باب (۵۷): بحث کلمۀ «لو» (اگر)

ارشاد باریتعالی است: ﴿يَقُولُونَ لَوۡ كَانَ لَنَا مِنَ ٱلۡأَمۡرِ شَيۡءٞ مَّا قُتِلۡنَا هَٰهُنَا﴾ [آل عمران: ۱۵۴]. «مى‏گویند: اگر ما ذره‌ای اختیار در این مسأله می‌داشتیم، در این جا کشته نمى‏شدیم!».

و در جائی دیگر می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِينَ قَالُواْ لِإِخۡوَٰنِهِمۡ وَقَعَدُواْ لَوۡ أَطَاعُونَا مَا قُتِلُواْ﴾[آل عمران: ۱۶۸].

«(منافقان) آنها هستند که به برادران خود -در حالى که از حمایت آنها دست کشیده بودند- گفتند: «اگر آنها از ما پیروى مى‏کردند، کشته نمى‏شدند» [۲۰۳].

و از ابوهریره سروایت است که رسول الله صفرمود: «احْرِصْ عَلَى مَا يَنْفَعُكَ وَاسْتَعِنْ بِاللَّهِ وَلا تَعْجَزْ وَإِنْ أَصَابَكَ شَيْءٌ فَلا تَقُل:ْ لَوْ أَنِّي فَعَلْتُ كذا, كَانَ كَذَا وَكَذَا، وَلَكِنْ, قُلْ: قَدّرَ اللَّهِ وَمَا شَاءَ فَعَلَ فَإِنَّ (لَوْ) تَفْتَحُ عَمَلَ الشَّيْطَانِ». (مسلم).

«به آنچه که برایت منفعت دارد، حریص باش. و از خدا کمک بگیر و ناتوان مباش. و اگر دچار مصیبتی شدی، مگو: اگر چنین می‌کردم، چنان می‌شد و ... بلکه بگو: تقدیر الهی چنین بود و او هر چه بخواهد، انجام می‌دهد. زیرا کلمۀ «لو» (اگر) دروازۀ امور شیطان را باز می‌کند» [۲۰۴].

خلاصه آنچه در این باب بیان شد:

۱ـ تفسیر دو آیۀ آل عمران.

۲ـ نهی از گفتن کلمۀ «لو» (اگر) پس از مصیبت.

۳ـ بیان علت نهی، اینکه، دروازۀ امور شیطانی(مثل عداوت و دشمنی) را باز می‌کند.

۴ـ راهنمائی به گفتن سخنان نیک.

۵ـ امر به اینکه به اعمال منفعت‌آمیز باید حریص بود و از خدا کمک باید گرفت.

۶ـ نهی از تنبلی و ناتوانی.

[۲۰۳] این بحث را مصنف بخاطر آن مطرح کرد که بسیاری از مردم در تقدیر الهی دچار تردید می‌شوند. و خیال می‌کنند که اگر فلان کار را نمی‌کردیم چنین نمی‌شد. در حالی که همۀ کارها و نتایج آنها، در اثر تقدیر الهی و طبق صلاحدید وی، صورت می‌گیرند. بنابراین استفاده از کلمۀ «لو» (اگر) برای اموری که گذشته است، جایز نمی‌باشد. و از خصلتهای نفاق به شمار می‌رود. اما برای اموری که قرار است در آینده انجام بشود می‌توان از آن استفاده کرد. بشرطیکه برای امر خیر و به امید کمک الله، بکار گرفته شود نه در امور شر و بدون چشم امید به کمک الله. [۲۰۴] در حدیث ابوهریره سنیز به انجام کارهای منفعت‌آمیز و طلب کمک از الله، امر شده و از عاجزی و تنبلی منع شده است. و در پایان از کار برد کلمۀ «لو» بوقت مصیبت، نهی شده. زیرا این کلمه، قلب را ضعیف و انسان را عاجز می‌نماید.