۲-۱- ارکان نماز
در میان ارکان سیزدهگانهی نماز که با مبحث بهداشت مرتبط هستند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۲-۱-۱- قیام به شرط راست بودن ستون فقرات در نماز فرض برای کسانی که توانایی آن را دارند، از ارکان نماز است.
اگر شخصی قادر به راست نمودن ستون فقرات نباشد به هر شکلی که بتواند باید بایستد و در صورت عدم توانایی میتواند بنشیند و در این هنگام وضعیت افتراش [۹۲]از چهار زانو نشستن بهتر است ولی اقعاء [۹۳]به دلیل نهی پیامبر جدر حدیث روایت شده توسط حاکم رحمهالله مکروه است. در صورتی که شخص نتواند بنشیند میتواند به پهلوی راست بخوابد و در حالتی که از این کار هم عاجز باشد میتواند به پشت بخوابد و حمد و سوره را بخواند و برای رکوع و سجده با سر و چشم اشاره کند.
***
قیام تمرینی برای استقرار ستون فقرات و مهرههای آن است و تغییرات هورمونی معنیداری را در بدن ایجاد میکند؛ در حالت قیام سیستم عصبی سمپاتیک [۹۴]برای افزایش فشارخون، کاتکولآمینها [۹۵]را ترشح میکند و میزان رنین [۹۶]در خون افزایش مییابد. تجمع خون در اندامهای تحتانی و کاهش بازگشت وریدی قلب و حجم ضربهای آن تا ۴۰% از تأثیرات قیام بدون حرکت است [محمدی شیرمحله، ناصر؛ ۱۳۷۶؛ ص ۹].
۲-۱-۲- رکوع که حداقل آن قرار گرفتن کف دستها بر روی زانوهاست. از ارکان نماز است.
شیوهی کامل رکوع عبارت است از قرار دادن کف دستها بر زانوها و افقی قرار گرفتن گردن و پشت به طوری که پیشانی در مقابل سجدهگاه قرار گیرد.
***
رکوع فعالیتی است که در جریان آن عضلات پشت و عضلات پسین و پیشین منقبض شده و عضلات ناحیهی پشتی گردن، انبساط و آرامش مییابند [سالم، مختار؛ ۱۹۸۸؛ ص ۲۴۳].
رکوع در تقویت عضلات دیوارهی شکم بسیار مفید بوده و در جمع نمودن معده و کمک به هضم غذا مؤثر است؛ در این وضعیت فشار سیاهرگی افزایش یافته و تغییرات هورمونی مسلم و محسوسی رخ میدهد که مشابه وقایع هورمونی سجده است [محمدی شیرمحله، ناصر؛ ۱۳۷۶؛ ص ۱۵].
۲-۱-۳- سجدهها باید طوری انجام شوند که نه تنها پیشانی نمازگزار به سجدهگاه برسد بلکه سنگینی سر بر سجدهگاه قرار گیرد و نیز قول اصح بر آن است که قسمتهای پایینی کمر و باسنها باید در سطح بالاتری نسبت به سر قرار گیرند.
هفت عضو بدن باید در سجدهها روی زمین قرار گیرند که عبارتند از: کف دستها، زانوها، سر انگشتان پا و پیشانی.
***
بدون شک انجام حداقل ۳۴ حرکت سجده در طول شبانهروز، فعالیتی بسیار مفید در بهبود دردهای کمر، ستون فقرات، تصلب مفاصل، ساییدگی مهرهها و لغزش غضروفها میباشد؛ تأثیرات مفید سجدهها بر قلب، گردش خون، دستگاه تنفس، دستگاه گوارش و کبد مورد تأیید رشتههای مختلف پزشکی است [سالم، مختار؛ ۱۹۸۸؛ ص ۲۴۶-۲۴۴].
سجده ماهیچهها و مفاصل متعددی را در اندامهای مختلف به تحرک وادار میکند از جمله ماهیچههای بازو، مچ، انگشتان پا، کتف، پشت و ماهیچههای خلفی گردن. در حالت سجده اثرات نیروی ثقل بر گردش خون خنثی شده و فشار سیاه رگی مرکزی افزایش مییابد؛ در نتیجه فعالیت اعصاب سمپاتیک و ترشح هورمونهای رنین [۹۷]آنژیوتنسین II [۹۸]و اپی نفرین [۹۹]کاهش یافته و بر ترشح ANP (Aterrnial Natriuretic Peptide) سلولهای کششی دهلیزی افزوده میشود؛ ANP اثرات عروقی هورمونهای فوق را از بین برده و باعث اتساع عروق و کاهش فشار خون میشود [محمدی شیرمحله، ناصر؛ ۱۳۷۶؛ ص ۱۳].
۲-۱-۴- نشستن برای تشهدها به هر صورتی که باشد صحیح است، اما مستحب است که در تشهد اول به صورت «افتراش» و در تشهد دوم به صورت «تورک» [۱۰۰]نشست.
***
تحریک کامل ماهیچهها و مفاصل باسن، ران، ساق پا، زانو، پا و قوزکهای پا از فواید انجام رکن تشهد است؛ در هنگام نشستن به حالت تورک علاوه بر موارد ذکر شده، عضلات و مفاصل کمر نیز به فعالیت وادار میشوند.
نشستن در حالات جلوس یکی از بهترین تمرینات برای پیشگیری از واریس است [سالم، مختار؛ ۱۹۸۸؛ ص ۲۴۶].
[۹۲] نشستن بر قوزک پای چپ و راست نمودن پای راست با تکیه بر انگشتان. [۹۳] نشستن بر باسنها و راست نمودن زانوها. [۹۴] symphaticus [۹۵] catecholamins [۹۶] rennin [۹۷] rennin [۹۸] angiotensin [۹۹] epinephrine [۱۰۰] تورک مانند افزایش است با این تفاوت که شخص پای چپ را از زیر ساق پای راست خارج کرده و بر باسن چپ تکیه میزند.