شناخت مکی و مدنی قرآن

نخستین آیه در چند موضوع

براى اینکه اهمیت مطلب بخوبى روشن شود ومعلوم گردد که بسط مقال بى‌‌جهت وسبب نبوده چند نمونه از اوایل مخصوصه در چند امرکه حاکى از سیر تدریجى تشریع وقانون گزارى اسلامى است بدست می‌‌دهیم، سپس برگزیده‌‌اى از آنچه علماى فن در این باره بیان داشته‌‌اند ذکر خواهیم کرد:

۱- در بارۀ شراب:

بطورکلى تحریم شراب در اسلام به تدریج پیش آمد. نخستین بار این آیه فرود آمد:

﴿۞يَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَيۡسِرِۖ قُلۡ فِيهِمَآ إِثۡمٞ كَبِيرٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثۡمُهُمَآ أَكۡبَرُ مِن نَّفۡعِهِمَاۗ﴾[البقرة: ۲۱۹].

" تو را مى‌‌پرسند از مى و قمار، بگو: در این دو زیان بزرگ است ومردمان را در آن منفعت‌‌ها است، اما زیان آن بزرگتر است از سود آن....".

بعد از نزول این آیه برخى بر این اعتقاد شد که مى حرام شده، اما بعضى هم به رسول خدا جمى‌‌گفتند: یارسول الله، بگذار ما را که از آن بهره گیریم همچنان‌‌که خدا فرموده، ولى رسول اکرم جچیزى نمى‌‌فرمود و در پاسخ آنان خاموش می‌‌ماند، بعد این آیه نازل شد:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَقۡرَبُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَأَنتُمۡ سُكَٰرَىٰ حَتَّىٰ تَعۡلَمُواْ مَا تَقُولُونَ﴾[النساء: ۴۳].

"اى مؤمنان! در حالت مستى به نماز نزدیک نشوید تا بدانید که چه می‌‌خوانید...".

باز گفته شد که مى‌‌حرام گردید ولى بودند کسانیکه مى‌‌گفتند: یارسول الله، به هنگام نماز از آن نمى‌‌آشامیم. رسول خدا در برابر ایشان خاموشى گزید تا این آیه فرود آمد: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَيۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّيۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ٩٠﴾[المائدة: ۹۰].

"اى افراد با ایمان! مى‌‌وقمار، سنگ‌‌ها و تیرهاى قمار (انصاب وازلام) پلید و از کارهاى شیطان است، بپرهیزید از آن تا رستگار گردید" [۱۴۹].

۲- دربارۀ جهاد:

چنان‌‌که در تاریخ اسلام ضبط است باهمۀ آزارى که مشرکان بر مسلمانان روا می‌‌داشتند و از هیچ زشتى ودشمنى باز نمى‌‌ایستادند، جهاد در صدر اسلام براى دفاع تشریع نشد وخداوند به عفو وگذ شت فرمان می‌‌داد.

در سال دوم هجرت فرمان نبرد با ایشان تنها به هنگام دفاع فرا رسید. چنان‌‌که فرمود:

﴿أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَٰتَلُونَ بِأَنَّهُمۡ ظُلِمُواْۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ نَصۡرِهِمۡ لَقَدِيرٌ٣٩ ٱلَّذِينَ أُخۡرِجُواْ مِن دِيَٰرِهِم بِغَيۡرِ حَقٍّ إِلَّآ أَن يَقُولُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُۗ﴾[الحج: ۳۹-۴۰].

"براى افراد مظلوم نسبت ظلمى که به آن‌‌ها روا داشتند، دستور داده شد که جنگ کنند وخداوند بر یارى ایشان تواناست. آن‌‌ها که بیرون شدند از خانه‌‌هایشان به هیچ حقى، جز اینکه می‌‌گفتند: پروردگار ما الله است" [۱۵۰]

۳- در مورد قتل مؤمن:

در مورد قتل مؤمن آیۀ: ﴿وَمَن قُتِلَ مَظۡلُومٗا فَقَدۡ جَعَلۡنَا لِوَلِيِّهِۦ سُلۡطَٰنٗا فَلَا يُسۡرِف فِّي ٱلۡقَتۡلِۖ﴾[الإسراء: ۳۳] اولین آیه است.

۴- در موضوع طعام:

در بارۀ خوراکی‌‌ها وحلال وحرام آن چهار آیات به ترتیب ذیل نازل شده است.

اولین آیه‌‌اى که در بارۀ غذاها در مکه نازل شد، آیۀ ۱۴۵از سورۀ انعام بود. ﴿قُل لَّآ أَجِدُ فِي مَآ أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا﴾[الأنعام: ۱۴۵]. سپس آیۀ ۱۱۵سورۀ نحل: ﴿إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡمَيۡتَةَ﴾[النحل: ۱۱۵]

و در مدینه آیۀ ۱۷۳ از سوره بقره: ﴿إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡمَيۡتَةَ﴾ [البقرة: ۱۷۳] سپس آیۀ ۳ از سورۀ مایده: ﴿حُرِّمَتۡ عَلَيۡكُمُ ٱلۡمَيۡتَةُ﴾[المائدة: ۳] نازل گردید. [۱۵۱]

[۱۴۹] تاریخ قرآن ص ۵۶۶-۵۶۷. [۱۵۰] مناهل العرفان ج۱ص۱۰۱-۱۰۲. [۱۵۱] اتقان ج۱ ص ۱۰۳-۱۰۴.