پرسش و پاسخهایی پیرامون سَلَفیّت

س۶: برخی گمان می‌کنند سلفیت عکس العملی بود که بعد از ترجمه‌ی کتاب‌های یونانی باستان در دوران عباسی، در مقابل جریان فکرِ عقلانی متکلمینِ مسلمان پدید آمد. آیا این سخن صحت دارد؟

قطعاً چنین گمانی نادرست است. سلفیت عکس العمل عوام امّت اسلامی برای رویارویی با جریان عقلانی فلاسفه و متکلمین که در دوران عباسی ظهور کرده و منتشرگشت، نیست. جمهور اهل سنت پایبند شدند و نصوص شرعی را بر عقل مقدّم نمودند. در حقیقت آنان پیرو روش صحابهشو اهل حدیث بودند. و این رویکرد از نظر زمانی قبل از جریانِ ترجمه‌ی کتب یونانی و تاثیر پذیری از روش متکلمینی بوده است که در عصر عباسی پیشوای خیلی از فرقه‌هایِ مخالف با اهل سنت بوده‌اند. فرقه‌هایی همانند: معتزله و اشاعره و ... .

زیرا سلفیت با ویژگیِ خاص خود که روش و رویکردی برای فهم اسلام و پایبندی به آن است، به پاکترین شکلِ ممکن در نسل صحابهشنمودار گشت. فراخوان به روش سلفی همان فراخوان به رویکرد صحابهشاست که منادی آن رسول اللهصمی‌باشد. چرا که می‌فرمایند: «فَعلَیکم بسُنَّتی وسُنة الخُلَفاء الـمهدیِّین الرَّاشدین، تمسَّکوا بها وعضُّوا عَلَیها بالنواجذِ»: «بر شماست سنت من و خلفای راشدینِ هدایت یافته‌ی من. بدان پایبند باشید و بسیار محکم به آن چنگ زنید» [۵]. خودِ علمای صحابهشو تابعین رحمهم الله هم قبل از عصر عباسی منادی چنین شعاری بوده‌اند. لذا میان پیدایش اصطلاح سلفی و میان روش سلفی که قبل از ظهور اصطلاح موجود بوده است، فرق فراوانی وجود دارد.

یاد آوری:

سزاوار است میان سلفیت به عنوان یک عقیده و روش که در دوران صحابهشو تابعین و تبع تابعین رحمهم الله متبلور شد، و میان اصطلاح سلفیت که قرن‌های بعد در روزگارِ عباسیان با تاثیر پذیری از جریان ترجمه‌ی علوم فلسفی یونان نمودار گشت، تفاوت قایل شد.

پس، قبل از ظهورِ اصطلاح سلفیت که منتسب به صحابه و تابعین می‌باشد، بودند کسانی که حامل عقیده و رویکرد سلفی باشند. ایشان، همان کسانی‌اند که در برهه‌ای از زمان، اهل حدیث نامگذاری شدند. و مدت زمانی هم اهل سنت و جماعت نامیده شدند. از این رو اصطلاح سلفیت، مترادف اهل سنت و جماعت و نیز هم‌معنای اهل حدیث است.

اما وقتی متاخرین که مشهور به (خَلَف) هستند خواستند به گمان خویش جهت یاری مذهب اهل سنت دست به دامان روش متکلمین شوند، اصطلاح (سَلَف) در مقابل خَلَف اطلاق شد. خَلَف می‌پندارند روش متکلمین، آگاهتر و ریشه‌دارتر است. لذا آنان که در استدلال به منهج سلف پایبند بودند، بر آن شدند تا روش خویش را (منهج سلفی) بنامند. این‌گونه بود که اصطلاح سَلَف در مقابل خَلَف قرار گرفت.

[۵] احمد، ابوداود، ترمذی. آلبانی /هم آن را صحیح دانسته است.