قیامت صغری و علایم قیامت کبری

گفتار دهم: آتشی که مردم را جمع می‌کند

آخرین نشانه‌ای که پیش از وقوع رستاخیز نمایان می‌گردد، آتشی است که از عدن آشکار می‌شود و مردم را گرد هم می‌آورد. در مباحث گذشته، احادیثی از رسول‎الله ص در مورد نشانه‌های رستاخیز و این‌که آتش آخرین نشانه رستاخیز است، بیان کردیم.

در صحیح بخاری از انس س نقل شده است که عبد‌الله‌بن‌سلام وقتی از هجرت رسول‎الله ص آگاه شد، نزد ایشان آمد و گفت: درباره‌ی سه چیز از تو می‌پرسم. آخرین نشانه‌ی رستاخیز چیست؟ رسول‎الله ص فرمود:

‏«‏آخِرُ ذَلِكَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنَ الْيَمَنِ تَطْرُدُ النَّاسَ إِلَى مَحْشَرِهِمْ»‏.

‏«‏آخرین نشانه‌ی رستاخیز، آتشی است که مردم را از مشرق به‌سوی مغرب سوق می‌دهد‏».‏

در سنن ترمذی از عبدالله‌بن‌عمر س روایت شده است که رسول‎الله ص فرمود:

‏«‏سَتَخْرُجُ نَارٌ مِنْ حَضْرَمَوْتَ أَوْ مِنْ نَحْوِ بَحْرِ حَضْرَمَوْتَ قَبلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ تَحْشُرُ النَّاسَ. قَالُوا: يَا رسول‌الله‌ ص فَمَا تَأْمُرُنَا؟ قَالَ: عَلَيْكُمْ بِالشَّامِ‏» [۴۱۱].

‏«‏کمی پیش از رستاخیز، آتشی از «حضرموت» یا از سوی دریای حضرموت نمایان می‌شود که مردم را گرد هم می‌آورد. صحابه ش عرض کردند: ای رسول خدا! در آن هنگام ما را به چه امر می‌کنی؟ رسول‎الله ص فرمود: باید به شام بروید‏».‏

رسول‎الله ص درباره‌ی چگونگی گردهم‌آیی مردم توسط آتش نیز برای ما سخن گفته است. در صحیح بخاری از ابوهریره س روایت شده است که رسول‎الله ص فرمود:

‏«‏يُحْشَرُ النَّاسُ عَلَى ثَلَاثِ طَرَائِقَ رَاغِبِينَ رَاهِبِينَ وَاثْنَانِ عَلَى بَعِيرٍ وَثَلَاثَةٌ عَلَى بَعِيرٍ وَأَرْبَعَةٌ عَلَى بَعِيرٍ وَعَشَرَةٌ عَلَى بَعِيرٍ وَيَحْشُرُ بَقِيَّتَهُمْ النَّارُ تَقِيلُ مَعَهُمْ حَيْثُ قَالُوا وَتَبِيتُ مَعَهُمْ حَيْثُ بَاتُوا وَتُصْبِحُ مَعَهُمْ حَيْثُ أَصْبَحُوا وَتُمْسِي مَعَهُمْ حَيْثُ أَمْسَوْا‏»‏ [۴۱۲].

«مردم در سه گروه حشر می‌شوند: گروهی در بیم و امید به سر می برند. و گروهی دیگر هستند که هر دو نفر، سه نفر، چهار نفر و ده نفر آنان بر یک شتر، سوارند و دیگران را که گروه سوم هستند، آتش جمع می‌کند و هرکجا هنگام ظهر یا شب بخوابند، با آن‌ها می‌ماند و صبح و شام با آنان‌ است».‌

آخرین کسانی که آتش آن‌ها را سوق می‌دهد، دو چوپان از قبیله‌ی مزینه هستند. در حدیثی که بخاری و مسلم آن را از ابوهریره س روایت می‌کنند، آمده است: رسول‎الله ص فرمود:

«يَتْرُكُونَ الْمَدِينَةَ عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ لاَ يَغْشَاهَا إِلاَّ الْعَوَافِى - يُرِيدُ عَوَافِىَ السِّبَاعِ وَالطَّيْرِ - ثُمَّ يَخْرُجُ رَاعِيَانِ مِنْ مُزَيْنَةَ يُرِيدَانِ الْمَدِينَةَ يَنْعِقَانِ بِغَنَمِهِمَا فَيَجِدَانِهَا وَحْشًا حَتَّى إِذَا بَلَغَا ثَنِيَّةَ الْوَدَاعِ خَرَّا عَلَى وُجُوهِهِمَا».

«مردم، مدینه را در بهترین وضعی که دارد، رها می‌کنند. آن‌گاه حیوانات درنده و پرندگان، آن را اشغال خواهند کرد و آخرین کسانی که حشر می شوند، دو چوپان از طایفه‌ی مزینه هستند که با گوسفندانشان به سوی مدینه می‌روند و وقتی به آن‌جا می‌رسند، آن‌را پر از جانوران وحشی می‌بینند و هنگامی‌که به «ثنیة الوداع» می‌رسند، به چهره، بر زمین می‌افتند و بیهوش می‌شوند».

آتش، مردم را به‌سوی سرزمین شام سوق می‌دهد. در کتاب «فضایل الشام» نوشته‌ی ربعی، از ابوذر س با سندی صحیح روایت شده است که: رسول‎الله ص فرمود:

‏«‏الشَّامُ أَرضُ المَحشَرِ وَ المَنشَرِ» [۴۱۳]. ‏«‏شام سرزمین حشر و نشر است».‏

برخی مانند حلمی ‌و ابوحامد غزالی بر این عقیده‌اند که این حشر در رستاخیز خواهد بود.

خطابی، طیبی، قاضی عیاض، قرطبی، ابن‌کثیر و ابن‌حجر بر این باورند که این حشر در پایان عمر دنیا خواهد بود؛ یعنی زمانی‌که آتش از مرکز عدن نمایان می‌شود و مردم را به سوی شام سوق می‌دهد [۴۱۴].

ابن‌کثیر درباره‌ی این احادیث می‌گوید: این احادیث حکایت از آن دارد که این حشر، حشر آفریدگان در پایان دنیا است و آن حشر در سرزمین شام روی می‌دهد. مردم در این حشر به سه گروه‌اند:

گروه نخست کسانی هستند که در دوران حشر طعام می‌خورند، لباس می‌پوشند و سوار بر مرکب می‌شوند. گروه دوم کسانی هستند که گاهی پیاده راه می‌روند و گاهی سواره. یعنی به نوبت بر یک شتر سوار می‌شوند. همان‌طور که پیشتر در حدیث اشاره شد، دو نفر، سه نفر، چهار نفر بر یک شتر و... سوار می‌شوند. گروه سوم کسانی که آتش آن‌ها را سوق می‌دهد. این آتش از مرکز عدن نمایان می‌شود؛ مردم را از پشت سر در برمی‌گیرد و از هر سو آنان را به محل گردهم‌آیی روانه می‌کند و هر کس که سرپیچی کند، آتش او را می‌سوزاند.

همه‌ی این‌ها -خوردن، نوشیدن، سوار شدن و سوختن- بدین معناست که این حشر در آخر دنیا رخ می‌دهد.

اگر این پدیده‌ها پس از دمیدن دوم می‌بود، سوختن افراد سرکش و سوار شدن و کارهای دیگر مطرح نمی‌شدغ زیرا پس از دمیدن دوم، که برای زنده شدن دوباره است، نیازی به این کار نخواهد بود. شگفت‌آور این است که حافظ ابوبکر بیهقی، پس از نقل این همه روایات، سوار شدن را به روز رستاخیز نسبت می‌دهد و این دیدگاه را صحیح و دیدگاه ما را ضعیف می‌داند. وی به آیه زیر استناد می‌کند:

﴿يَوۡمَ نَحۡشُرُ ٱلۡمُتَّقِينَ إِلَى ٱلرَّحۡمَٰنِ وَفۡدٗا٨٥ وَنَسُوقُ ٱلۡمُجۡرِمِينَ إِلَىٰ جَهَنَّمَ وِرۡدٗا٨٦﴾ [مريم: ۸۵-۸۶]

‏«‏روزی که پرهیزکاران را دسته‌جمعی به ‏«‏سوی مهمانی و دیدار‏»‏ پروردگار رحمان گرد می‌آوریم و گناهکاران را تشنه به‌سوی دوزخ می‌رانیم».‏

تفسیر آیه را چگونه با حدیثی تطبیق می‌دهد که در آن سخن از سوار شدن دو نفر و سه نفر تا ده نفر بر یک شتر به میان آمده است؟! و از طرف دیگر، سخن از کمی ‌شتران است که مربوط به دنیاست نه روز رستاخیز؛ چون در رستاخیز نه شتری وجود دارد و نه شترسواری. حقیقت را الله ﻷ بهتر می‌داند.

حیواناتی که در رستاخیز وجود دارند، اسب‌های اصیلی هستند که مؤمنان از زمین‌های گسترده به سوی مزارع و باغ‌ها، بر آن‌ها سوار می‌شوند؛ این اسب‌ها، با اسب‌های دنیا تفاوت دارند. در مباحث آینده این موضوع را بهتر بیان خواهیم کرد [۴۱۵].

[۴۱۱] جامع الاصول (‏۱۰/۳۶۸‏)‏ شماره (‏۷۸۸۸‏)‏ ن.ک: صحیح جامع الصغیر (‏۳/۲۰۳‏)‏ شماره (‏۳۶۰۳‏). [۴۱۲] بخاری، کتاب الرقاق، باب الحشر. فتح الباری: (‏۳/۳۷۷).‏ [۴۱۳] امام احمد در مسند و ابن‌ماجة در سنن و ربعی در فضائل شام از میمونه این حدیث را نقل کرده‌اند. صحیح جامع الصغیر (‏۲/۲۳۲‏)‏ شماره (‏۶۸۳).‏ [۴۱۴] فتح الباری: (‏۱۱/۳۸۹‏)‏ و التذکرة، قرطبی: (‏۲۰۰).‏ [۴۱۵] النهایة، ابن‌کثیر: (‏۱/۲۹۵)‏