شناخت مکی و مدنی قرآن

۲- انواع سوره‌‌هاى مدنى

سوره‌‌هاى مدنى نیز از لحاظ نزول به مراحل سه گانه: ابتدائى، میانى وپایانى تقسیم می‌‌گردد که مرحلۀ ابتدائى که درسال‌‌هاى نخست هجرت تاسال پنجم هجرى که آغاز ساختار یک جامعه سالم انسانى واساس دولت اسلامى بدست پیامر جدر مدینه و از لحاظ نظامى در مرحلۀ دفاع از جامعه ودولت تو تأسیس بود، نازل گردیده است. از سوره‌‌هاى این مرحله مطفیفین، بقره، انفال و...است.

پس از شکست چشمگیر قبایل واحزاب در جنگ احزاب (خندق) دور میانى مدینه آغاز می‌‌گردد که در این مرحله: پایه‌‌هاى حکومت اسلامى مستحکمتر شده نه تنها توان دفاع از مرز دولت اسلامى را دارد، بلکه توان تهاجم برطغیانگران را نیز پیدا کرده است.

سوره‌‌هاى: محمد، طلاق، حشر، نور، منافقون، مجادله وحجرات را می‌‌توان از مرحلۀ تنـزیل این دور شمرد.

فتح مکه صفحۀ جدیدى در تاریخ دعوت اسلامى مى‌‌باشد که با این فتح نفوذ واوح گرفتن دولت اسلامى با درهم شکستن آخرین مقاومت مشرکان آغاز می‌‌گردد.

سوره‌‌هاى که پس از فتح مکه نازل گردیده، مرحلۀ سوم یا نهائى نزول وحى در مدینه را تشکیل می‌‌دهند که نزول سوره‌‌هاى: تحریم، جمعه، مایده، توبه، نصر و.. در این مدت بوده است.

ویژگى‌‌هاى مشترک سه مرحله: فرمان جهاد، تشریع احکام، سخن از منافقان وکار شکنى‌‌هاى آن‌‌ها، سخن از اهل کتاب وتوضیح عقاید خرافه آمیز واعمال زشت آن‌‌ها است.

و هرکدام از مراحل سه گانه باتناسب به شرایط، اوضاع ومقام ویژگى‌‌هاى مشخصى دارد مانند اینکه:

۱- سوره‌‌هاى مرحلۀ آغازى اشاره به غزوات بدر، احد، بنو نضیر، مریسیع و.. وسوره‌‌هاى میانى چون: سورۀ فتح به صلح حدیبیه، خیبر وفتح مکه... وسوره‌‌هاى پایانى ازجنگ‌‌هاى: حنین، تبوک سخن مى‌‌گوید.

۲- مرحلۀ آغازى چون سورۀ بقره، آل عمران ونساء بیشتر به تربیۀ خانوادۀ سالم که زیر بناى جامعه است، پرداخته، و از افراد مستضعف مانند: یتیتمان وزنان حمایت نموده، ودستورهاى لازم براى نگهدارى ومراقبت از حقوق آن‌‌ها صادر نموده است.

مرحلۀ میانى علاوه بر امور خانوادگى، به تشریع قوانین اجتماعى، وقوانینى که در سالم سازى جامعه مؤثر است، نیز مى‌‌پردازد.

از آنجا که سوره‌‌هاى مرحلۀ نهائى در زمانى نازل شده که دولت اسلامى در حال نفوذ وجامعۀ گستردۀ اسلامى تشکیل شده بود و از لوازم این جامعه واین حکومت نیازهاى اقتصادى، روابط بین المللى- صلح، جنگ، جزیه و...- مى‌‌باشد؛ بنا براین در سوره‌‌هاى این مرحله تفصیل مصارف زکات، روابط بین الملل، فرمان جهاد به طور قاطعانه و... مطرح گردیده است.