قیامت صغری و علایم قیامت کبری

گفتار هفتم: انواع نفس

الله به ما خبر داده است که نفس سه گونه است:

۱- نفس اماره.

۲- نفس لوامه.

۳- نفس مطمئنه.

﴿إِنَّ ٱلنَّفۡسَ لَأَمَّارَةُۢ بِٱلسُّوٓءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّيٓۚ﴾ [يوسف: ۵۳]

«به‌راستی نفس انسان، پیوسته به کارهای بد و ناپسند فرمان می‌دهد مگر آن‌که پروردگارم رحم نماید».

﴿وَلَآ أُقۡسِمُ بِٱلنَّفۡسِ ٱللَّوَّامَةِ٢﴾ [القيامة: ۲]

‏«‏و به نفس سرزنش‌گر سوگند!‏».

﴿يَٰٓأَيَّتُهَا ٱلنَّفۡسُ ٱلۡمُطۡمَئِنَّةُ٢٧ ٱرۡجِعِيٓ إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةٗ مَّرۡضِيَّةٗ٢٨ فَٱدۡخُلِي فِي عِبَٰدِي٢٩ وَٱدۡخُلِي جَنَّتِي٣٠﴾ [الفجر: ۲۷-۳۰]‏

‏«‏ای نفس آرام‌گرفته! در حالی به سوی پروردگارت بازگرد که از او خشنودی و او نیز از تو خشنود است. پس در زمره‌ی بندگانم درآی و در بهشتم وارد شو».‏

منظور این نیست که هر انسان سه نفس دارد؛ بلکه منظور این است که این سه، صفات و حالاتی هستند که بنا به شرایطی، برای یک ذات روی می‌دهند. هرگاه هوس نفس چیره گشته و مرتکب گناه شود، نفس اماره است. نفس لوامه آن‌ست که انسان گناه کند و سپس توبه نماید و پشیمان شود؛ چون انسان را به خاطر انجام گناه سرزنش می‌کند و در میان گناه کردن و انجام کار خوب است. نفس مطمئنه آن‌ست که به کارهای خوب محبت و اشتیاق دارد و از بدی‌ها دوری می‌کند و این رفتار، خُلق، عادت و ملکه‌ی او می‌شود [۱۴۶].

شارح طحاویه پس از بیان گونه‌های نفس، می‌فرماید: حقیقت این است که انسان یک نفس داشته و این نفس، ویژگی‌هایی دارد. یعنی نفس انسانی دارای سه حالت می‌باشد: انسان را به انجام گناه دستور می‌دهد، سپس اگر ایمان بیاید، نفسِ لوامه می‌شود و انسان را سرزنش می‌کند و اگر ایمان نیرو بگیرد، به نفسِ مطمئنه تبدیل می‌گردد [۱۴۷].

[۱۴۶] شرح الطحاویة (۴۴۵) [۱۴۷] قبلی: (۴۴۶)