شناخت مکی و مدنی قرآن

ج- مشخصات تحقیقات معاصر:

درگذشته اشاره شد که علمای معاصر- چه در تألیفات جداگانه و چه در ضمن مباحث علوم قرآنی- دستاوردها و نوآوری‌‌های در عرصۀ علم مکی و مدنی دارند، اینک شرح وتفصیل و مشخصات این تحقیقات:

۱- تنظیم و ترتیب جزئیات موضوع:

مطالب و جزئیات موضوع در کتاب‌‌های پیشین به شکل پراگنده، و به صورت روایات ونظریات غیر هماهنگ وجود داشت که مراجعه به این کتب و نوشته‌‌ها برای افراد غیرمتخصص کار آسان نبود. ولی در تحقیقات معاصر این موارد به طور منظم و باعبارت سهل وساده و با شیوۀ عصری گرد آورده شده که از نمونه‌‌های بارز آن کتاب "مباحث فی علوم القرآن" تألیف دکترمناع القطان است.

این کتاب در ترتیب، جمع بندی و فراگیری جزئیات موضوع، اختصار و اقتباس از متون قدیم، تعبیر عالی و مطابق با زبان عصر مزیت ویژه‌‌ای دارد و این شایستگی‌‌ها مجامع علمی را واداشته است تا به عنوان کتاب درسی در معاهد و پوهنتون‌‌ها بگنجانند.

۲- تعدیل و گسترش بحث در موارد مکی و مدنی:

خصایص سوره‌‌های مکی و مدنی وضابطه‌‌هایی که سوره‌‌های مکی را از مدنی تشخیص می‌‌دهد، از همان عصرصحابه مورد بحث دانشمندان این فن بود، و روایاتی هم در این ارتباط از صحابه و تابعین نقل و به ثبوت رسیده است.

و همچنان در قرن‌‌های بعدی - بعد از صحابه و تابعین- این مسأله به عنوان فرعی از فروعات موضوع مکی و مدنی در کتاب‌‌های علوم قرآنی ثبت و ضبط و بررسی شده، ولی این جزئیه موضوع کتاب مستقلی در آثار قدما قرار نیافته است.

تحقیقات معاصر مفهوم این اصطلاح را قدری تعدیل وتلطیف نموده، مجال بحث و تحقیق را در این زمینه گسترش داده وکتاب‌‌های جدا گانه‌‌ای در این مورد تقدیم کرده‌‌اند از آن جمله:

• أهم خصائص السور والآیات المکیة ومقاصدها از دکتر احمد عباس بدوی.

• خصائص السور والآیات المدنیة، ضوابط‌‌ها ومقاصدها از دکتر عادل ابو العلا.

۳- ابداع و نوآوری:

مسألۀ "مکی و مدنی" در آثار قدما - چنان‌‌که بیان شد- به بهترین وجهی بررسی شده است، ودر لابلای بررسی‌‌های علمای پیشین خواندیم که آیات قرآن از نظر زمان و مکان نزول به مکی و مدنی تقسیم می‌‌شوتد، ولی بررسی‌‌های آن‌‌ها در مورد اینکه: هریک از این دو دوران تنزیل فرآن به سه مرحله ابتدایی، میانی و پایانی تقسیم می‌‌شوند، جز اشاره‌‌ای در کلام ابو القاسم نیشاپوری دیده نمی‌‌شود.

محقق معاصر دکتر صبحی صالح در کتاب " مباحث فی علوم القرآن" ابتکاری از خود نشان داده به پیگیری جزئیات این مسأله پرداخته توضیح می‌‌دهد که: هر مرحلۀ از این مراحل شش گاتۀ تنزیل مشتمل بر چه اندازه بیان عقاید و احکام بوده ؟ و در هرمرحله در تعبیرکلمات و فواصل آیات چه تغییراتی رخ داده؟ و نحوۀ ترسیم صحنه‌‌ها با مراحل دیگر چه تفاوتی داشته است؟ [۶۹]

[۶۹] مباحثى در علوم القرآن ص ۲۸۰.