۹- خوراکی‌ها
معرفت احکام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های حلال به این دلیل اهمیت پیدا می‌کند که خداوند در این باره می‌فرماید:
﴿يَسَۡٔلُونَكَ مَاذَآ أُحِلَّ لَهُمۡۖ قُلۡ أُحِلَّ لَكُمُ ٱلطَّيِّبَٰتُ﴾[المائدة: ۴].
«از تو می‌پرسند که چه چیزی (از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها) بر آنان حلال شده است؟ بگو: بر شما چیزهای پاکیزه حلال شده است».
پیامبراکرم جنیز می‌فرماید: «أیُّ لحمٍ نَبَتَ منْ حرامٍ فالنّار أولی به»«هر گوشتی که در بدن (انسان) از حرام روییده باشد، به آتش جهنم سزاوارتر است».
از حیوانات دریایی انواع ماهی‌ها هرگونه که بمیرند حلال‌اند؛ ولی آن‌چه که در دریا و خشکی می‌تواند زندگی کند مانند: قورباغه، مار، لاک‌پشت، خرچنگ و غیره حرام است. در میان حیوانات خشکی شتر، بز، گاو، گوسفند خانگی و کوهی، گورخر، کفتار، کانگُرو، آهو، سمور، خرگوش، راسو، روباه، سنجاب و خارپشت حلال هستند؛ اما گرگ، شغال، موش، میمون، خرس، پلنگ، گربه‌ی وحشی و اهلی، سگ، گراز، خوک، مار، شیر، فیل و تمام حیواناتی که دارای زهر هستند و هم‌چنین درندگانی که دارای دندان‌های نیش بزرگ‌اند، حرام هستند.
در میان پرندگان خروس، مرغ، بوقلمون، غاز، اردک، کبک، قمری، انواع گنجشک، کبوتر، سار یا مرغ ماهی‌خوار، بلبل، تیهو، قازلاق (قُبره)، شبان فریب (مکاء)، بلدرچین، درنا، قرقاول، زاغ، فاخته، مرغابی، شترمرغ، مرغ رشتی (غرغره) حلال هستند؛ اما شاهین، جغد، باشه، پرستو، طوطی، چرغ (صَقْر)، عقاب، استخوان‌خوار (نَسْر)، کرکس، لک‌لک، دارکوب، لاشخور، زاغچه، کلاغ، زغن، هدهد، طاووس، خفاش و به طور کلی پرندگانی که دارای چنگال تیز و منحنی به طرف پایین هستند و توانایی ایجاد زخم را با چنگال دارند، حرام هستند [السید البکری؛ ج ۴؛ ص ۳۹۸].
تمامی حشرات به استثنای ملخ و تمامی خزندگان غیر از «ضب» (نوعی بزمچه) حرام هستند. ادله‌ی فقهی تمام احکام فوق در کتب فقهی مذکور است.
بقیه‌ی حیوانات در صورتی حلال هستند که مضر و پلید نباشند و طبع سالم انسان مایل به استفاده از گوشت آن‌ها باشد. به طور کلی با توجه به آیات ۳۱ و ۳۲ سوره‌ی مبارکه‌ی اعراف و آیات ۱۷۲ و ۱۷۳ بقره، و آیه‌ی ۳ مائده و نیز ۱۴۵ سوره‌ی انعام، ضوابط و قوانین اساسی اسلام برای تندرستی بشر و استفاده از موادغذایی به شرح زیر است:
۱- اباحه و تشویق با استفاده از غذاهای پاکیزه (طیبات).
۲- تحریم و تحذیر از غذاهای ناپاک و زیان‌بخش (خبائث).
۳- ضرورت دقت در نوع، کیفیت، مقدار و منشاء غذا.
۴- اعتدال و میانه‌روی و دوری از اسراف و پرخوری.
امامان نسایی و ترمذی رحمهماالله روایت کرده‌اند که پیامبر جفرموده است: «ما ملأ إبنُ آدمَ وعاءٌ شَرَّ من بطنهِ حسب ابنَ آدم أکلاتٌ یقمنَ صلبه فإنْ کانَ لا محالةَ فثلث لطعامه وثلث لشرابهِ و ثلثٌ لنفسهِ»«بدترین ظرفی که انسان پر می‌کند، ظرف شکمش (معده) است، در صورت نیاز انسان را، آن مقدار خوردن کافی است که او را نگه دارد، (یعنی) یک سوم برای غذا و یک سوم برای آب و یک سوم برای تنفس».
حکما اعتدال در خوردن را یکی از ارکان سلامتی ذکر کرده، گفته‌اند: «جوعوا تصحّوا» «گرسنگی بکشید تا سلامت یابید».
علی بن حسین بن واقد گفته است: خداوند علم طب را در نصف آیه‌ی از قرآن کریم جمع نموده است، آن‌جا که می‌فرماید: ﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ﴾[الأعراف: ۳۱] «بخورید و بیاشامید ولی اسراف و زیاده‌روی نکنید» [البغدادی، عبداللطیف؛ ۱۹۸۶؛ ص ۱۴].
***
غذا از بدو تولد تا مرگ عامل مهمی در تندرستی انسان است. موادغذایی ترکیبات شیمیایی بسیار پیچیده‌ای هستند که ۵۰ ماده‌ی مغذی یا بیشتر را که مورد نیاز بدن ما است، تأمین می‌کند.
سنگ نوشته‌های مصریان باستان، از به کار بردن غذا برای درمان بسیاری از بیماری‌ها دلالت دارد. سقراط، پزشک معروف یونانی، در مورد غذاهای مناسب در درمان بیماری‌ها مطالبی نگاشته است.
در اواخر قرن هجدهم و پس از پیدا شدن اساس علوم شیمی و فیزیولوژی، علم تغذیه پیشرفت خود را آغاز کرد و در اوایل قرن بیستم دانشمندان متوجه شدند که با مصرف رژیم‌های غذایی کافی می‌توان از بیماری‌های ناشی از کمبودهای تغذیه‌ای مانند اسکوربوت [۱۸۸]، بربری [۱۸۹]، پلاگر [۱۹۰]و کم‌خونی‌های تغذیه‌ای پیش‌گیری کرد [رابینسون و همکاران؛ ۱۳۷۸؛ ص ۱۵-۱۶].
از جمله مسایل بسیار مهم در امر تغذیه تنوع، شمول غذا بر موادغذایی لازم برای بدن (پروتیین‌ها، چربی‌ها، قندها، ویتامین‌ها، املاح، و مواد معدنی) و بهداشت موادغذایی است.
تأثیرات روانی غذاها بر روح و روان آدمی از جمله مسایلی است که به تازگی مورد توجه علم تغذیه قرار گرفته است. نقش تغذیه در ایجاد و بهبود بیماری‌های مختلف در اندام‌های بدن بسیار قابل توجه است؛ واتسون مؤسس مکتب رفتارگرایی عقیده دارد که انسان با سه غریزه‌ی پرخاشگری، عشق و ترس به دنیا می‌آید؛ اصولاً حیوانات گوشت‌خوار، پرخاشگرند و در حیوانات علف‌خوار کمتر پرخاشگری دیده می‌شود [میلانی‌فر، بهروز؛ ۱۳۷۳؛ ص ۱۰۶].
هورمون‌هایی که رفتارهای حیوان را کنترل می‌کنند، از غدد مختلف به سیستم گردش خون وارد شده و در گوشت آن‌ها نفوذ می‌کنند؛ مشاهدات دانشمندان در قبایل آفریقایی که گوشت حیوانات شکاری مصرف می‌کنند، نشان داده است که میزان قتل و کشتار در بین آن‌ها بسیار زیادتر از قبایلی است که از آن نوع گوشت‌ها استفاده نمی‌کنند [طباره، عفیف عبدالفتاح؛ ۱۳۷۵؛ ص ۱۵۶].
ماهی‌ها منبع مهمی از پروتیین حیوانی برای انسان هستند و پروتیین آن‌ها دارای ارزش بیولوژیکی بالا، مشابه پروتیین حیوانات خشکی است. ماهی‌ها به دو دسته‌ی کم‌چربی و چرب تقسیم می‌شوند؛ ماهی‌های کم چربی دارای حدود ۱% چربی و ۱۰% پروتیین هستند و انرژی حاصل از مصرف ۱۰۰ گرم از آن‌ها بین ۵۰ تا ۸۰ کیلوکالری است. ماهی‌های چرب دارای ۸% تا ۱۵% چربی بوده و از خوردن ۱۰۰ گرم از آن‌ها ۸۰ تا ۱۶۰ کیلوکالری انرژی به دست می‌آید. به طور متوسط ماهی‌ها دارای ۷/۰ تا ۲ گرم درصد موادمعدنی نظیر پتاسیم، فسفر، گوگرد، منیزیم، کلسیم، آهن و ید هستند [محمدیها، حسن، ۱۳۶۸؛ ص ۱۳۴].
گوشت غنی‌ترین منبع پروتیین برای تغذیه‌ی انسان است و در عین حال از فساد پذیرترین موادغذایی محسوب می‌شود. بهداشت گوشت از جمله مسایل بسیار مهمی در سلامت انسان است. در اثر مصرف گوشت بیماری‌هایی مانند: سل، سیاه‌زخم، بروسلوز، کرم کدوی گاوی، کرم کدوی خوک و تریشینوز، ممکن است به انسان سرایت کند [حلم سرشت و دل‌پیشه؛ ۱۳۷۴؛ ص ۲۰۶].
گوشت اعضای مختلف بدن یک حیوان و هم‌چنین گوشت همان اعضا در حیوانات دیگر دارای ترکیباتی متغیر و تا حدودی مشابه است.
به طور کلی از مصرف ۱۰۰ گرم گوشت ۱۰۰ تا ۴۰۰ کیلوکالری انرژی حاصل می‌شود. گوشت حیوانات شکاری دارای مقادیر زیادی پروتیین و مقدار کمی چربی است مثلا: گوشت آهو ۲۱% و گوشت خرگوش ۲۳% پروتیین دارد [محمدیها، حسن؛ ۱۳۶۸؛ ص ۱۳۱-۱۲۹].
[۱۸۸] Scorbutus [۱۸۹] Beriberi [۱۹۰] Pllagra