پیشگفتار

علم مکی و مدنی قرآن کریم یکی از مهم‌‌ترین موضوعات علوم القرآن به شمار می‌‌رود، علوم القرآن هر چند نام برای علم مشخصی است که موضوعات متعددی را در بردارد، ولی هر موضوعی از موضوعات آن درخور آنست که طی کتاب مستقل و تحقیقات جداگانه‌‌ای مورد بحث و بررسی قرار گیرد، همانگونه که علمای سلف حتی در آغاز تدوین علوم اسلامی پیرامون هریک از این موضوعات تألیفات مستقلی طبق فرهنگ و شیوۀ آن عصر داشتند.

موضوع شناخت مکی و مدنی قرآن نیز مانند سایر موضوعات قرآنی اهمیت ویژه‌‌ای در فهم معانی قرآن دارد، و از سوی دیگر تحقیقاتی در این علم از طرف علمای متأخر و معاصر به شکل وسیع، گسترده و فرا گیر- بویژه در زبان دری- صورت نگرفته است، در حالیکه از موضوعات عمدۀ مضمون «علوم القرآن» و «تاریخ تشریع اسلامی» به شمار می‌‌رود، پس تحقیق ویژه و تخصصی در همچو یک موضوع نه تنها برای شاگردان و استادان قابل استفاده است، بلکه برای سایر پژوهشگران و علاقه‌‌مندان رشتۀ علوم القرآن مفید بوده آن‌‌ها را در فهم و درک درست تفسیر قرآن یاری می‌‌رساند. بنابرآن این موضوع را عنوان اثر علمی خود برای ترفیع از رتبۀ «پوهنملی» به رتبۀ پوهندوئی«قرار دادم، به امید اینکه خدمت کوچکی در عرصۀ تخصص خود انجام داده باشم.

و خداوند مهربان و توانا را سپاس‌‌گزارم که تهیه و ترتیب این اثر را برایم آسان نموده و در تکمیل آن مرا یاری داد، همانگونه که زمینۀ تحصیل و آموزش را برایم میسر ساخت، و توفیق سپاس‌‌گزاری نعمت‌‌های خود را عنایت فرمود، و شکر و سپاس را مایۀ فزونی نعمت، کفران و ناسپاسی را موجب فنای آن قرار داده فرمود: ﴿وَإِذۡ تَأَذَّنَ رَبُّكُمۡ لَئِن شَكَرۡتُمۡ لَأَزِيدَنَّكُمۡۖ وَلَئِن كَفَرۡتُمۡ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٞ٧﴾[إبراهيم: ۷].

«پروردگار شما اعلام کرد: اگر شکر نعمت‌‌های مرا بجا آورید، من به طور قطع نعمت‌‌های شما را افزون می‌‌کنم، و اگر کفران کنید، عذاب و مجازات من شدید است».

برمبنای حدیث صحیح [۱]پیامبر اسلام ج: «لا يشکر الله من لا يشکر الناس». [۲]

«کسی که از مردم تشکر و سپاسگزاری نکند، شکرخدا را هم ادا نمی‌‌نماید».

و باتأسی از اخلاق عالی و سنت‌‌های عملی پیامبر جکه اشخاصیکه به او نیکی می‌‌کرد، از آن‌‌ها تقدیر و سپاس‌‌گزاری می‌‌نمود.

با توجه به سنت‌‌های قولی و فعلی پیامبر اکرم جبه خود لازم می‌‌دانم که از محترم استاد عالی قدر پوهاند نعمت الله «شهرانی» صمیمانه سپاس‌‌گزاری نمایم؛ چون ایشان باوجود مسؤولیت‌‌های سنگین اداری، مصروفیت‌‌های علمی خود، لطف نموده رهنمائی این اثر را پذیرفته و با رهنمودهای ارزشمند و سازندۀ علمی و مشوره‌‌های مفید و سالم خویش به ارزش و معنویت این اثر افزوده و در تکمیل آن همکاری لازم نموده‌‌اند.

از خداوند متعال عاجزانه درخواست می‌‌نمایم که برایشان اجر جزیل، پاداش عظیم، سعادت و موفقیت دو جهان را نصیب گرداند.

و همچنان از همکاری استاد محترم پوهاند سید عمر منیب نهایت سپاس‌‌گزاری نموده و برایشان سعادت و فلاح دارین را از کریم توانا خواهانم.

و از جمندان عزیز: معاویه و خالد که بهترین یار و یاورم در این راه بودند و سایر برادران و دوستانی که در انجام این رسالت به نحوی بامن همکار بوده و سهم گرفته‌‌اند، اظهار سپاس و قدر دانی می‌‌نمایم و از خداوند متعال برایشان اجر سترگ و پاداش بزرگ می‌‌خواهم.

پوهنمل دوکتورعبد القدوس «راجی»

استاد پوهنتون/دانشگاه تخار

[۱] صحیح سنن ابو داود ج۱ ص ۱۸۵ [۲] سنن ابوداود ج۱ ص ۱۵۷