قیامت صغری و علایم قیامت کبری

گفتار ششم: اشکالاتی پیرامون تعیین زمان رستاخیز

در مباحث گذشته به وضوح ثابت کردیم که زمان برپایی رستاخیز پنهان است و غیر از الله ﻷ، کسی دیگر آن را نمی‌داند. اما وجود برخی روایات، که به گمان برخی زمان رستاخیز را بیان می‌کنند، مسأله را با اشکالاتی مواجه ساخته است. برخی از این احادیث، به دلیل صحیح نبودن، شایان توجه نبوده و توان مقابله با نصوص صریح و صحیح را ندارند و برخی دیگر از روایات، هر چند که صحیح‌اند، ولی در اثبات زمان رستاخیز، صریح و روشن نیستند تا به معارضه با نصوص صریح برآیند.

از جمله احادیث باطل، دروغ و مخالف با نص صریح قرآن، بنا بر گفته‌ی علامه ابن‌قیم، حدیثی است با این مضمون: عمر دنیا هفت هزار سال است و ما در هزاره‌ی هفتم آن قرار داریم.

شیخ ابن‌قیم می‌فرماید: این روایت، دروغی است آشکار؛ زیرا بنا بر این روایت، از عمر زمین تا این لحظه ـ دوران زندگی امام ابن‌قیم ـ دویست و پنجاه و یک سال باقی مانده است؛ اما الله ﻷ می‌فرماید: [۱۷۱]

﴿يَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلسَّاعَةِ أَيَّانَ مُرۡسَىٰهَاۖ قُلۡ إِنَّمَا عِلۡمُهَا عِندَ رَبِّيۖ لَا يُجَلِّيهَا لِوَقۡتِهَآ إِلَّا هُوَۚ ثَقُلَتۡ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ لَا تَأۡتِيكُمۡ إِلَّا بَغۡتَةٗۗ يَسۡ‍َٔلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنۡهَاۖ قُلۡ إِنَّمَا عِلۡمُهَا عِندَ ٱللَّهِ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ١٨٧﴾ [الأعراف: ۱۸۷]

‏«‏از تو درباره‌ی قیامت می‌پرسند که چه زمانی روی می‌دهد؟ بگو: علمش تنها نزد پروردگار من است و تنها پروردگار، قیامت را به هنگامش آشکار می‌سازد. بر آسمان‌ها و زمین سنگین و دشوار است؛ تنها به صورت ناگهانی بر سرتان می‌آید؛ به گونه‌ای از تو می‌پرسند که انگار درباره‌ی زمان وقوعش کنجکاوی نموده‌ای و از آن آگاهی. بگو: علم‌اش تنها نزد الله است؛ ولی بیشتر مردم ‏«‏این را‏»‏ نمی‌دانند‏».‏

از جمله شواهدی که به دروغ بودن این حدیث اشاره دارد، این است که هزاره‌ی هفتم چهارصد سال پیش سپری شد؛ ولی هنوز بسیاری از نشانه‌های رستاخیز روی نداده است.

از جمله احادیث صحیحی که بر تعیین زمان رستاخیز دلالت نمی‌کند، ولی از آن سوء استفاده شده است، حدیثی است که امام مسلم آن را از جابر‌بن‌عبدالله س نقل کرده است. جابر ‌بن ‌عبدالله س می‌گوید: یک ماه پیش از رحلت رسول‎الله ص از وی شنیدم که فرمود:

‏«‏تَسْأَلُونِي عَنْ السَّاعَةِ وَإِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَأُقْسِمُ بِاللَّهِ مَا عَلَى الْأَرْضِ مِنْ نَفْسٍ مَنْفُوسَةٍ تَأْتِي عَلَيْهَا مِائَةُ سَنَةٍ‏» [۱۷۲].

‏«‏درباره‌ی رستاخیز از من می‌پرسید، فقط الله آن‌را می‌داند. سوگند به الله که هیچ انسانی که تا امروز زنده است، تا صد سال دیگر زنده نیست».‏

در صحیحین از عبدالله ‌بن ‌عمر س روایت شده است که رسول‎الله ص در روزهای پایانی زندگی‌اش، روزی برای ما امامت کرد و پس از ادای نماز فرمود:

‏«‏أَرَأَيْتَكُمْ لَيْلَتَكُمْ هَذِهِ فَإِنَّ عَلَى رَأْسِ مِائَةِ سَنَةٍ مِنْهَا لَا يَبْقَى مِمَّنْ هُوَ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ أَحَدٌ‏»‏ [۱۷۳].

‏«‏آیا به شما خبر ندهم، کسانی که امروز روی زمین زنده هستند، تا صد سال دیگر هیچ کدام زنده نخواهند ماند».‏

با تأمل و تفکر در این دو حدیث، متوجه می‌شویم که هدف رسول‎الله ص از این گفتار، تعیین زمان رستاخیز نبود؛ بلکه منظور ایشان رسیدن به پایان قرن مذکور می‌باشد. یعنی هر کس در زمان گفتن این سخن زنده باشد، تا صد سال دیگر زنده نخواهد بود. بی‌گمان ابن‌ عمر س مفهوم صحیح این حدیث را خوب درک کرده بود و زمانی که مردم درباره‌ی این حدیث دیدگاه‌های گوناگونی داشتند، ‌آنان را نیز به معنی و مفهوم صحیح این حدیث راهنمایی نموده است. در سنن ترمذی و سنن ابوداود آمده است: وقتی مردم درباره‌ی حدیث یادشده دچار اشتباه شدند و از آن چنین برداشت کردند که از عمر زمین تنها صد سال باقی مانده است، فرمود: منظور رسول‎الله ص این بود که مردم این قرن تا صد سال دیگر، همه می‌میرند [۱۷۴].

در صحیح بخاری و مسلم، از عایشه ل روایت شده است که چند عرب بادیه نشین نزد رسول‎الله ص آمدند و پرسیدند: رستاخیز کی بر پا می‌شود؟ رسول‎الله ص پس از مدتی سکوت، به جوان‌ترین فرد آن گروه نگاه کرد و فرمود:

‏«‏إِنْ يَعِشْ هَذَا الْغُلَامُ فَعَسَى أَنْ لَا يُدْرِكَهُ الْهَرَمُ حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ‏» [۱۷۵].

‏«‏اگر این فرد زنده بماند، پیش از رسیدن به دوران پیری، رستاخیز شما برپا می‌شود‏».‏

در صحیح مسلم از انس س روایت شده است که شخصی از رسول‎الله ص پرسید: رستاخیز کی بر پا می‌شود؟ رسول‌الله‌ ص پس از اندکی به پسری از قبیله‌ی «أَزْد شَنُوءَة» که نزد رسول‎الله ص بود، نگاه کرد و فرمود:

‏«‏إِنْ عُمِّرَ هَذَا لَمْ يُدْرِكْهُ الْهَرَمُ حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ قَالَ: قَالَ أَنَسٌ: ذَاكَ الْغُلَامُ مِنْ أَتْرَابِي يَوْمَئِذٍ»‏.

‏«‏اگر این جوان زنده بماند، پیش از رسیدن به سن پیری رستاخیز برپا می‌شود. انس می‌گوید: آن پسر با من هم سن و سال بود‏».‏

منظور رسول‎الله ص از این دو حدیث، رستاخیز شنوندگان است نه رستاخیزی که همه‌ی جهان را فرا می‌گیرد. همان‌طور که هشام، راوی حدیث نخست، منظور رسول‎الله ص را مرگ شنوندگان تفسیر کرد. چون رستاخیز هر انسان با مرگ او آغاز می‌شود. این‌گونه پاسخ رسول‎الله ص، پاسخی حکمت‌آمیز است. زیرا رسول‎الله ص در این مواقع، مخاطبان را به آمادن شدن برای رستاخیز راهنمایی می‌کرد و هشدار می‌داد که رستاخیز نزدیک است.

[۱۷۱] المنار المنیف. ابن‌قیم ص (‏۸۰‏)‏ [۱۷۲] جامع الاصول(‏۱۰/۹۸۷).‏ شماره (‏۷۸۹۰).‏ [۱۷۳] قبلی: (‏۱۰/۹۸۸).‏ شماره (‏۷۸۹۱).‏ [۱۷۴] قبلی، همان.‏ [۱۷۵] قبلی: (‏۱۰/۳۸۹).‏