شناخت مکی و مدنی قرآن

ب- مکی و مدنی در عصر صحابه:

علم مکی و مدنی مانند سایر علوم قرآنی بامداد خود را در همان عصر پرمیمنت پیامبراکرم جطی نموده، اساس و زیربنای آن در همان زمان نهاده شد، سپس اصحاب گرامی پیامبر جکه شاهد نزول وحی الهی بوده، زمان و مکان آن را خوب می‌‌دانستند و بادرک اهمیت این موضوع کمر همت را در رۀ توضیح و تبیین آن بستند، آنچه را که در این قسمت می‌‌دانستند، بیان کرده واهمیت آن را برای مردم توضیح نمودند:

از خلیفۀ دوم عمر بن خطابسدر مورد نزول آیۀ: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗاۚ﴾[المائدة: ۳] [۳۴]

چنین نقل است: "إنی لأعلم حيث أنزلت، و أين نزلت، و أين رسول الله جحين أنزلت يوم عرفه، و إنا والله بعرفة". [۳۵]

"من می‌‌دانم که این آیه چه وقت و در کجا نازل گردید؟ و در وقت نزول آن پیامبرجدر کجا بود؟ روز عرفه هنگامیکه ما در میدان عرفات بودیم این آیه نازل گردید".

عبدالله بن مسعود علم مکی و مدنی را بخش مهم از علوم قرآنی قرار داده می‌‌فرماید:

"و الله الذي لا إله غيره ما أنزلت سورة من كتاب الله إلا أنا أعلم أين نزلت، ولا أنزلت آية من كتاب الله إلا أنا أعلم فيمن نزلت، ولو أعلم أحداً أعلم منی بكتاب الله تبلغه الإبل لركبت إليه". [۳۶]

"سوگند به خداییکه جز او خدایی نیست، سوره‌‌ای از کتاب خدا فرود نیامده جز اینکه من می‌‌دانم کی نازل شد؟ و آیه‌‌ای از کتاب خدا نازل نشده، مگر اینکه می‌‌دانم در بارۀ چه بوده؟ اگر شخصی را سراغ داشته باشم که کتاب خدا را بهتر از من می‌‌داند و امکان سفر درآن بوده باشد، بخاطرکسب علم قرآن بسوی آن رخت سفر خواهم بست".

خلیفۀ چهارم علی بن ابی طالب- یکتن از مفسران صحابه- به اهمیت این موضوع اشاره نموده می‌‌گوید: "سلونی عن کتاب الله، فو الله ما من آية إلا و أنا أعلم بليل نزلت أم بنهار، أم في سهل أم في جبل". [۳۷]

"در بارۀ تفسیر قرآن از من بپرسید؛ سوگند به خداوند هر آیه‌‌ای که در شب یا در روز، در زمین هموار و یا در کوه نازل گردیده است، من می‌‌دانم".

این همه روایاتی‌‌اند که از مفسران صحابه نقل و ثابت شده و این روایات توجه صحابه را به شناخت زمان و مکان نزول آیات قرآنی از یکسو، نقش و اهمیت این شناخت را در فهم تفسیر قرآن از سوی دیگر برای ما بازگو می‌‌کند.

علاوه بربیان اهمیت این موضوع، از تعدادی از صحابه چون: ابی بن کعب، جابر بن عبدالله، زید بن ثابت، عبدالله بن عباس و عبدالله بن زبیر روایاتی نقل است که مکی و مدنی بودن هریک از سوره‌‌های قرآنی، بلکه برخی از آیات را مشخص می‌‌سازد که تفصیل آن در بخش ششم خواهد آمد.

[۳۴] سوره مایده: ۳. [۳۵] صحیح البخاری ج ۸ ص ۱۱۹. [۳۶] همان مأخذ ص ۶۲۲ [۳۷] تفسیر عبدالرزاق صنعانی ج۳ ص ۲۴۱