شناخت مکی و مدنی قرآن

مناقشه

از علما و دانشمندان علوم القرآن، امام سیوطی نخستین کسی است که در کتاب خود "الإتقان فی علوم القرآن" در علم مکی و مدنی به طور تفصیل و طولانی قرآن سخن گفته، بسیاری از جزئیات این موضوع و همچنان مکی و یا مدنی بودن بیشتر سوره‌‌های قرآنی را با دلایل ذکر کرده است.

چون امام سیوطی موضوع را به عنوان یکی از موضوعات علوم القرآن بررسی نموده؛ بنابرآن برخی از جزئیات در کتاب آن به صورت مختصر و مواردی هم بدون دلیل و از بعضی جزئیات دیگری نام نبرده است.

این تحقیق ادامه و تکمیل همان سعی علمی است: مواردی که سیوطی ذکر نکرده ویا به شکل گذرا آورده، آن را تفصیل و توصیح داده، و موضوعاتی را که بدون دلیل آورده، برای آن دلیل اقامه نموده است.

و با به وجود آمدن نهضت علمی جدید تحقیقات در موضوعات علوم القرآن نیز آغاز گردید، موضوع مکی و مدنی نیز از این نهضت علمی بی‌‌بهره نماند، علمای معاصر با تأسی از علمای پیشین و با درک اهمیت موضوع، تحقیقاتی درعرصۀ موضوعات علوم قرآنی بویژه علم مکی و مدنی انجام داده‌‌اند که از آن جمله سه کتاب قابل ذکراست:

۱- أهم خصائص السور و الآیات المکیة و مقاصدها:

این کتاب پایان نامۀ دکتورا است که توسط دکتور احمد عباس بدوی در پوهنتون ام القری مکۀ مکرمه تهیه گردیده است.

۲- أهم خصائص السور والآیات المدنیة ضوابط‌‌ها و مقاصدها:

این تحقیق نیز یک تحقیق علمی است که توسط دکترعادل ابی العلا غرض حصول دپلوم ماستری در پوهنتون ام القری تهیه وترتیب گردیده است.

موضوع اساسی این دو اثر- چنان‌‌که از نام آن‌‌ها پیدا است- خصایص وبیان ویژگی‌‌های سوره‌‌ها وآیات مکی ومدنی است وسایر جزئیات موضوع مکی و مدنی در این دو اثر به طور ضمنی آمده است.

۳- المکی والمدنی فی القرآن الکریم:

این کتاب رسالۀ ماستری است که توسط عبد الرزاق حسین احمد در پوهنتون اسلامی مدینۀ منوره تهیه گردیده است.

بدون تردید این کتاب در موضوع مورد بحث ما کتاب جامعی شمرده می‌‌شود، ولی ناقص است، تنها سوره‌‌های نیم اول قرآن را در بر دارد.

از ویژگی‌‌های این تحقیق: «خصوصیات و فواید شناخت آیات وسوره‌‌های مکی و مدنی قرآن» اینست که: جزئیات موضوع را بصورت گسترده مورد بحث قرار داده، آیات کریمه و سوره‌‌های شریفۀ قرآن را از نظر مکی و مدنی بودن با دقت بررسی می‌‌کند، آثار و روایات را در ارتباط موضوع نقل می‌‌کند، بر احادیث و روایات صحیحه که از بوتۀ آزمون ومیزان نقد حدیثی بسلامت بیرون آمده باشد، تکیه نموده و به اساس آن ترجیح می‌‌دهد و شامل تمام آیه‌‌ها و سوره‌‌هایی است که در مورد آن روایتی به ثبوت رسیده است.