باب (۳۱): در مورد این سخن الله که می‌فرماید: ﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَتَّخِذُ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَندَادٗا يُحِبُّونَهُمۡ كَحُبِّ ٱللَّهِ﴾[البقرة: ۱۶۵].
«بعضى از مردم، معبودهایى غیر از خداوند براى خود انتخاب مىکنند; و آنها را همچون خدا دوست مىدارند» [۱۲۴].
همچنین می‌فرماید: ﴿قُلۡ إِن كَانَ ءَابَآؤُكُمۡ وَأَبۡنَآؤُكُمۡ وَإِخۡوَٰنُكُمۡ وَأَزۡوَٰجُكُمۡ وَعَشِيرَتُكُمۡ وَأَمۡوَٰلٌ ٱقۡتَرَفۡتُمُوهَا وَتِجَٰرَةٞ تَخۡشَوۡنَ كَسَادَهَا وَمَسَٰكِنُ تَرۡضَوۡنَهَآ أَحَبَّ إِلَيۡكُم مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَجِهَادٖ فِي سَبِيلِهِۦ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّىٰ يَأۡتِيَ ٱللَّهُ بِأَمۡرِهِۦۗ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡفَٰسِقِينَ ٢٤﴾[التوبة: ۲۴].
«بگو: اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما، و اموالى که به دست آوردهاید، و تجارتى که از کساد شدنش مىترسید، و خانه‌هائى که به آن علاقه دارید، در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است، در انتظار باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند; و خداوند جمعیت نافرمانبردار را هدایت نمىکند» [۱۲۵].
و از انس سروایت است که رسول الله صفرمود: «لا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ والنَّاس أجمَعِين».(بخاری ومسلم).
یعنی: «مؤمن نمی‌شود هیچ یک از شما تا آنکه مرا از فرزند و پدر خود و سایر مردم، دوست‌تر نداشته باشد» [۱۲۶].
همچنین در روایتی دیگر از انس سکه بخاری و مسلم آنرا نقل کرده‌اند، رسول الله می‌فرماید: «ثلاثٌ من كنّ فيه وَجَد بهنّ حلاوة الإيمان: أن يكونَ اللهُ ورسوله أحبّ إليه ممّا سواهما وأن يُحِبَّ الـمرءَ لا يحبُّه إلاّ لله وأن يكره أن يَعود في الكفر بَعدَ إذ اَنقذه الله منه كما يكرَه أن يُقذَف فِي النّار» وفي رواية: «لا يجِدُ أحدٌ حلاوة الإيمان حتّى».
«سه خصلت در هر که باشد، شیرینی ایمان را درک خواهد کرد: ۱ـ الله و رسولش نزد وی از همه کس محبوبتر باشند، ۲ـ محبت او با دیگران فقط بخاطر الله باشد، ۳ـ و بازگشت دوباره به کفر را همچون افتادن در آتش، ناپسند بداند» [۱۲۷].
و از ابن عباس سروایت است که گفت: هر که محبت و بغضش و نیز خصومت و صلحش، بخاطر الله باشد، با این کار به مقام ولایت الله دست خواهد یافت. و انسان هر چند نماز و روزه بجا آورد، تا چنین نباشد، طعم ایمان را نخواهد چشید. ولی امروز تمام برادریها و محبتها بر اساس امور دنیا پایه‌ریزی شده و نتیجه‌ی مثبتی از آنها عاید نمی‌شود. (ابن جریر) [۱۲۸].
و ابن عباس در تفسیر این سخن پروردگار: ﴿وَتَقَطَّعَتۡ بِهِمُ ٱلۡأَسۡبَابُ﴾[البقرة: ۱۶۶]. گفت: یعنی اسباب مودت و دوستی منقطع می‌شود [۱۲۹].
خلاصه آنچه در اين باب بيان شد:
۱ـ تفسیر آیه‌ی سورۀ بقره.
۲ـ تفسیر آیه‌ی سورۀ توبه.
۳ـ وجوب ترجیح محبت رسول الله بر محبت خود و زن و فرزند و مال.
۴ـ نفی ایمان، دلالت بر خروج از دایره‌ی اسلام نمی‌کند.
۵ـ ایمان دارای حلاوت و شیرینی است که گاهی انسان آنرا درک می‌کند و گاهی درک نمی‌کند.
۶ـ اعمال چهارگانه‌ی مربوط به قلب که ولایت الله و طعم ایمان بدون آنها حاصل نمی‌شود.
۷ـ برداشت صحابی بزرگوار از قضایا، اکثر محبتهای امروزی پایه‌ی دنیوی دارد.
۸ـ تفسیر آیه‌ی: ﴿وَتَقَطَّعَتۡ بِهِمُ ٱلۡأَسۡبَابُ﴾.
۹ـ بعضی از مشرکین الله را خیلی زیاد دوست داشتند.
۱۰ـ وعید شدید برای کسیکه اصناف هشتگانه‌ی مذکور در آیه، از دین خدا برایش محبوبتر باشند.
۱۱ـ کسیکه غیر الله را برابر با الله دوست داشته باشد، مرتکب شرک اکبر شده است.
[۱۲۴] از اینجا بحث عبادات قلبی شروع می‌شود که از واجبات و مکملات توحید به شمار می‌آیند. و بحث را با بیان محبت آغاز نمود. تا در این مورد نیز باید توحید خدا، رعایت بشود. و نزد انسان مسلمان کسی جز الله محبوبتر نباشد. و مراد در اینجا، محبت در عبادت است. که باید خدا را آنقدر دوست داشته باشیم که به اختیار خویش و با شوق و رغبت از او حرف شنوی داشت، و او را بپرستیم و از آنچه نهی کرده باز بیائیم. و صرف کردن این محبت برای غیرالله، شرک اکبر است. پس عبادت توأم با محبت، ستون اعتقاد و صلاح قلب است. ﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَتَّخِذُ﴾یعنی بعضی از مردم برای خدا همتایانی قرار می‌دهند و آنها را در محبت با خدا مساوی می‌کنند. [۱۲۵] و در آیه‌ی بعدی به کسانی که محبت دیگران و حتی اشیاء را بر محبت خدا، ترجیح می‌دهند، اخطار داد و فرمود: «فتربصوا» پس منتظر باشید. البته محبت رسول الله، در واقع محبت با خدا است زیرا خود او، دستور به محبت رسول الله داده‌است [۱۲۶] «لا يؤمن» یعنی مؤمن کامل نمی‌شود تا آنکه محبت و شأن و منزلت من در نزد او از محبت و شأن پسر و پدرش و سایرین بیشتر و بالاتر نباشد. البته این محبت با عمل به دستورات رسول الله و ارضای خدا، آشکار می‌گردد نه با ادعای خالی. [۱۲۷] «حلاوة» شیرینی. باید دانست که وقتی ایمان کامل بشود، شیرینی غیرقابل وصفی در روح ایجاد می‌گردد. [۱۲۸] «ولاية الله» یعنی بنده با این کارها، ولی خدا می‌گردد. ولی خدا کسی است که محبت و نصرت خدا شامل حال او می‌گردد. [۱۲۹] ﴿وَتَقَطَّعَتۡ بِهِمُ ٱلۡأَسۡبَابُ﴾مشرکین معتقد بودند که معبودانشان روز قیامت برایشان کاری از پیش خواهند برد و محبت و دوستی با آنان، شفاعت آنان را در پی خواهد داشت. خداوند خاطرنشان ساخت که در آنجا اینگونه محبتها کار آمد نخواهد بود.