پرسش و پاسخهایی پیرامون سَلَفیّت

س۳۱: منظور از کیفیّت در اسماء و صفات چیست؟

کیفیت یعنی حقیت و کُنهِ یک چیز. عرب‌ها گویند: کیّف الشیءَ، یعنی برای آن چیز کیفیت مشخصی بیان داشت.

فرق میان کیفیت و تمثیل این است که کیفیت یعنی معتقد باشد صفت الله متعال داری فلان کیفیت و چگونگی است، ولی تمثیل، یعنی صفات باری تعالی همانند صفات مخلوقات است.

منظور سلف از نفی کیفیّت نه بدین معناست که مطلقاً صفات را بدون کیفیت بدانند! چرا که چنین اعتقادی برابر با تعطیل و باطل نمودن صفات است. زیرا هر چیزی که موجود باشد بدون استثنا باید دارای کیفیّت خاصِّ به خود باشد. صفات الله متعال هم کیفیتی دارد؛ لیکن عقلِ قاصر ما توان درک آن را ندارد. چگونه سزد که مخلوق بر خالق احاطه یابد در حالی که اللهأمی‌فرماید: ﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ﴾[الشورى: ۱۱]. «هیچ چیز همانند او نیست و او بسیار شنوا و بی‌نهایت بیناست». و می‌فرماید: ﴿هَلۡ تَعۡلَمُ لَهُۥ سَمِيّٗا﴾[مریم:۶۵]. «آیا برایش هم‌نامی(هم‌تایی) می‌شناسی». لذا منظور از نفی کیفیت، اعلانِ عدم آگاهیِ ما از کیفیت است. زیرا جز خودِ الله ﻷکسی کیفیت ذات و صفات او را نمی‌داند.

اصلا شایسته نیست بگوییم: سلفِ صالح صفات را بدونِ کیفیت ثابت می‌دانند. بلکه ایشان صفات را با کیفیتی که فقط الله متعال از چگونگی و کُنهِ آن آگاه است، ثابت می‌دانند. لذا عقیده‌ی آن‌ها اثباتِ صفات، بدون بیان کیفیت است. یعنی آنان ایمان دارند که صفات دارای کیفیتی است که لایق الله سبحانه و تعالی است و جز اللهﻷکسی کیفیتش را نمی‌داند و ما هرگز با اندیشه و عقل خود برای صفات، کیفیت بیان نمی‌کنیم.

و این توضیح چنان‌که واضح و معلوم است، جمع کردن میان اثباتِ صفات برای الله متعال و میان نفیِ تشبیه و تمثیل از او و پاک و مبرا دانستش از عیب و نقص است.