۴- روزه
با استناد به امر خداوند در آیه‌ی:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ﴾[البقرة: ۱۸۳].
«بر شما روزه واجب شده است».
و اخبار صحیح روایت شده از پیامبر اکرمجو هم‌چنین اجماع علمای اسلام روزه‌ی ماه مبارک رمضان واجب است.
در میان شرایط وجوب روزه که در مبحث بهداشت و سلامت بشر قابل توجه است، می‌توان به شروط بلوغ و توانایی بدنی اشاره کرد.
***
روزه عبادتی مشترک میان تمام شریعت‌های الهی است که ابعاد روحی و جسمی آدمی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ درک عملی گرسنگی و به یاد محرومان افتادن، مهم‌ترین تأثیر روحی روزه در شخصیت اجتماعی فرد است.
تقویت اراده و توانایی فرد در کنترل شهوت‌ها از جمله ویژگی‌های روحی این عبادت است که به عنوان یک روش روان درمانی از نوع رفتار درمانی، می‌تواند به کار گرفته شود؛ شواهد و قراین موجود نشان می‌دهد که روزه در بهبود بیماران مبتلا به افسردگی ماژور مؤثر بوده و درمان آن‌ها را تسریع بخشیده است [مالک، ایوب؛ از مقالات همایش مسایل پزشکی در روزه‌داری؛ ۱۳۷۷؛ ص ۴۲].
گرچه بافت‌های بدن برای تأمین انرژی از کربوهیدرات‌ها به طور ارجح نسبت به چربی‌ها و پروتیین‌ها، استفاده می‌کنند؛ مقدار کربوهیدرات به طور طبیعی در سراسر بدن فقط چند صد گرم است و این مقدار می‌تواند انرژی موردنیاز اعمال بدن را برای شاید یک نصف روز تأمین کند؛ بنابراین به استثنای چند ساعت اول بی‌غذایی، اثرات عمده‌ی بی‌غذایی عبارتند از: کاهش پیش رونده‌ی پروتیین‌ها و چربی‌های بافتی [گایتون، آرتور؛ ۱۳۷۵؛ ج ۲؛ ص ۱۳۲۳].
روزه‌داری از طرفی با هضم تدریجی قندها و چربی‌های زاید که مانع فعالیت طبیعی بدن هستند، بار اعضا را کاسته و بر اثر مصرف ذخایر بدن در طول ماه رمضان اعضا و نسوج با مقابله با فقر موادغذایی به عکس‌العمل‌های حیاتی وادار شده و به یک سلسله تحریکات انعکاسی خودبه‌خودی دست می‌زنند.
از طرف دیگر بر اثر نرسیدن آب به بدن به تدریج آب ذخیره شده در بافت‌های عصبی دفع شده و این خود به رفع تشنجات و اختلالات عصبی کمک کرده و حساسیت سلول‌ها و نسوج عصبی را نسبت به تحریکات خارجی افزایش می‌دهد و بر اثر بازیافتن حساسیت طبیعی نسوج عصبی، اعصاب از ضعف و رخوت و شبه فلجی‌ها نجات می‌یابند.
هم‌چنین با هضم تدریجی قندها و چربی‌ها سموم فلزی در بافت‌های بدن از طرق مختلف دفع می‌گردد.
در لحظات افطار که به طور ناگهانی قدرت حیاتی سلول‌های بدن افزایش می‌یابد، ازدیاد ضربان قلب، شدت تنفسی و درجه حرارت بدن کاملاً مشهود است و عکس‌العمل‌های سمپاتیکی این مکانیسم‌ها را در سراسر بدن به وضوح دیده می‌شود. چنین فعل و انفعالات منظم و منطبق بر مقتضیات طبیعی و بیولوژیکی بدن از عهدة محرک‌های مصنوعی برنمی‌آید چون مختص به یک عضو نبوده بلکه تمام اندام‌های بدن را در برمی‌گیرد [صبور اردوبادی، احمد؛ بی‌تاریخ؛ ص ۲۲۲].
نابودی چربی‌های اضافی بدن در دوران روزه‌داری که هیچ ماده شیمیایی قادر به حل آن‌ها نیست از شاهکارهای روزه است، که مورد توجه علم پزشکی واقع شده است زیرا چاقی و اضافه وزن از مشکلات زندگی در جوامع صنعتی است. در آمریکا سالانه بین ۳۰ تا ۵۰ بیلیون دلار خرج برنامه‌های کاهش وزن و تهیه‌ی فراورده‌های رژیمی می‌شود [آندرولی و همکاران؛ ۱۳۷۹؛ ص ۱۰(۶)].
تأثیر مثبت روزه بر بیماری‌های مختلف امروزه در رشته‌های گوناگون علوم پزشکی به اثبات رسیده است؛ از آن جمله می‌توان به بیماری‌های زیر اشاره کرد:
۱- امراض دستگاه گوارشی مانند التهاب حاد معده.
۲- چاقی.
۳- آسم.
۴- التهاب مزمن کلیه.
۵- تصلب شرایین.
۶- فشار خون [دیاب و قرقوز؛ ۱۳۷۴؛ ص ۲۱۴].
گرسنگی و تشنگی حاصل از روزه‌داری در طول ماه رمضان اثرات ویژه‌ای بر سیستم ایمنی بدن دارد، که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در طی مدت روزه‌داری، فرد عملاً کالری کمتری نسبت به روزهای معمولی دریافت می‌کند؛ این رژیم کم کالری باعث افزایش فعالیت T-CELLها نسبت به محرک‌های بیگانه و به تأخیر انداختن پیری دستگاه ایمنی بدن می‌گردد؛ نتایج حاصل از آزمایش‌های افزایش یا کاهش کالری مصرفی در بروز بیماری‌های مختلف نشان می‌دهد که درصد بروز بیماری‌های عفونی، خود ایمنی، رماتیسمی، سرطانی و در نتیجه مرگ، در یک رژیم پر کالری بیشتر از یک رژیم کم کالری است و نتایج ثمربخش یک رژیم کم کالری در پیش‌گیری از امراض و به تأخیر انداختن پیری، توأم با سلامت عمومی، در برخی از تحقیقات به اثبات رسیده است [محمدی شیرمحله، ناصر؛ ۱۳۷۶؛ ص ۷۳].
سرعت ترشح هورمون رشد [۱۲۰]در روند بی‌غذایی [۱۲۱]افزایش می‌یابد؛ این هورمون که از بخش قدامی غدة هیپوفیز ترشح می‌شود با افزایش رسوب پروتیین و افزایش رشد، تقریباً تمام بافت‌های بدن را تحریک می‌کند که آشکارترین آن در رشد استخوان‌هاست [گایتون، آرتور؛ ۱۳۷۵؛ ج ۲؛ ص ۱۳۹۱].
[۱۲۰] Growth Hormone [۱۲۱] Starvation