پرسش و پاسخهایی پیرامون سَلَفیّت

س۵۰: آیا ضوابطی وجود دارد که برای جمعِ میان اصالت و معاصر بودن و محقق کردنِ روش سلفی و برخورد به روش سلفی در عصر حاضر، آن را مراعات کرد؟

آری بدون شک برای پایبندی به اصالتِ دعوت با استفاده و بکارگیری وسایل معاصر، بر اساسِ روش سلف صالح در تبلیغ دعوت و روبرو شدن با واقعیتی که در آن زندگی می‌کنیم، دارای ضوابظ و قوانینی است که باید مراعاتش نمود. مهمترین آن‌ها عبارتند از:

۱- پایبندی به اصول شریعت به صورت تامّ و تمام، تمسّک به سنت رسول صو سنت خلفای راشدین و محکم چسبیدن به آن، از مواردی است که در هیچ شرایطی از آن کوتاه نخواهیم آمد.

در حدیثِ مرفوع [۵۳]خوانده‌ایم: «فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الْمَهْدِيِّينَ الرَّاشِدِينَ، تَمَسَّکوا بهَا عَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ»: «بر شماست سنت من و خلفای راشدینِ هدایت یافته‌ی من. بدان پایبند باشید و بسیار محکم به آن چنگ زنید» [۵۴].

۲- دوری به تمام معنا و برحذر داشتن از بدعت‌های عقیدتی، عبادی، در گفتار و رفتار. در حدیث مرفوعِ متفق علیه [۵۵]آمده است: «مَن أَحدَثَ فی أَمرِنا هذا مَا لَیسَ فِیهِ فَهُوَ ردٌّ»: «هر کس در این امر(دین) ما نوآوری کند که در آن نباشد، کارش مردود است». هم‌چنین در روایت مرفوعی دیگر ارشاد شده است: «وشرَّ الأمورِ مُحدثاتُها وكلَّ بدعةٍ ضلالة»: «بدترین کارها نوآوری‌هایِ دینی است و هر بدعت گمراهی است» [۵۶].

۳- امور ثابتی که نباید تغییر و تحول پیدا کند را، از آن‌چه قابلِ تغییر و دگرگونی است، تشخیص دادن. اصل در عقیده و برنامه‌یِ دعوت، ثبات و مستمر بودن است. اما اسلوب و وسایل، متناسب با ادوات و وسایلِ عصر، قابل تغییر و تحول هستند.

۴- در برنامه، اسلوب و وسایل باید موافقت با شرع را مراعات نمود. و از قاعده‌ی ((هدف وسیله را توجیه می‌کند))، پرهیز کرد. بر مسلمان واجب است از ادوات و وسایلی که با شرع مخالف است بپرهیزد. هر چند هم گمان کند که این وسایل خیر را به ارمغان می‌آورند. چنان‌که بر اوست به واجبات شرعی عامل باشد، گر چه پندارد ترک آن واجب شرّ را دفع می‌کند. چرا که زاییده‌ی شرّ جز شرّ نیست.

۵- میانه‌روی در امور؛ آن‌هم با دوری از غلوّ و زیاده‌روی، دوری از کوتاهی و تساهل. در حدیث مرفوع آمده است که رسول اللهصتا سه بار فرمودند: «هَلَكَ الـمتَنَطِّعون»: «سختگیرها و متشددین هلاک شدند» [۵۷]. متنطِّعون به کسانی گویند که در غیرِ جای شدت، سختگیر و متشدّد باشند.

در حدیث مرفوعِ دیگری چنین آمده است: «یا أیها الناسُ إیاَّکُم والغُلُوُّ فِی الدِّینِ، فإنما أهلَكَ مَن قَبلَکُمُ الغُلُوُّ فی الدّین»: (ای مردم از علو و زیاده‌روی در دین بپرهیزید که امت‌های قبل از شما را غلو دینی‌شان هلاک کرد) [۵۸].

حدیث مرفوع دیگری چنین می‌گوید: «إِنَّ الدِّينَ يُسْرٌ، وَلَنْ يُشَادَّ الدِّينَ أَحَدٌ إِلا غَلَبَهُ، فَسَدِّدُوا، وَقَارِبُوا، وَأَبْشِرُوا»: «دین واقعاً آسان است. کسی در دین سختگیری نمی‌کند مگر این‌که (دین) بر او غالب می‌آید(یعنی او در مقابلِ آسان‌گیری دینی شکست خواهد خورد» [۵۹]. منظورِ حدیث این نیست که عبادات و احکام دین را به حد کمال انجام ندهیم، بلکه هدف، جلوگیری از افراط و تشدّدی است که منجر به خستگی و ملالت و منجر به ترک افضل گردد.

۶- در مسایل جدید و رخداد‌های معاصر باید به علمای متخصص و مورد اطمینان رجوع کرد و احکام را از آنان فرا گرفت. البته باید به این مهم هم توجه داشت که عبادات توقیفی هستند و اصل در معاملات اباحت و اجازه است. ولی باید با نصوص شرعی در تعارض نبوده و با ضوابط کلی دین موافق باشد.

[۵۳] حدیثی که سندش به رسول صمنتهی می‌شود را، حدیث مرفوع نامیده‌اند. مترجم. [۵۴] احمد، ابوداود و ترمذی. شیخ آلبانی /هم آن را صحیح دانسته است. [۵۵] حدیثی که در مسلم و بخاری آمده است و راوی آن یک صحابه باشد را، متفق علیه خوانده‌اند. مترجم. [۵۶] مسلم. [۵۷] مسلم. [۵۸] احمد، نسائی، ابن ماجه، شیخ آلبانی /آن را صحیح دانسته است. [۵۹] بخاری و نسائی.