شناخت مکی و مدنی قرآن

الف – تفسیر به مأثور:

۱- جامع البیان عن تأویل آی القرآن:

تفسیر ابن جریرطبری ارزنده‌‌ترین تفسیر به مأثور به شمار می‌‌آید، شیوۀ وی در موضوع مکی و مدنی قرآن به نقاط آتی خلاصه می‌‌گردد:

* روایاتی از اقوال صحابه وتابعین در بارۀ مکی یا مدنی بودن سوره همواره با ثبت کامل سلسلۀ سند آن نقل می‌‌کند.

* امام ابن جرِیر به نقل روایات از صحابه و تابعین در این مورد می‌‌پردازد، ولی به نقد روایات و تشخیص صحیح و سقیم آن‌‌ها نپرداخته است. [۵۵]

۲- تفسیرالقرآن العظیم از ابن کثیر:

شیوۀ ابن کثیر در بحث وتحقیقات علم مکی و مدنی شبیه شیوۀ ابن جرِیر طبری، بلکه برتر و بالاتر ازآنست، از مزایای تفسیر ابن کثیر دقت در اسناد روایات است؛ بنابرآن بسیاری از روایاتی که در آن از مکی و یامدنی بودن سوره و یا آیه‌‌ای ادعاشده، ابن کثیر آن روایات را با معیارهای دقیق حدیثی از لحاظ سند و یا متن نقد نموده، نظر صحیح و سالم را با دلایل ترجیح می‌‌دهد. در تفسیرآیه‌‌هاى ذیل مراجعه شود: مایده،۶۷، انعام، ۵۲، انفال،۶۴.

۳- الدر المنشور فی التفسیر بالمأثور:

این تفسیر ارزشمند و دایرة المعارف بزرگی در فن تفسیر به مأثور محسوب می‌‌گردد.

* امام سیوطی در تفسیر قرآن چنان‌‌که از عنوان آن دانسته می‌‌شود، احادیث و اقوال صحابه وتابعین را باحذف اسناد جمع‌‌آوری نموده است.

* سیوطی مانند ابن جرِیر روایات متعددی رادر ارتباط موضوع صرف ظر از صحت وضعف آن و بدون آنکه یکی از نظرات را در صورت اختلاف ترجیح بدهد، نقل می‌‌کند. [۵۶]

* همچنان به نقل برخی از روایات در ضوابط مکی و مدنی قرآن می‌‌پردازد. [۵۷]

* ولی عدم دقت در مورد برخی از روایات ضعیف و چشم پوشی از آن و نقل آرا و نظریات مختلف احیاناً بدون نقد و ترجیح، انتقاد و ملاحظه ای است بر شیوۀ سیوطی در این تفسیر.

[۵۵] جامع البیان ج۱۲ ص ۵۴۴، ج ۱۷ ص ۳۱۱ [۵۶] در المنثور ج ۱ ص ۴۷، ۷۳. [۵۷] همان مأخذ.