پرسش و پاسخهایی پیرامون سَلَفیّت

س۲۷: آیا هر نوع تأویلِ ادله‌ی شرعی، مطلقاً مردود است؟

هر گونه تأویل ادله‌ی شرعی قابل قبول نیست و البته مردود هم نیست. این مسئله‌ نیاز به توضیح دارد:

مخالفت کردن با ادلّه‌ی ثابتِ شرعی در امور عقیده به وسیله‌ی ادله‌ی عقلیِ متکلمین، اما این که سعی شود تا دلایل شرعی تأویل شده و مطیع و پیرو دلیل عقلی گردد، باطل و غیر قابل قبول است. بلکه مقدم نمودن ادله‌ی شرعی بر عقلی واجب است.

اما وقتی دو دلیل شرعی که ظاهراً در دلالت با هم تعارض دارند، و امکانِ جمع میان آن دو وجود ندارد، می‌توان با دلیل شرعی دیگری با آن مقابله کرد. در این زمان تأویل، روشی از روش‌های جمع میان دو دلیل است. از این ور می‌گوییم می‌گوییم جمع میان دو دلیل، تا که مبادا یکی از دلایل را انکار کرده و یا باطل بدانیم. البته دلیلِ مذکور که به آن استناد می‌شود باید صحیح و ثابت باشد.

با این توضیح، تأویل که عبارت است از برگرداندن دلیل شرعی از معنای ظاهر به معنایی دیگر، آن‌هم بنا بر دلیل شرعی دیگری که احتمال معنای در آن وجود دارد، خود بر چند نوع است:

۱- تأویل مورد قبول: دلیلی که معنای ظاهری نص را عوض کرده و معنای احتمالی دیگری را می‌رساند، خود صحیح و ثابت است و دارای شروطی می‌باشد:

ا- این‌که لفظ در لغت عربی به معنای مجاز هم استعمال شود.

ب- دلیل صحیحی بر این مسئله دلالت داشته باشد.

ج- دلیل ارائه شده معارض و مخالفی نداشته باشد.

د- اگر مسئله‌ی مورد نظر از مسایل اعتقادی باشد، صد در صد دلیل باید صراحتاً از قرآن و سنت موجود باشد [۲۹].

۲- تاویلِ مردود: دلیلی که معنای ظاهری نص را عوض می‌کند، ضعیف است و به آن استناد نمی‌شود؛ یا قدرت مقابله و مخالفت با دلیلِ اول شرعی را که صحیح است، ندارد.

۳- تأویلِ باطل: دلیلی که معنای ظاهر نص را عوض می‌کند، اصلاً دلیل شرعی محسوب نمی‌شود تا بتوان با آن با دلیلِ شرعی اول که صحیح است مقابله و مخالفت نمود.

[۲۹] به الرسالة المدنیة اثر شیخ الاسلام ابن تیمیه مراجعه شود.