ب- کتاب‌‌های علوم القرآن:
قبل از ظهور "علوم القرآن" به عنوان یک علم مستقل، دانشمندان این فن تألیفاتی در یک ویا چند موضوع آن داشتند، موضوع مورد بحث ما نیز یکی از موارد مهم این علم مطرح بحث آن‌‌ها قرار گرفته است.
و اما پس از ظهور و نامگذاری اصطلاح علوم القرآن در اوایل قرن چهارم با توجه به اهمیت خاص این موضوع، و جایگاه ویژۀ آن در فهم معانی قرآن هیچ کتابی از کتاب‌‌های این فن را سراغ نداریم که بحثی در این باره نداشته باشد.
به عنوان مثال به برخی از کتاب‌‌های علوم القرآن و نحوۀ طرح موضوع مورد بحث در آن به صورت اجمال اشاره می‌‌گردد:
۱- فهم القرآن:
این کتاب با کتاب دیگر حارث محاسبى بنام "العقل" توسط حسین القوتلى تحقیق شده و مطبعۀ دار الفکر، بیروت به نشر سپرده است.
حارث بن اسد محاسبی مؤلف این کتاب، بخش ششم آن را در موضوع مکی و مدنی اختصاص داده، از فواید شناسایی آن و برخی از خصائص هریک از مکی و مدنی سخن گفته است. [۵۴]
۲- "البیان فی عدّ آی القرآن:
این کتاب از کتاب‌‌های مهم ویژۀ علوم القرآن بخصوص علم قرائت بحساب می‌‌رود.
امام ابوعمرو دانی از بزرگترین قرای عصرخود بوده، و تألیفات متعددی در موضوعات علوم قرآنی دارد، وی در کتاب فوق الذکر به موضوع مکی و مدنی اهتمام خاص داده، علاوه بر اینکه در آغاز هرسوره به مکی و مدنی بودن آن اشاره نموده، باب مستقلی نیز در این کتاب خود به عنوان: "باب ذکر المکی والمدنی من القرآن" دارد که درآن روایاتی را در این زمینه نقل کرده است.
۳- "جمال القراء وکمال الإقراء":
کتاب جمال القراء از مهمترین منابع علوم القرآن محسوب می‌‌گردد، امام ابوالحسن علی ابن محمد علم الدین سخاوی بخش اول کتاب خود را در موضوع مکی و مدنی تخصیص داده و در این مورد به روایات عطای خراسانی اعتماد کرده است.
و همچنان زرکشی در "البرهان فی علوم القرآن" و برهان الدین بقاعی در کتاب "مصاعد النظر للاشراف علی مقاصد السور" و مجد الدین فیروزآبادی در کتاب "بصائر التمییز فی لطائف الکتاب العزیز" و سیوطی در " الاتقان فی علوم القرآن" طی باب جدا گانه‌‌ای موضوع "مکی و مدنی قرآن" را با تفصیل مورد بحث و بررسی قرار داده و بسیاری از جزئیات آن را با دلایل توضیح نموده‌‌اند.
***
[۵۴] نگا: فهم القرآن ص۳۹۴-۳۹۷.