۸- رِضاع (خویشاوندی شیری)
رِضاع در لغت به معنی گرفتن پستان و مکیدن شیر است و در اصطلاح شرع عبارت است از رسیدن شیر زن یا فرآورده‌های شیری‌اش به معده‌ی طفل بر وجه شرعی (پنج بار خوردن شیر یا فرآورده‌های آن در سن کمتر از دو سالگی).
اصل در تحریم رضاع آیه‌ی: ﴿وَأُمَّهَٰتُكُمُ ٱلَّٰتِيٓ أَرۡضَعۡنَكُمۡ وَأَخَوَٰتُكُم مِّنَ ٱلرَّضَٰعَةِ﴾[النساء: ۲۳] «(خداوند بر شما حرام کرده است) مادرانی که به شما شیر داده‌اند و خواهران رضاعیتان» و احادیث روایت شده توسط امام مسلم رحمه‌الله و اجماع علماست؛ «یحرم من الرّضاع ما یحرم من النسب»«هر آن‌چه که از نسب حرام است، از شیر خوردن کودک نیز حرام می‌شود» و «إنّ الرّضاعة تحرّم ما یحرّم من الولادة»«آن‌چه که از تولد بچه از مادر بر او حرام است، از شیر خوردنش هم حرام می‌شود». علما دلیل این تحریم را تشکیل اجزای بدن شیرخوار از شیر مادر رضاعی دانسته‌اند [الشربینی؛ جلد سوم؛ ص ۴۱۴].
هیچ کدام از والدین حق قطع شیر را پیش از تکمیل دو سال ندارند. اما قطع شیر در پایان دو سال مستحب است و ادامه‌ی آن بدون دلیل مکروه است.
***
امروزه دانشمندان ترکیبات کلی شیر مادر، تغییرات مداوم آن به موازات تغییرات نیاز طفل، مکانیسم ترشح، اهمیت شیر مادر در تأمین سلامت کودک و تأثیرات آن بر سلامت مادر شیرده را مورد بررسی قرار داده و نکات قابل توجهی را بیان کرده‌اند، که در جای جای آن حکمت کامله‌ی خداوند و علم جامع آفریدگار به نیازهای بشر را می‌توان دریافت.
تغذیه‌ی انحصاری کودک با شیر مادر آب مورد نیاز بدنش را تأمین و به همین دلیل از هر گونه آلودگی احتمالی جلوگیری می‌شود.
در همین راستا سازمان یونیسف تخمین زده است که اگر تمام مادران اقدام به شیردهی نوزادان خود نمایند، همه ساله از حدود یک میلیون مرگ و میر کودکان پیش‌گیری خواهد شد؛ آن سازمان تأکید می‌کند که شیر مادر در شش ماه اول زندگی، کودک را ـ حتی در مناطق گرمسیری ـ از دریافت آب بی‌نیاز می‌کند [اصفهانی، محمد مهدی؛ ۱۳۷۴؛ ص ۴۶-۴۰].
شیر مادر حاوی عامل بیفیدوس [۱۵۴]است که رشد باکتر‌ی‌های مفید روده را افزایش می‌دهد؛ این ماده‌ی غذایی کامل، از آلودگی به میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا عاری است [هاگدن، رابینسون؛ ۱۳۷۸؛ ص ۲۱۰].
وجود کلسیم فراوان در شیر مادر که در استخوان‌بندی و استحکام دندان‌ها نقش بسیار فعالی دارد، از دیگر مزایای این نعمت خداوندی است [نجم آبادی، محمود، ۱۳۴۰؛ ص ۶۴].
شیر مادر علاوه بر داشتن دمای ثابت و مناسب برای طفل، زمینه‌ی آلودگی‌های موجود در تغذیه با شیرخشک را ندارد و در معده‌ی طفل یک ساعت و نیم بیشتر نمی‌ماند، در حالی که شیرخشک یا شیرهای دیگر سه تا چهار ساعت در معده می‌‌مانند [دیاب و قرقوز، ۱۳۷۵؛ ص ۱۰۶].
وجود عوامل سلولی و پروتیینی ایمنی بخش در شیر مادر موجب کاهش موارد ابتلای کودک به بیماری‌های اسهالی، گوارشی، تنفسی و ادراری می‌گردد.
به همین دلیل است که احتمال مرگ کودکان محروم از شیرمادر ۱۸ برابر افزایش می‌یابد هم‌چنین به علت عدم وجود فراکسیون بتا [۱۵۵]در شیرمادر که عامل ایجاد حساسیت است، کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند به ندرت به بیماری‌های ناشی از حساسیت (آسم، اگزما و انواع آلرژی) مبتلا می‌شوند [Shier, David: et al; ۱۹۹۹:۸۷۸].
چربی‌های اشباع نشده با زنجیره‌های طولانی که برای رشد مغز لازم است و اسیدهای آمینه‌ی سیستین [۱۵۶]و تورین [۱۵۷]و هم‌چنین مواد قندی و معدنی کافی برای رشد بافت‌های بدن از ویژگی‌های منحصر به فرد شیر مادر این نعمت پر برکت خداوندی است.
براساس برخی اطلاعات علمی قابل استناد تنها ماده‌ی غذایی یا دارویی شناخته شده که ضریب هوشی (IQ) را می‌توان تا ۸ واحد افزایش دهد فقط شیر مادر است.
شیر مادر علاوه بر موادغذایی و خواص منحصر به فردی که ذکر شد عامل بسیار مؤثری در ایجاد رابطه‌ی عاطفی قوی بین مادر و کودک و احساس امنیت در کودک است. هم‌چنین با در نظر گرفتن جنبه‌های اقتصادی می‌توان گفت که استفاده از شیر مادر در کاهش هزینه‌های خانواده و دولت و قطع وابستگی اقتصادی و نیز کاهش بیماری‌های عفونی و مرگ و میر کودکان بسیار مؤثر است [دیاب و قرقوز؛ ۱۳۷۴؛ ص ۱۰۷].
شیردهی وسیله‌ای طبیعی برای پیش‌گیری از بارداری‌هاست و اگر دوران شیردهی دو سال کامل طول بکشد، فاصله‌ی میان بارداری‌ها با رعایت شرایط مربوطه تقریباً سه سال است و با بازسازی و تأمین ذخایر از دست رفته‌ی مادر همسو هماهنگ است [خوش‌طینت، آمنه؛ ۱۳۶۹؛ ص ۴۸].
مادر شیرده نه تنها ضرر نمی‌بیند بلکه بهره‌هایی هم می‌برد؛ از آن جمله ترشح هورمون اکسی‌توسین [۱۵۸]و پرولاکتین [۱۵۹]از غده‌ی هیپوفیز است، که پس از مکیده شدن پستان مادر و انتقال موج عصبی از نوک پستان به هیپوتالاموس [۱۶۰]دو پیام محرک ترشح هورمون صادر می‌گردد؛ یکی به بخش پیشین غده‌ی هیپوفیز [۱۶۱]که ترشح هورمون پرولاکتین را به دنبال دارد و این هورمون نقش اساسی را در ساخته‌شدن و ترشح شیر دارد و دیگری به بخش پسین غده‌ی مذکور که ترشح هورمون انقباض‌دهنده‌ی اکسی‌توسین را به دنبال دارد؛ این هورمون نیز بازگشت رحم را به جایگاه قبلی پیش از زایمان، تسریع می‌کند. در طول دوران شیردهی تدریجاً ذخیره‌های چربی بدن مادر که در زمان حاملگی جمع شده است مورد استفاده قرار گرفته و از چاق شدن مادر جلوگیری می‌شود.
[۱۵۴] bifidus factor [۱۵۵] B fraction [۱۵۶] systin amino acid [۱۵۷] turin amino acid [۱۵۸] oxytocion hormone [۱۵۹] prolaction hormone [۱۶۰] hypothalamus [۱۶۱] posterior pituitary gland