باب (۳۴): انذار برای ترسیدن از اللهأو ناامیدی از رحمتش

ارشاد باریتعالی است: ﴿أَفَأَمِنُواْ مَكۡرَ ٱللَّهِۚ فَلَا يَأۡمَنُ مَكۡرَ ٱللَّهِ إِلَّا ٱلۡقَوۡمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ ٩٩﴾[لأاعراف: ۹۹]. «آیا آنها خود را از مکر الهى در امان مى‏دانند؟! در حالى که جز زیانکاران، خود را از مکر (و مجازات) خدا ایمن نمى‏دانند» [۱۴۱].

و در جایی دیگر فرموده است: ﴿قَالَ وَمَن يَقۡنَطُ مِن رَّحۡمَةِ رَبِّهِۦٓ إِلَّا ٱلضَّآلُّونَ ٥٦﴾[الحجر: ۵۶]. «گفت: جز گمراهان، چه کسى از رحمت پروردگارش مایوس مى‏شود؟» [۱۴۲].

و از ابن عباس سروایت است که از رسول الله صدر مورد گناهان کبیره، پرسیدند؛ فرمود: «الشِّرك بِا لِله واليَأسُ مِن رَوحِ الله والأمن مِن مَكرِ الله».

«شرک ورزیدن به الله و نا امیدی از رحمتش و ایمن بودن از مکر و مؤاخذۀ الله» [۱۴۳].

و نیز از ابن مسعود سروایت است که فرمود: بزرگترین گناهان کبیره عبارتند از: شرک ورزیدن به الله، ایمن بودن از مکر و مؤاخذۀ الله و ناامید شدن از رحمتهای الله.(عبد الرزاق) [۱۴۴].

خلاصه آنچه در این باب بیان شد:

۱ـ تفسیر آیۀ سورۀ اعراف.

۲ـ تفسیر آیۀ سورۀ حجر.

۳ـ وعید شدید برای کسیکه از مکر الله ایمن باشد.

۴ـ وعید شدید برای کسیکه از رحمت الله ناامید باشد.

[۱۴۱] در آیۀ اول، یکی از صفات مشرکین بیان گردید که آنها کاملاً احساس امنیت می‌کنند و از مؤاخذۀ الله نمی‌هراسند. و چون ترس از خدا، عبادتی است مربوط به قلب و مشرکین عاری از این عبادت هستند از اینرو از مکر و مؤاخذۀ الله خود را مأمون می‌دانند. مکر خدا یعنی فرصت دادن و فراهم نمودن امور برای بندگان نافرمان و در پایان، مؤاخذه و عذاب ناگهانی. چنانکه رسول الله صفرمود: هر گاه دیدید که روزگار بر وفق مراد انسان معصیت کار پیش می‌رود، بدانید که این استدراجی است؛ زیرا خدا به او فرصت معصیت می‌دهد و هر وقت صلاح بداند، مجازاتش می‌نماید. و مکر خدا، دامنگیر کسی می‌شود که با اولیاء و انبیاء و داعیان خدا، مکر بکند، و مکری که به خدا منسوب است یعنی اظهار عزت و قهر و قدرت الله و این صفات کمال پروردگار است. [۱۴۲] ﴿قَالَ وَمَن يَقۡنَطُ مِن رَّحۡمَةِ رَبِّهِۦٓ إِلَّا ٱلضَّآلُّونَ ٥﴾یکی از صفات گمراهان اینست که از رحمت خدا ناامید هستند. در حالی که انسان هدایت یافته، هرگز از رحمت الله ناامید نمی‌شود. شرعاً نیز، عبادت وقتی در پیشگاه خدا، صحیح و قابل قبول است که ترس و امید توأم باشند. کسی که گناهکار است باید ترسش بیشتر از امیدواریش باشد و کسی که مریض است و از مرگ و هلاکت می‌ترسد باید امیدواریش بیشتر از ترسش باشد. خداوند بندگان میانه‌رو را چنین می‌ستاید: ﴿إِنَّهُمۡ كَانُواْ يُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِ وَيَدۡعُونَنَا رَغَبٗا وَرَهَبٗاۖ وَكَانُواْ لَنَا خَٰشِعِينَ﴾[الأنبیاء: ۹۰]. «چرا که آنان (خاندانى بودند که) همواره در کارهاى خیر بسرعت اقدام مى‏کردند; و در حال بیم و امید ما را مى‏خواندند; و پیوسته براى ما (خاضع و) خاشع بودند». [۱۴۳] باید دانست که امیدوار بودن به خدا، نوعی عبادت است همانطور که ترس از خدا نیز عبادت است. و ناامید بودن و احساس امنیت از مکر خدا، نتیجۀ ترک عبادت ترس می‌باشد. و واجب است که ریشۀ این، دو عبادت(امیدواری و ترس) در قلب زنده گردانیده بشوند. و نقصان در آنها، نقصان در کمال توحید به شمار می‌رود. [۱۴۴] «رحمة الله» یعنی جلب منفعت و دفع مضرت. «روح الله» غالبا بر نجات یافتن از مصیبت‌ها، اطلاق می‌گردد.