عبادات درمان بسیاری از بیماریها
امام شافعی می‌فرماید: «علت وجودی عبادات سود و نفع مردم است». به عبارت دیگر اگر آن گونه که خداوند خواسته عبادات و فرایض انجام شود، شخصیت بی‌نظیری از انسان ایمان‌دار در می‌آورد، که جانها جذبش می‌شود و چشمها متوجه او می‌گردد، و دلها با نور او هدایت می‌یابد و چون عبادات آن گونه که خدا اراده کرده ادا شود، انسان مؤمن همزمان تبدیل به یک شخصیت روشن ذهن و روشن دل و با چشم و بصیرتی تیز می‌شود، که اندیشه و عاطفه‌اش درهم پیچیده، نمی‌توان تشخیص داد که از ادب و ترتیب درست و شناخت خوب او کدامینشان در مرتبه‌ی نخستند؟ و نمی‌توان دریافت از بین جان گران‌مایه و تیزهوش او کدام یک حیران کننده‌‌تر است؟
اگر عبادات آن گونه که خدا خواسته انجام شود، شخص ایمان‌دار دارای یک افق گسترده، نظری ژرف‌بینانه و تصمیمی درست خواهد بود و او در چنین مقامی در یک دنیای خوشبختی غوطه‌ور می‌شود که تمام بهره‌مندی‌های حسی روی زمین نمی‌تواند او را از آن باز دارد، هم چنان که به اخلاق و رفتاری زیبا و نیکو می‌رسد که نه شمش‌های درخشان طلا و نه فشارهای بازدارنده نمی‌تواند آن را درهم بریزد.
مؤمن راستین در استواری به کوه، در سختی و پایداری به سنگ، در نورانیت به خورشید تابان، در ژرفناکی به دریا، در صفا به آسمان، در طراوت و شادابی به بهار، در گوارایی و روانی به آب، در شرم و حیا به دوشیزه‌ی پاک و در نرم‌دلی به بچه می‌ماند.
اما چون انسان از اصول سرشتی خود روی برتابد و خدای بزرگ را پرستش نکند، و با گناه و نافرمانی از محدوده‌ی انسانیت پا بیرون نهد، ثبات درونیش دستخوش ناآرامی و اضطراب می‌شود و احساسی به او دست می‌دهد که سلامتی روانیش را از بین می‌برد، این حالت را روان‌شناسان و روان پزشکان، ناراحتی روانی نام نهاده‌اند که خود عامل اصلی بسیاری از بیماریهاست، از این مطلب به حقیقت بزرگی می‌رسیم و آن این است که عامل بسیاری از بیماریها در ناراحتیهای روانی و سستی‌های عضله‌ای نهفته است.
از جمله بیماریهای عضوی که از عوامل روانی ناشی می‌شود می‌توان به اینها اشاره کرد: تند شدن ضربان قلب، اختلال در نظم قلب، تنگ شدن سرخرگها، بالارفتن فشار خون در اثر مشکل عصبی، زخمهای دستگاه گوارش، آلرژی‌ها، بیماریهای اعصاب و روان و فلج عضوی دارای منشأ روانی. ولی هنگامی که انسان با خدا رابطه‌ی خوبی دارد و از گناهانش توبه می‌کند، و به خواست پروردگار گردن می‌نهد، و برای نزدیکی جستن به او کارهای نیک انجام می‌دهد، چنین احساس می‌کند که بار سنگینی به بزرگی کوهی از روی سینه‌اش برداشته شده و لایه‌های تاریکیهای انباشته برهم در برابرش متلاشی شده است.
ایمان‌دار خوش‌بختیهایی را احساس می‌کند که در وصف نمی‌گنجد و احساس می‌کند اندوه و فشار و مضیقه زایل شده و دیگر بازگشتی ندارد، در آن هنگام است که می‌پندارد چنان خوشبختی و اطمینانی در دلش هست که اگر در میان ساکنان یک کشور پخش گردد، تمامشان را سعادتمند می‌کند، و آن وقت سهیم بودن در این سلامتی روانی تأثیر شگرف و مثبتی از خود نشان می‌دهد و بیشتر علایم بیماریهای عضوی با منشأ روانی از بین می‌رود.
توبه و کار نیک بنیان سلامت روانی است، و چون کسی روانی سالم و درست و درخشان و خوش‌بین با معنویات والا بخواهد، باید با خدا آشتی کند و چون با او آشتی کرد و رابطه‌ی خوب با او برقرار ساخت تمام زندگانیش رو به بهبود و خوبی می‌نهد، بر همین اساس است که از پیامبر خدا روایت شده که فرمود: «استقیموا ولَن تحصوا» [۱۰۴]. یعنی درست باشید و پایداری کنید تا بهره‌های بسیار ببرید. به عبارت دیگر انسان چون درست کردار باشد، هرگز نمی‌تواند نیکیهایی را که در نتیجه‌ی درستی و پایداریش می‌گیرد، بشمارد.
بی‌گمان عباداتی چون نماز، روزه، حج و زکات از جمله عباداتی است که خداوند ما را به آن امر فرموده، و در قرآن به خوبی علت و توجیه آن را بیان کرده:
﴿خُذۡ مِنۡ أَمۡوَٰلِهِمۡ صَدَقَةٗ تُطَهِّرُهُمۡ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيۡهِمۡۖ إِنَّ صَلَوٰتَكَ سَكَنٞ لَّهُمۡۗ وَٱللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ١٠٣﴾[التوبة: ۱۰۳].
«از داراییهای آنها صدقه‌ای برگیر که آنها را پاک گرداند و بر آنان درود فرست، زیرا درود تو بر ایشان مایه‌ی آرامش و آسایش است. بدانید که خداوند شنوا و داناست».
همچنین فرمود:
﴿ٱتۡلُ مَآ أُوحِيَ إِلَيۡكَ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَۖ إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ تَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِ﴾[العنکبوت: ۴۵].
«آن چه را که از کتاب بر تو وحی شده، بر ایشان بخوان، نماز به پادار که از زشتیها و کارهای ناروا باز می‌دارد».
و نیز فرمود:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣﴾[البقرة: ۱۸۳].
«ای ایمان‌داران روزه بر شما واجب گشت همان گونه که بر کسان پیش از شما نیز واجب شده بود، باشد که پروای خدا را داشته باشید».
خداوند حکمت این عبادات را بیان فرموده اما آن چه خدا روشن ساخته مانع نمی‌شود که علاوه بر آن حکمت‌های دیگر بسیار زیادی داشته باشد، برای نمونه کارشناسان تربیت بدنی تمریناتی متوسط برنامه‌ریزی کرده‌اند که تمام مردم در تمام سنین و در هر وقت و هر جایی می‌توانند آن را انجام دهند، بدون این که زیان و خطری برای قلبشان داشته باشد یا عضله‌هایشان را خشک گرداند، در این راستا حرکات و تمرین‌هایی در نظر گرفته‌اند که به طور کامل با نماز تطبیق دارد، بنابراین نمازی که خدا ما را به ادای آن امر فرموده گذشته از این که ما را به او نزدیک می‌گرداند و ما را به یاد او می‌اندازد و باعث ایجاد پیوند بینمان می‌گردد، فایده‌هایی نیز برای بدنمان دارد. حرکاتی که در نماز هست، ایستادن، رکوع و سجود همه فایده‌های زیادی برای سلامتی بدن دارد.
در برخی کشورهای توسعه نیافته مردم به شدت از بیماریهای شایعی رنج می‌برند، برخی از این بیماریها به چشم می‌زند، اما این بیماریها در کشورهای اسلامی با وجود وضو اندک است، آیا کسی باور می‌کند که وضو و حرکتهای نماز که دستوراتی پرستشی است و نه چیز دیگر، در حقیقت علاوه بر آن، خاصیت‌ها و فایده‌های روحی و عبادتی بسیاری نیز دارد که بیماریهای زیادی را از انسان دور می‌کند؟ به یاد دارم که زنی برای درمان میگرن که دردهای مستمر در سر است، به یک کشور اروپایی رفته بود، پزشکی که خدای عزوجل را نمی‌شناسد از او می‌پرسد: از کجا آمده‌ای؟ زن جواب می‌دهد: از سوریه. او می‌پرسد: آیا نماز می‌خوانی؟ می‌گوید: نه. دکتر می‌گوید برو نماز بخوان دردت برطرف می‌شود! اما زن در شگفت می‌آید و بی‌قرار می‌شود. بله او تعجب کرده بود که سوار هواپیما شده و هزاران لیره خرج کرده بود تا به او بگویند: نماز بخواند. و او تنها وقتی تعجبش برطرف شده بود که پزشک به او گفته بود یکی از عاملهای میگرن ضعف در روانی سرخ‌رگهای مغز است، و سجده این سرخرگها را گشاد و روان می‌کند و خون را به‌سوی سر سرازیر می‌سازد، پس وضو و سجود و رکوع همه در اصل عبادت‌اند وانسان را به خدا نزدیک می‌کند و با او پیوند می‌دهد. و چون دانشمندان متخصص، کارشناسان تربیت بدنی و متخصصین بیماریهای رگها و سرخرگها آن را بررسی می‌کنند، با شگفتیهای بسیاری روبه‌رو می‌شوند.
[۱۰۴] الفردوس بمأثور الخطاب (۲۷۵)، نیز نگاه کنید به فتح الباری (۱۱/۲۲۵) و شرح صحیح مسلم از نووی (۲/۹).