود و هرگز نزد سلاطین و خلفا نرفت. خلفا و وزیران، اموال و عطایای بسیار برای او می‌فرستادند ولی او علیرغم فقر شدید و نیازی که به عطایا داشت هرگز نمی‌پذیرفت. ابن جریر گاهی از سر نیاز مجبور می‌شد که لباسهای خود را بفروشد ولی هرگز دست نیاز به سوی امرا و دنیا داران دراز نکرد.

امام طبری در اواخر عمر خود، قربانی تعصب مذموم مذهبی شد و از این ناحیه رنج فراوان دید. در آن زمان، مناقشات و خصومتهای زیادی بین طبری با رئیس حنابله بغداد «ابوبکر بن داود» در جریان بود و چنان شد که حنابله خانه ابن جریر را محاصره کردند. و او را حبس خانگی کرده و ستم بسیار برایشان روا داشتند. در آن زمان مذهب حنبلی در سراسر عراق و خاصه در بغداد، مذهب غالب بود، عوام حنابله طبری را به تشیع متهم کرده و در این تهمت خیلی هم زیاده روی کردند تا جایی که مردم رااز مراجعه به او بازداشتند. ولی امام طبری از این اتهام مبرا بود. مردم؛ امام ابن جریر طبری را با کسی دیگر که او هم برحسب اتفاق نامش محمد بن جریر بن رستم طبری بود و مذهب شیعه داشت اشتباه گرفته بودند. جالب تر اینکه آن مرد نیز، کنیه ابوجعفر داشت!! علامه ذهبی در کتاب تاریخ خودش و هم در کتاب پر ارج «سیرأعلام النبلاء» مسلمانان را متوجه این موضوع کرده که دو محمد بن جریر طبری با کنیه ابوجعفر وجود داشته‌اند. امام طبری غیر از آن ابن جریر شیعه مذهب می‌باشد. از همین رو، ذهبی پس از ذکر سیره و ترجمه امام طبری بلافاصله ترجمه ابن جریر بن رستم شیعه مذهب را آورده تا خوانندگان متوجه تفاوت بین این دو نفر باشند. این محنت و رنجی که امام طبری به سبب تعصب و جهل مذهبی، برداشت نمود، نمونه‌ای است از سلسله رنجهای طولانی که علمای اسلام تحمل کرده‌اند.

امام ابن جریر طبری در ۲۷ شوال سال ۳۱۰ هـ در حالی که هنوز در خانه‌اش در حبس و محاصره قرار داشت، وفات کرد و شاگردانش نتوانستند، جنازه وی را برای دفن به بیرون از منزل ببرند، لذا وی را در خانه‌اش دفن کردند.تا چند ماه پس از دفن مردم بر سر قبر وی حاضر و نماز جنازه می‌خواندند. خداوند وی را در جوار رحمتهای واسعه خود، جای دهد.

مترجم: ابو یحیی

مصدر: سایت نواراسلام

IslamTape.Com

[۲۲] برای آگاهی بیشتر رجوع کنید: سيرأعلام النبلاء، وفيات الأعيان، تاریخ بغداد، تذكرة الحفاظ، طبقات المفسرين، البداية والنهاية، طبقات الشافعية.