مطالعه ای در معارف اسلامی

۱۴- حقوق مسلمان

عن أبي هريرةسقال: قال رسول الله ج: «حق المسلم على المسلم ست، قيل: وما هنّ يا رسول الله؟ قال: إذا لقيته فسلّم عليه، وإذا دعاك فأجبه، وإذا استنصحك فانصح له، وإذا عطس فحمد الله فشمته، وإذا مرض فعده، وإذا مات فاتبعه» رواه مسلم.

از ابو هریرهسروایت شده که: رسول خدا جفرمود: حق مسلمان بر مسلمان شش چیز است: گفته شد ای رسول خدا آن‌ها کدام اند؟ آنحضرت جفرمود: زمانی که با برادر مسلمان خود روبرو می‌شوی بر او سلام بده، وچون تو را به طعامی دعوت می‌کند دعوت او را بپذیر، و وقتی که از تو مشورت می‌خواهد به او مشورت درستی ارائه نما، و چون عطسه زند و الحمد لله بگوید جواب عطسه او را مسترد نما، (یعنی بگو یرحمک الله) و وقتی که مریض می‌گردد از وی عیادت کن، وزمانی که می‌میرد جنازه‌اش را مشایعت نما».

کسی که به ادای حقوق شش گانه متذکرۀ برادر مسلمان خویش قیام کند بدون شک به حقوقات دیگر بهتر رسیدگی می‌نماید. ودر ادای این واجبات و حقوق خیر زیاد و پاداش بزرگی را از جانب خداوند برایش کمایی می‌کند.

اولی: «زمانی که با برادر مسلمان خود مقابل می‌شوی بر وی سلام بده».

سلام دادن از روی محبت که ایمان آن را واجب گردانیده است دخول جنت را واجب می‌گرداند چنانچه آنحضرت جمی‌فرماید:

عن أبي هريرةسقال: قال رسول الله ج:

«والذي نفسي بيده لا تدخلوا الجنة حتى تؤمنوا، ولا تؤمنوا حتى تحابّوا، أفلا أدلكم على شيء إذا فعلتم تحاببتم؟ أفشوا السلام بينكم» رواه مسلم.

از ابو هریرهسروایت شده که آنحضرت جفرمود:

«قسم بذاتی که جانم بید او است به بهشت داخل نمی‌شوید تا اینکه ایمان بیاورید، ومؤمن شمرده نمی‌شوید تا اینکه با همدیگر دوستی کنید، آیا رهنمائی نکنم شما را به آنچه که هرگاه آن را انجام دهید با هم دوست می‌گردید؟ سلام را در میان خویش آشکار کنید». سلام دادن به یکدیگر از محاسن وخوبی‌های دین مقدس اسلام بشمار می‌آید، و در سلام دادن هر یک از طرفین به طرف مقابل خویش دعای خیر و سلامتی از بدی‌ها می‌نماید، و رحمت و برکات را بوی از خداوند می‌خواهد، و این کلمات سلام را به منت‌های خوشی و سرور و الفاظ متناسب به یکدیگر نثار وتحیه می‌نمایند، که باعث جلب محبت و دوری از نفرت و جدایی می‌گردد.

دوم: «وچون تو را به طعامی دعوت می‌کند دعوت او را بپذیر» زمانی که تو را برادر مسلمان تو بخوردنی‌ها، و نوشیدنی‌ها، دعوت می‌کند اجابت کن وخاطرۀ برادرمسلمان خود را که تو را دعوت نموده و اکرام کرده است به اجابت نمودن دعوتش مسرور بگردان، و به مهمانی‌اش حاضر شو مگر اینکه عذری داشته باشی.

سوم: «و وقتی که از تو مشورت می‌خواهد به او مشورت درستی ارائه نما».

زمانی که در کاری از کار‌ها کسی از تو مشورت می‌خواهد، که آیا آن کار را انجام دهد یا خیر؟ همان قسم به آن مشورت بده که خودت برای خویشتن دوست می‌داری، واگر در کاری که از تو نظر می‌گیرد از هر حیث او را مفید تلقی می‌نمودی پس او را در انجام دادن آن کار تشویق کن، واگر آن کار را مضر می‌پنداشتی او را از عواقب نا فرجامش بیم بده، واگر کاری بود که دارای نفع وضرر هردو بود برایش موضوع را شرح وتوضیح داده، و جوانب مثبت و منفی آن را بیان کن، و در میان مفاسد و مصالح آن موازنه بر قرار نما، وباو مشورت نیک عرضه کن. وهمچنین اگر با تو در مورد معامله نمودن با کسی، ویا به نکاح گرفتن کسی، و یا به نکاح دادن کسی، مشورت خواست از خیر خواهی و نصیحت در مودر دریغ مکن. وبه او آن رأی ومشورتی بده که به خود می‌پسندی، واز خیانت وغش نمودن حذر نما، زیرا کسی که به مسلمانان غش وخیانت نماید از جملۀ مسلمانان بشمار نمی‌آید، و علاوه بر آن مشورت و خیر خواهی که یکی از واجبات اسلامی است آن را ترک داده‌ای.

این مشورت‌ها مطلقاً واجب بوده و زمانی که از تو در مورد مشورت و رأی مفیدی خواسته می‌شود واجب بودن آن مؤکد می‌گردد.

چهارم: «چون عطسه زند والحمد لله بگوید جواب عطسه را مسترد نما» (یعنی بگو یرحمک الله).

این از این سبب است که عطسه نعمتی از جانب خداوند بشمار می‌آید، و بوسیله آن بادهای موذی بدن خارج می‌گردد. خداوند برای باد‌های بدن منفذی را آماده کرده است تا به آسانی آن بادها خارج گردد، و عطسه زننده آرامش پیدا کند، ازینرو برایش مشروع شده که (الحمد لله) بگوید، وکسی که عطسه او را می‌شنود. (یرحمک الله) بگوید، و عطسه زننده در جواب وی (یهدیکم الله ویصلح بالکم) بگوید، و کسی که الحمد لله نگوید. مستحق گفتن (یرحمک الله) نمی‌گردد. درین حالت نباید او بجز خودش کسی را ملامت نماید زیرا خودش سبب شده که از نعمت حمد و نعمت دعای برادر مسلمان خویش محروم بماند.

پنجم: «ووقتی که مریض می‌گردد، از وی عیادت کن» عیادت مریض از حقوق مسلمان بشمار می‌آید، مخصوصاً کسی که بر ذمۀ انسان حقی دارد در عیادتش تأکید زیاد تری شده است. مانند اقارب و دوستان انسان، و عیادت مریض از جملۀ افضل‌ترین اعمال صالحه محسوب می‌شود، و کسی که از برادر مسلمان خویش عیادت می‌کند، شامل رحمت خدا می‌گردد. و زمانی که انسان نزد مریض می‌نشیند رحمت خداوند او را احاطه می‌کند، وکسی که در اول روز مریض را عیادت می‌کند، فرشته‌های خداوند تا شام برایش درود می‌فرستند. واگر در آخر روز از مریض عیادت می‌کند تا طلوع صبح فرشته بر وی درود می‌فرستند. برای عیادت کننده مناسب است که برای مریض دعای شفا نماید، و او را اطمئنان وتسلی دهد، و خاطرۀ او را خوش سازد، وبه او مژدگانی صحتی وسلامتی دهد.

وبه او یاد دهانی کند تا توبه وتضرع به خداوند نماید، وبه وی توصیه‌های مفید نماید، و در نزدش زیاد نه نشیند بلکه به اندازۀ که عیادت به آن صورت بگیرد کافی است. مگر اینکه تردد ونشستن برای مریض مفید واقع شود. برای هر مقامی گفتۀ مناسب حالش لازم است.

ششم: «زمانی که میمیرد جنازه‌اش را مشایعت نما».

زیرا کسی که جنازۀ را مشایعت می‌کند تا اینکه نماز بر وی خوانده می‌شود خداوند متعال برایش به اندازۀ یک قیراط مزد می‌دهد. واگر تا دفن میت به اشتراک خود دوام دهد خداوند برایش به اندازۀ دو قیراط مزد ارزانی می‌کند. مشایعت جنازه از حقوق خداوند و حقوق میت و حقوق اقارب زندۀ میت بحساب می‌آید.