شناخت مکی و مدنی قرآن

۳- اقسام سوره‌‌ها

ابو عبید: قاسم بن سلام وطبرانی ازطریق واثله بن اسقع با سند صحیح از پیامبر جروایت نموده‌‌اند که فرمود: "أعطيت السبع الطول مكان التوراة، وأعطيت المئين مكان الإنجيل، وأعطيت المثانی مكان الزبور، وفضّلت بالمفصل". [۱۶۶]

"بجای تورات (سبع طوال) وبجای انجیل (مئین) و بجای زبور (مثانی) برایم داده شده و باعطا شدن (مفصل) برتری یافتم".

بر مبنای این روایت دانشمندان اسلامی سوره‌‌های قرآن را به چهار دستۀ بزرگ زیر تقسیم کرده‌‌اند:

۱- سبع طوال (هفت سورۀ طولانی) :

بیشتر این هفت سوره را چنین دانسته‌‌اند:

بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف، انفال وتوبه.

در این صورت دو سورۀ توبه وانفال را یکی شمرده‌‌اند لیکن سعید بن جبیر هفتمی را سورۀ یونس وحاکم سورۀ کهف می‌‌داند.

۲- المئون:

سوره‌‌هائی که در حدود صد آیه دارند: یونس، هود، یوسف، حجر، نحل، کهف، اسرا، انبیا، طه، مؤمنون، شعراء، صافات ویا ازسورۀ بنی اسرائیل تا هفت سوره.

۳- المثانی:

سوره‌‌هائی که پس از آن دو دسته قرار می‌‌گیرند عبارت‌‌اند از: سورۀ حج وسورۀ قصص وسورۀ نمل وسورۀ عنکبوت وسورۀ رعد وسورۀ سبأ وسورۀ ملائکه وسورۀ ابراهیم وسورۀ ص وسورۀ محمد وسورۀ لقمان وسورۀ غرف وسورۀ زخرف وسورۀ ق وسورۀ مؤمن وسورۀ سجده وسورۀ احقاف وسورۀ جاثیه وسورۀ دخان وسورۀ احزاب.

۴- المفصل:

سوره‌‌های کوچک وکوتاه که در آخر قرآن قرارگرفته‌‌اند، این نامگذاری بدین جهت است که بین این سوره‌‌ها با بسم الله زیاد فاصله شده است ویا از این جهت آن‌‌ها را مفصل گفته‌‌اند که آیۀ منسوخه در آن کم است و از اینجا آن را محکم هم خوانده‌‌اند.

در اینکه پایان این سوره‌‌ها، آخرین سورۀ قرآن است، میان دانشمندان اتفاق نظرحکمفرماست، ولی در نخستین سورۀ آن اختلاف کرده‌‌اند.

این دسته از سوره‌‌ها را به سه قسمت بگونۀ زیر تقسیم کرده‌‌اند:

۱- طوال: ازسورۀ حجرات تاسورۀ بروج.

۲- اوساط: ازسورۀ طارق تا سوره بینه.

۳- قِصار: از سورۀ زلزال تا سورۀ ناس. [۱۶۷]

[۱۶۶] فضائل القرآن ج۱ص۳۷۲، المعجم الکبیر ج۲۲ ص۷۶؟ ، مجمع الزوائدج۷ص۱۵۸. [۱۶۷] اتقان ج۱ ص۲۱۷- ۲۱۸.