۱-۶- استنجاء
استنجاء یا پاک نمودن اثرات مدفوع و ادرار با آب یا سنگ و یا هر شی، جامد غیرمحترم و پاکی که بتواند نجاست را برطرف کند، واجب است. استفاده از آب و سنگ یا جامدات مورد تأیید شرع و جمع آن‌ها در طهارت از به کار بردن یکی از آن‌ها بهتر است؛ به دلیل این که سنگ یا ماده‌ی جامد جرم نجاست را برطرف می‌کند و آب هم اثرات باقی‌مانده را میزداید. اما به دلیل اصالت آب در طهارت و قدرت شویندگی آن، در صورتی که شخص بخواهد یکی از پاک‌کننده‌ها را به کار ببرد، بهتر است از آب استفاده کند.
شرط استنجا با سنگ و سایر جامدات پاکی که قدرت برطرف کردن نجاست را دارند، این است که نجاست در محل خروج خشک نشده و از آن‌جا به سایر قسمت‌های بدن منتشر نشده باشد؛ در غیر این صورت استنجا فقط باید با آب انجام شود.
در صورت استنجا با آب ابتدا باید آلت تناسلی و سپس مقعد را پاک نمود. ولی هنگام استنجا با سنگ یا جامدات برعکس عمل می‌شود.
استنجا با دست راست هیچ‌گاه جایز نیست، چون امام مسلم رحمه‌الله از سلمان فارس سروایت می‌کند: «نهانا رسول‌الله ج أن نستنجی بالیمین»«پیامبر اکرمجما را از انجام عمل استنجا با دست راست نهی فرمودند».
***
با استناد به مطالبی که در باب نجاست مدفوع و ادرار بیان شده است و آلوده بودن آن‌ها به انواع میکروب‌ها می‌توان توجیهی مسلم و علمی در خصوص احکام استنجا بیان کرد.
استفاده از سنگ و جامدات دیگر و یا دستمال توالت‌های امروزی قبل از شست و شوی آلت تناسلی و مخرج با آب، در بهداشت فردی و پیش‌گیری از شیوع بیماری‌های منتقله به وسیله‌ی مدفوع، بسیار مؤثر است؛ زیرا در این شیوه جرم نجاست به وسیله‌ی سنگ و دستمال توالت برطرف شده و آب نیز اثرات مدفوع و ادرار را میزداید.
اما در صورتی که مدفوع و ادرار از محل خروج خود تجاوز کرده یا خشک شده باشند؛، پاک کردن اثر نجاست جز با استفاده از آب که قدرت پاک‌کنندگی و حلالیت آن در ابتدای مبحث طهارت مورد بحث قرار گرفت، جایز نیست.
نحوه‌ی نشستن در مستراح در انجام عمل دفع و تخلیه‌ی کامل روده‌ها باید به صورت چمباتمه‌ای باشد. این روش به دلایل متعددی از توالت‌های فرنگی ـ به شکل صندلی ـ سالم‌تر و بهداشتی‌تر است [صبور اردوبادی، احمد؛ ۱۳۶۶؛ ص ۹۷-۹۶].
ابتلا به بیماری سینیوس پیلونیدال [۱۱]در میان افرادی که با آب مخرج خود را می‌شویند و صرفاً از دستمال توالت استفاده نمی‌کنند بسیار نادر است؛ استفاده از دستمال توالت بدون به کار بردن آب یکی از علل خارش مقعد است [پاک‌نژاد، سیدرضا؛ ۱۳۴۹؛ ج ۱۵؛ ص ۲۴۰].
شستن آلت تناسلی قبل از شستشوی مقعد به خصوص درباره‌ی زنان حکمی بهداشتی و در خود توجه است؛ زیرا دست‌های آلوده به مدفوع به خصوص در دوران قاعدگی اگر در شست و شوی مهبل به کار گرفته شوند، مجرای ادراری و دستگاه تناسلی زن را در معرض انواع آلودگی‌ها قرار می‌دهند [صانعی، صفدر؛ ۱۳۴۹؛ ص ۱۰۰].
اختصاص دست چپ به انجام عمل طهارت و دست راست به غذا خوردن یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های بهداشت اسلامی است. عدم وجود مو و چین و چروک در کف دست به طور خلقی و استحباب ناخن گرفتن احتمال ابتلا به آلودگی‌ها را به کمترین حد ممکن می‌رساند.
[۱۱] pilonidal sinus