سوره دخان
سوره دخان آيه ۱
متن آیه:
﴿حمٓ ١﴾
ترجمه:
حا. میم.
توضيحات:
«حم»: از حروف مقطّعه است (نگا: بقره / ۱).
سوره دخان آيه ۲
متن آیه:
﴿وَٱلۡكِتَٰبِ ٱلۡمُبِينِ ٢﴾
ترجمه:
سوگند به قرآن! که روشن و روشن‌گر است.
توضيحات:
«الْكِتَابِ الْـمُبِينِ»: (نگا: یوسف / ۱، شعراء / ۲، یس / ۶٩).
سوره دخان آيه ۳
متن آیه:
﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةٖ مُّبَٰرَكَةٍۚ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ ٣﴾
ترجمه:
ما قرآن را در شب پرخیر و برکتی فرو فرستاده‌ایم. ما همواره بیم‌دهنده (کافران و مشرکان و ظالمان، با ارسال پیغمبران به‌سویشان) بوده‌ایم (و کتاب‌ها برای‌شان فرو فرستاده‌ایم. این قرآن هم آخرین حلقه از این سلسله است).
توضيحات:
«مُبَارَكَةٍ»: پر خیر و برکت. «لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ»: مراد شب قدر است که آغاز نزول وحی در آن بوده است (نگا: قدر / ۱). شب قدر هم یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان است (نگا: بقره / ۱۸۵). قرآن به طور تدریجی‌در طی ۲۳ سال دعوت پیغمبر، برحسب شرائط و حوادث و نیازها نازل شده است (نگا: اسراء / ۱۰۶، فرقان / ۳۲، محمّد / ۲۰، توبه / ۱۲٧، طه / ۱۱۴، قیامت / ۱۶).
سوره دخان آيه ۴
متن آیه:
﴿فِيهَا يُفۡرَقُ كُلُّ أَمۡرٍ حَكِيمٍ ٤﴾
ترجمه:
در این شب مبارک، هرگونه کار حکیمانه‌ای (که انسان را به حقیقت آشنا و به سعادت برساند، و او را از باطل و شقاوت دور گرداند، از سوی خدا) بیان و مقرّر گشته است.
توضيحات:
«يُفْرَقُ»: تفصیل و تبیین گشته است. بیان شده است. فعل (يُفْرَقُ) مضارع و در اینجا در معنی ماضی است؛ در زبان عربی و در قرآن چنین استعمالی فراوان است. برای مثال مراجعه شود به افعال (يَقُولَ) در بقره / ۲۱۴، (تَـمْشي) در طه / ۴۰، (تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ) در احزاب / ۲۶، (يَري) در نجم / ۱۲، (تُـجَادِلُكَ) در مجادله / ۱، و (تَنَزَّلُ) در قدر / ۴... (نگا: المصحف المیسّر، تفسیر القرآن الکریم. شیح محمّدعبده، جزء عم، سوره قدر). «أَمْرٍ»: کار و بار دین و احکام آن که در (بقره / ۱۸۵) بدان اشاره رفته است. فرمان. «حَكِيمٍ»: حکیمانه. پرحکمت. صفت (أَمْرٍ) است و برای تأکید وصف است نه تخصیص. همان‌گونه که گفته می‌شود: عسل شیرین، مشک خوشبو.
سوره دخان آيه ۵
متن آیه:
﴿أَمۡرٗا مِّنۡ عِندِنَآۚ إِنَّا كُنَّا مُرۡسِلِينَ ٥﴾
ترجمه:
کار و باری که از سوی ما صادر و بدان دستور داده شده است (و در قرآن برای انسان‌ها روانه گشته است و) ما فرستنده (محمّد و همه انبیاء، و قرآن و همه کتاب‌های آسمانی) بوده‌ایم.
توضيحات:
«أَمْراً»: کار و بار. فرمان و دستور. حال ضمیر (ه) در فعل (أَنزَلْنَاهُ). در این صورت معنی چنین است: ما قرآن را فرو فرستاده‌ایم، در حالی که کاری است از ناحیه ما و دستوری است از جانب ما. یا این که منصوب به اختصاص و مفعول به است. (نَعْني بِهذَا الأمْرِ أَمْراً حاصِلاً مِّنْ عِندِنَا) مراد ما از این کار یا فرمان، همان کار و فرمانی است که از سوی ما حاصل و صادر گشته است.
سوره دخان آيه ۶
متن آیه:
﴿رَحۡمَةٗ مِّن رَّبِّكَۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ ٦﴾
ترجمه:
(این کار) به خاطر رحمتی از سوی پروردگارت (در حق انسان‌ها) است. خدا شنوا و آگاه است.
توضيحات:
«رَحْمَةً»: مفعول‌له برای (أَنزَلْنَاهُ) یا برای (يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ) و یا برای هر دو است. یادآوری کلّی: مراد از آیات پیشین، بیان آغاز نزول قرآن، و تعیین زمان نزول آن است، و این که محتوای قرآن اوامر و نواهی حکیمانه الهی بوده، و هرچه برای سعادت انسان‌ها مفید باشد در آن است، و قرآن رحمت برای ایشان است. بسیاری از مفسّران بزرگ فعل (يُفْرَقُ) را به معنی مضارع گرفته‌اند، و (كُلُّ أَمْرٍ) را همه امور کار و بار این کره خاکی دانسته، و فرموده‌اند که خداوند در شب قدر همه امور یکساله زمین و ساکنان آن را مقرّر و مشخّص می‌فرماید و احکام چنین مقدّراتی را از لوح محفوظ نقل و به دست فرشتگان مأمور اجرا احکام می‌سپارد. و به هر حال چنین شبی در حقیقت جشن انقلاب برای مسلمانان است.
سوره دخان آيه ٧
متن آیه:
﴿رَبِّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَيۡنَهُمَآۖ إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ ٧﴾
ترجمه:
(پروردگار تو) که پروردگار آسمان‌ها و زمین و همه چیزهائی است که در میان آن دو است. اگر شما طالب یقین و باورید (به این که خدا آفریدگار شما، روزی‌رسان بندگان، و به زیر فرمان کشاننده خورشید و ماه است).
توضيحات:
«رَبِّ»: بدل از (رَبِّ) آیه قبلی است. «إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ»: اگر اهل یقین و باورید. یعنی اگر چنان که می‌گوئید خدا آفریدگار ما و روزی‌رسان بندگان، و به زیر فرمان کشاننده خورشید و ماه است (نگا: عنکبوت / ۶۱ - ۶۳). اگر شما طالب یقین هستید، راه این است که درباره این چیز بیندیشید (نگا: انعام / ٧۵، شعراء / ۲۴، ذاریات / ۲۰).
سوره دخان آيه ۸
متن آیه:
﴿لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ يُحۡيِۦ وَيُمِيتُۖ رَبُّكُمۡ وَرَبُّ ءَابَآئِكُمُ ٱلۡأَوَّلِينَ ٨﴾
ترجمه:
جز او خدائی نیست، و او است که زنده می‌گرداند و می‌میراند، و پروردگار شما و پروردگار پدران و نیاکان پیشین شما است.
توضيحات:
«رَبُّكُمْ»: واژه رَبُّ، خبر مبتدای محذوف است. «ءَابَآئِكُمُ الأوَّلِينَ»: (نگا: مؤمنون / ۲۴ و۶۸ و۸۳، شعراء / ۲۶ و٧۶).
سوره دخان آيه ٩
متن آیه:
﴿بَلۡ هُمۡ فِي شَكّٖ يَلۡعَبُونَ ٩﴾
ترجمه:
اصلاً مشرکان (درباره رسالت و دعوت آسمانی) در شک و تردیدند و (آن را، و کلاًّ زندگی را به) بازی می‌گیرند.
توضيحات:
«هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ»: (نگا: نساء / ۱۵٧، هود / ۶۲ و ۱۱۰، ابراهیم / ٩).
سوره دخان آيه ۱۰
متن آیه:
﴿فَٱرۡتَقِبۡ يَوۡمَ تَأۡتِي ٱلسَّمَآءُ بِدُخَانٖ مُّبِينٖ ١٠﴾
ترجمه:
منتظر روزی باش که آسمان دود آشکاری را پدیدار می‌کند.
توضيحات:
«يَوْمَ»: قیامت. زمانی که برابر دعای پیغمبر، مشرکان قریش دچار قحطی و خشکسالی شدیدی شدند. «دُخَانٍ»: دود. مراد گرد و خاک حاصل از بی‌بارانی در فضا است، و یا دود در اینجا جنبه مجازی دارد و آسمان در نظر مردم گرسنه و تشنه و بلازده تیره و تار جلوه‌گر می‌شد.
سوره دخان آيه ۱۱
متن آیه:
﴿يَغۡشَى ٱلنَّاسَۖ هَٰذَا عَذَابٌ أَلِيمٞ ١١﴾
ترجمه:
دودی که تمام مردم را فرا می‌گیرد. این همان عذاب دردناک عظیم است.
توضيحات:
«هذا»: این عذاب قیامت. این قحطی و خشکسالی شدید.
سوره دخان آيه ۱۲
متن آیه:
﴿رَّبَّنَا ٱكۡشِفۡ عَنَّا ٱلۡعَذَابَ إِنَّا مُؤۡمِنُونَ ١٢﴾
ترجمه:
(مردم رو به درگاه خدا می‌کنند و می‌گویند:) پروردگارا! عذاب را از ما برطرف گردان، ما ایمان آورده‌ایم (و به اشتباهات خود پی برده‌ایم).
توضيحات:
«الْعَذَابَ»: عذاب آخرت. قحطی و خشکسالی گریبانگیر قریش. «إِنَّا مُؤْمِنُونَ»: ما اینک از غفلت بدر آمده‌ایم و ایمان آورده‌ایم. ما ایمان می‌آوریم، یعنی تصمیم داریم که ایمان بیاوریم.
سوره دخان آيه ۱۳
متن آیه:
﴿أَنَّىٰ لَهُمُ ٱلذِّكۡرَىٰ وَقَدۡ جَآءَهُمۡ رَسُولٞ مُّبِينٞ ١٣﴾
ترجمه:
کی بیداری برای آنان فایده‌ای دارد؟ قبلاً که پیغمبری (با رسالتی روشن و معجزاتی دالّ بر صداقتش، و زبان گویا و) بیان‌گر (قوانینی سرنوشت ساز و سعادت‌بخش) به پیش آنان آمده بوده است.
توضيحات:
«أَنَّي»: کی؟ چگونه؟ «الذِّكْري»: بیداری. پندپذیری (نگا: انعام / ۶۸ و ۶٩ و ٩۰، اعراف / ۲، هود / ۱۱۴ و ۱۲۰). «مُبِينٌ»: روشن. روشن‌گر. «رَسُولٌ مُّبِينٌ»: پیغمبری که روشن بود که پیغمبر است. پیغمبری که رسالت او روشن و گویا بود. پیغمبری که حق و باطل را روشن و از هم جدا می‌کرد.
سوره دخان آيه ۱۴
متن آیه:
﴿ثُمَّ تَوَلَّوۡاْ عَنۡهُ وَقَالُواْ مُعَلَّمٞ مَّجۡنُونٌ ١٤﴾
ترجمه:
سپس از او رویگردان شدند و گفتند: او دیوانه‌ای (است که این مطالب توسّط دیگران بدو) آموخته شده است.
توضيحات:
«ثُمَّ»: بعد از آمدن چنین پیغمبری و شنیدن حقائق از او. «مُعَلَّمٌ»: تعلیم شده. یاد داده شده. «مـَجنّونٌ»: (نگا: ذاریات / ۵۲).
سوره دخان آيه ۱۵
متن آیه:
﴿إِنَّا كَاشِفُواْ ٱلۡعَذَابِ قَلِيلًاۚ إِنَّكُمۡ عَآئِدُونَ ١٥﴾
ترجمه:
اگر مدّت اندکی عذاب را (از شما) به دور داریم (و به دنیا برگردانیم) قطعاً شما (به کفر و شرک و فسق و فجور خود) برمی‌گردید.
توضيحات:
«إِنَّا كَاشِفُوا الْعَذَابِ...»: این جمله، اگر مربوط به آخرت باشد، متضمّن معنی شرط است. ولی اگر راجع به دفع قحطی و خشکسالی و رفع بلا از قریش باشد، معنی چنین است: ما مدّت کمی عذاب را از شما به دور می‌گردانیم، ولی شما دوباره به کارهای زشت و پلشت و اذیت و آزار مسلمانان دست می‌یازید.
سوره دخان آيه ۱۶
متن آیه:
﴿يَوۡمَ نَبۡطِشُ ٱلۡبَطۡشَةَ ٱلۡكُبۡرَىٰٓ إِنَّا مُنتَقِمُونَ ١٦﴾
ترجمه:
روزی سخت بر آنان می‌تازیم، (و با چنین یورش تندی‌آنان را) به مجازات می‌رسانیم.
توضيحات:
«يَوْمَ»: روز قیامت. روز جنگ بدر. «نَبْطِشُ»: (نگا: اعراف / ۱٩۵، شعراء / ۱۳۰، زخرف / ۸). «الْبَطْشَةَ الْكُبْري»: یورش تند، حمله شدید. مراد مجازات سخت است. یادآوری: برخی از مفسّران، از آیه ۱۰ تا ۱۶ را درباره عذاب دنیوی قریشیان می‌دانند، ولی بهتر است این آیات را راجع به آخرت بدانیم. به دو دلیل: الف - قریشیان بعد از فتح مکه، ایمان آوردند و بیشتر آنان سال‌ها و سال‌ها به عنوان سپاهیان اسلام در راه خدا شمشیر زدند و کشتند و کشته شدند. ب - مفاهیم این آیات با آیات بسیار دیگری که مربوط به آخرت است، هم‌آوا و هم‌معنی است (نگا: انعام / ۲٧ - ۳۱، سبأ / ۵۱، ابراهیم / ۴۴).
سوره دخان آيه ۱٧
متن آیه:
﴿وَلَقَدۡ فَتَنَّا قَبۡلَهُمۡ قَوۡمَ فِرۡعَوۡنَ وَجَآءَهُمۡ رَسُولٞ كَرِيمٌ ١٧﴾
ترجمه:
ما پیش از اینان، قوم فرعون را آزموده‌ایم. پیغمبر بزرگواری (به نام موسی) به نزدشان آمد.
توضيحات:
«فَتَنَّا»: آزمایش کردیم (نگا: انعام / ۵۳، طه / ۸۵، عنکبوت / ۳، ص / ۳۴). «كَرِيمٌ»: بزرگوار.
سوره دخان آيه ۱۸
متن آیه:
﴿أَنۡ أَدُّوٓاْ إِلَيَّ عِبَادَ ٱللَّهِۖ إِنِّي لَكُمۡ رَسُولٌ أَمِينٞ ١٨﴾
ترجمه:
(موسی بدی‌شان گفت: ای فرعونیان!) بندگان خدا را به من بسپارید که من پیغمبر درستکارم.
توضيحات:
«أَنْ»: این حرف برای تفسیر فعل مقدّری است و تقدیر چنین است: «جِئْتُكُمْ أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللهِ». «أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللهِ»: بندگان خدا را به من بسپارید. یعنی فرعونیان جلو بنی‌اسرائیل را نگیرند و ایشان را آزاد بگذارند (نگا: اعراف / ۱۰۵، طه / ۴٧، شعراء / ۱٧).
سوره دخان آيه ۱٩
متن آیه:
﴿وَأَن لَّا تَعۡلُواْ عَلَى ٱللَّهِۖ إِنِّيٓ ءَاتِيكُم بِسُلۡطَٰنٖ مُّبِينٖ ١٩﴾
ترجمه:
و بر خدا بزرگی نکنید و تکبّر نورزید (و ادّعای الوهیت و ربوبیت ننمائید و کارهائی انجام ندهید که با اصول بندگی شما سازگار نمی‌باشد). من دلیل روشنی (بر درستی گفتار و راستی پیغمبری خود) برای شما آورده‌ام.
توضيحات:
«لا تَعْلُوا»: تکبّر نورزید و بزرگی نکنید. طغیان و سرکشی نکنید (نگا: مؤمنون / ٩۱، قصص / ۴، اسراء / ۴، نمل / ۳۱). «سُلْطَانٍ»: دلیل و حجّت. معجزه.
سوره دخان آيه ۲۰
متن آیه:
﴿وَإِنِّي عُذۡتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمۡ أَن تَرۡجُمُونِ ٢٠﴾
ترجمه:
من به پروردگار خود و پروردگار شما پناه می‌برم از این که بتوانید مرا سنگسار کنید.
توضيحات:
«عُذْتُ»: پناه برده‌ام. «تَرْجُـمُونِ»: این که مرا سنگسار کنید. تکیه روی مسأله رجم، یعنی سنگسار کردن بدین خاطر است که اغلب پیغمبران و مردان خدا را بدین نحو تهدید به قتل نموده‌اند (نگا: کهف / ۲۰، یس / ۱۸). از جمله: شعیب (نگا: هود / ٩۱) و ابراهیم (نگا: مریم / ۴۶) و نوح (نگا: شعراء / ۱۱۶). رجْم، به معنی مطلق قَتْل نیز استعمال شده است (نگا: معجم‌الفاظ القرآن الکریم). لذا معنی دیگر (تَرْجُـمُونِ) چنین است: این که مرا به قتل برسانید.
سوره دخان آيه ۲۱
متن آیه:
﴿وَإِن لَّمۡ تُؤۡمِنُواْ لِي فَٱعۡتَزِلُونِ ٢١﴾
ترجمه:
اگر به من ایمان نمی‌آورید، از من کناره‌گیری کنید و مرا نیازارید.
توضيحات:
«إِعْتَزِلُونِ»: از من کناره‌گیری کنید و کاری به کارم نداشته باشید. دو چیز مراد موسی است: الف - فرعون و فرعونیان، او را نیازارند و آزادش بگذارند. ب - مزاحم ایمان آوردن مردم نشوند و سدّ راه دعوت نگردند.
سوره دخان آيه ۲۲
متن آیه:
﴿فَدَعَا رَبَّهُۥٓ أَنَّ هَٰٓؤُلَآءِ قَوۡمٞ مُّجۡرِمُونَ ٢٢﴾
ترجمه:
موسی (وقتی که از ایمان آوردن فرعون و فرعونیان و سایر کفّار و مشرکان مأیوس گردید، رو به درگاه خدا کرد و) پروردگار خود را به فریاد خواند و گفت: اینان مردم گنهکار (و کفرپیشه) هستند (و امیدی به هدایت‌شان باقی نمانده است. تو خود دانی که در حق ایشان چه می‌کنی).
توضيحات:
«دَعَا»: به فریاد خواند. ندا داد. «مـُجْرِمُونَ»: گناهکاران. در اینجا مراد کافران است. «أَنَّ هؤُلآءِ»: حرف (ب) محذوف و اصل آن: «بِأَنَّ هؤُلآءِ» است.
سوره دخان آيه ۲۳
متن آیه:
﴿فَأَسۡرِ بِعِبَادِي لَيۡلًا إِنَّكُم مُّتَّبَعُونَ ٢٣﴾
ترجمه:
(از سوی خدا بدو دستور داده شد: حال که چنین است) پس بندگان مرا شبانه کوچ بده (تا فرعون و فرعونیان دست‌شان به شما نرسد) چرا که تعقیب می‌گردید (و فرعون و لشکریانش دنبالتان می‌نمایند).
توضيحات:
«أَسْرِ بِعِبَادِي»: بندگانم را در شب کوچ حرکت بده. (نگا: هود / ۸۱، حجر / ۶۵، طه / ٧٧، شعراء / ۵۲). «لَيْلاً»: ذکر این واژه برای تأکید است. «مُتَّبَعُونَ»: تعقیب‌شوندگان.
سوره دخان آيه ۲۴
متن آیه:
﴿وَٱتۡرُكِ ٱلۡبَحۡرَ رَهۡوًاۖ إِنَّهُمۡ جُندٞ مُّغۡرَقُونَ ٢٤﴾
ترجمه:
و دریا را (بعد از عبور از آن) گشوده واگذار. (تا آنان بدان وارد شوند). ایشان گروهی هستند که قطعاً غرق می‌گردند (و هلاک می‌شوند).
توضيحات:
«رَهْواً»: مصدر است و در معنی اسم فاعل، ساکن و آرام. گشاده. جدا شده. «أُتْرُكِ الْبَحْرَ رَهْواً»: دریا را باز و گشاده به حال خود بگذار. از دریا با آرامش خاطر عبور کن و بدون دغدغه آن را به حال خود رها ساز (نگا: معجم الفاظ القرآن الکریم). دریا را آرام بگذار و مجدّدا بدان عصا مزن و فرمان متّصل شدن مده. (رَهْواً) حال (الْبَحْرَ) یا حال ضمیر مستتر در (أُتْرُكْ) است.
سوره دخان آيه ۲۵
متن آیه:
﴿كَمۡ تَرَكُواْ مِن جَنَّٰتٖ وَعُيُونٖ ٢٥﴾
ترجمه:
چه باغها و چشمه‌سارهای زیادی از خود به جای گذاشتند!
توضيحات:
«كَمْ»: چه زیاد! بسیار فراوان.
سوره دخان آيه ۲۶
متن آیه:
﴿وَزُرُوعٖ وَمَقَامٖ كَرِيمٖ ٢٦﴾
ترجمه:
و کشتزارها و اقامتگاه‌های جالب و گرانبهائی را.
توضيحات:
«مَقَامٍ»: اقامتگاه. جایگاه. مراد کاخ‌ها و قصرها و ویلاها و منزل‌ها است. «كَرِيمٍ»: پرارزش و گرانب‌ها.
سوره دخان آيه ۲٧
متن آیه:
﴿وَنَعۡمَةٖ كَانُواْ فِيهَا فَٰكِهِينَ ٢٧﴾
ترجمه:
و نعمت‌های فراوان (دیگری) که در آن شادان و با ناز و نعمت زندگی می‌کردند.
توضيحات:
«فَاكِهينَ»: در ناز و نعمت بسربرندگان. متنعّمان (نگا: یس / ۵۵).
سوره دخان آيه ۲۸
متن آیه:
﴿كَذَٰلِكَۖ وَأَوۡرَثۡنَٰهَا قَوۡمًا ءَاخَرِينَ ٢٨﴾
ترجمه:
این چنین بود (ماجرای آنان) و ما همه این نعمت‌ها را به قوم دیگری دادیم (بدون دردسر و خون جگر).
توضيحات:
«أَوْرَثْنَاهَا»: (نگا: شعراء / ۵٩). «قَوْماً ءَاخَرِينَ»: گروه دیگری. مراد بنی‌اسرائیل است (نگا: مرجع سابق).
سوره دخان آيه ۲٩
متن آیه:
﴿فَمَا بَكَتۡ عَلَيۡهِمُ ٱلسَّمَآءُ وَٱلۡأَرۡضُ وَمَا كَانُواْ مُنظَرِينَ ٢٩﴾
ترجمه:
نه آسمان بر آنان گریست و نه زمین، و نه بدی‌شان مهلتی داده شد (تا چند صباحی بمانند و توبه کنند و به جبران گذشته‌ها بپردازند).
توضيحات:
«فَمَـا بَكَتْ عَلَيْهِمْ...»: عرب‌ها هنگامی که می‌خواهند اهمّیت مقام مرده‌ای را نشان دهند، می‌گویند: آسمان و زمین بر او گریه کردند. خورشید کسوف کرد و ماه خسوف. آذرخش آسمان و باد وزان بر او گریستند و... یا این که در اینجا مضاف محذوف است که (اهل) است. یعنی: به سبب حقارت فرعون و فرعونیان، در آسمان و زمین کسی برای ایشان دلسوزی نکرد و قطره اشکی نریخت. «مُنظَرِينَ»: مهلت داده‌شدگان (نگا: اعراف / ۱۵، حجر / ۸ و ۳٧).
سوره دخان آيه ۳۰
متن آیه:
﴿وَلَقَدۡ نَجَّيۡنَا بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ مِنَ ٱلۡعَذَابِ ٱلۡمُهِينِ ٣٠﴾
ترجمه:
ما بنی‌اسرائیل را از عذاب خوارکننده رهائی بخشیدیم.
توضيحات:
«الْعَذَابِ الـْمُهِينِ»: (نگا: بقره / ٩۰، آل‌عمران / ۱٧۸، نساء / ۱۴). این عذاب ذلّت‌بار، عبارت بود از: شکنجه‌های سخت و طاقت‌فرسای جسمی و روحی، کشتن پسران، و زنده نگاه داشتن دختران برای خدمتکاری و هوسرانی، بیگاری و کارهای بسیار سنگین و...
سوره دخان آيه ۳۱
متن آیه:
﴿مِن فِرۡعَوۡنَۚ إِنَّهُۥ كَانَ عَالِيٗا مِّنَ ٱلۡمُسۡرِفِينَ ٣١﴾
ترجمه:
(ایشان را نجات دادیم) از فرعون. کسی که بر دیگران بزرگی می‌فروخت و ستمگری می‌نمود، و از زمره تبه‌کارانی بود که ظلم و فساد را از حدّ می‌گذرانند.
توضيحات:
«عَالِياً»: متکبّر. برتری جوی متجاوز (نگا: یونس / ۸۳، مؤمنون / ۴۶، ص / ٧۵).
سوره دخان آيه ۳۲
متن آیه:
﴿وَلَقَدِ ٱخۡتَرۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ عِلۡمٍ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ ٣٢﴾
ترجمه:
ما بنی‌اسرائیل را آگاهانه (و با شناختی که از ایشان داشتیم، در آن عصر و زمان) برگزیدیم و بر جهانیان برتری دادیم (و آنان را ملّت گزیده عصر خویش کردیم).
توضيحات:
«إِخْتَرْنَاهُمْ»: ایشان را برگزیدیم و امت منتخب کردیم. «عَلي عِلْمٍ»: آگاهانه. از روی شناخت. یعنی خدا می‌دانست که بنی‌اسرائیل مردمان مؤمنی بودند و استحقاق گزینش داشتند، و دیگران اغلب بت‌پرست و اهل فسق و فجور بودند. ولی بعدها راه خلاف و نزاع در پیش گرفتند و از صراط مستقیم منحرف شدند (نگا: آل‌عمران / ۱۰۵، یونس / ٩۳، جاثیه / ۱٧) و خداوند برای همیشه کسانی را بر ایشان گماشت که آنان را شکنجه سخت و عذاب بد برساند (نگا: اعراف / ۱۶٧).
سوره دخان آيه ۳۳
متن آیه:
﴿وَءَاتَيۡنَٰهُم مِّنَ ٱلۡأٓيَٰتِ مَا فِيهِ بَلَٰٓؤٞاْ مُّبِينٌ ٣٣﴾
ترجمه:
ما معجزاتی را توسّط موسی بدی‌شان ارائه نمودیم که در آنها آزمایش آشکاری بود (برای ایشان، تا به محک زده شوند و روشن گردد چه کسانی عابد و شاکر، و چه افرادی کافر و فاجر خواهند شد).
توضيحات:
«الآيَاتِ»: معجزات. دلائل. «بَلآءٌ»: آزمایش.
سوره دخان آيه ۳۴
متن آیه:
﴿إِنَّ هَٰٓؤُلَآءِ لَيَقُولُونَ ٣٤﴾
ترجمه:
اینان می‌گویند:
توضيحات:
«هؤُلآءِ»: مشرکان و کفّار مکه.
سوره دخان آيه ۳۵
متن آیه:
﴿إِنۡ هِيَ إِلَّا مَوۡتَتُنَا ٱلۡأُولَىٰ وَمَا نَحۡنُ بِمُنشَرِينَ ٣٥﴾
ترجمه:
مرگ ما جز مرگ اوّل نیست (و بعد از آن) ما هرگز زنده نخواهیم شد.
توضيحات:
«هِيَ»: مرجع این ضمیر می‌تواند (الـْمَوْتَةُ) باشد که از سیاق کلام استفاده می‌شود. یعنی: «مَا الـْمَوْتَةُ إِلاّ مَوْتَتُنَا الأُولي». یا (عاقِبَة) و یا (نِهايَة) باشد. یعنی: «مَا عَاقِبَةُ أَمْرِنَا إِلاَّ الـْمَوْتَةُ الأُولي». «مَوْتَتُنَا الأولي»: مرگ اوّل ما. مراد از واژه (أَوّل) یا مؤنّث آن (أُولي)، یک بار است؛ نه این که مراد یکم است که دوم و سوم و... به دنبال داشته باشد. معنی این آیه با آیه ۲٩ سوره انعام برابر است: «وَقَالُوا إِنْ هِيَ إِلاّ حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ». «بِمُنشَرِينَ»: زنده شدگان. برانگیخته شدگان.
سوره دخان آيه ۳۶
متن آیه:
﴿فَأۡتُواْ بَِٔابَآئِنَآ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ ٣٦﴾
ترجمه:
(ای محمّد و ای مؤمنان!) اگر راست می‌گوئید (که بعد از مرگ حیاتی در کار است، از خدا بخواهید) پدران و نیاکان ما را (زنده گرداند و آنان را) نزد ما بیاورید (تا بر صدق گفتار شما گواهی دهند).
توضيحات:
«فَأْتُوا بِئَابَآئِنَا...»: پدران و نیاکان مرده ما را زنده گردانید و به نزد ما بیاورید.
سوره دخان آيه ۳٧
متن آیه:
﴿أَهُمۡ خَيۡرٌ أَمۡ قَوۡمُ تُبَّعٖ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡ أَهۡلَكۡنَٰهُمۡۚ إِنَّهُمۡ كَانُواْ مُجۡرِمِينَ ٣٧﴾
ترجمه:
آیا آنان بهترند (و از ثروت و قدرت و دبدبه و کوکبه بیشتری برخوردارند) یا قوم تُبّع (که ملوک و شاهان یمن بودند و در همسایگی ایشان می‌زیستند) و کسانی که پیش از آنان بودند؟ (همچون قبائل نوح و عاد و ثمود). ما آنان را در گذشته هلاک ساخته‌ایم چون مجرم و گناهکار بوده‌اند.
توضيحات:
«تُبَّعٍ»: «تُبّع حِـمْيَري»، یکی از شاهان یمن و مرد صالحی بوده است. داستان قوم او برای اهل مکه روشن و شناخته بود (نگا: المصحف المیسّر). قوم تُبّع جمعیتی بودند با قدرت و نیروی فراوان و حکومت پهناور و گسترده. تُبّع یک لقب عمومی برای ملوک و شاهان یمن بوده است (نگا: تفسیر نمونه). «قَوْمُ تُبَّعٍ»: (نگا: / ۱۴).
سوره دخان آيه ۳۸
متن آیه:
﴿وَمَا خَلَقۡنَا ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَيۡنَهُمَا لَٰعِبِينَ ٣٨﴾
ترجمه:
ما آسمان‌ها و زمین و آنچه در میان آن دو است بیهوده و بی‌هدف نیافریده‌ایم. (جهان دالانی است به‌سوی جهان عظیم و ابدی آخرت که پشت سر این جهان قرار دارد).
توضيحات:
«وَمَا خَلَقْنَا...»: (نگا: انبیاء / ۱۶، ص / ۲٧).
سوره دخان آيه ۳٩
متن آیه:
﴿مَا خَلَقۡنَٰهُمَآ إِلَّا بِٱلۡحَقِّ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ ٣٩﴾
ترجمه:
ما آن دو را جز به حق نیافریده‌ایم (و جهان را بدین نظم و نظام شگفت بیهوده و بی‌حکمت درست نکرده‌ایم) ولیکن غالب ایشان (گوش شنوا و چشم بینا ندارند، و حقائق را نمی‌شنوند و این همه نقش عجب را بر در و دیوار وجود نمی‌بینند، و در حقیقت) نمی‌فهمند.
توضيحات:
«مَا خَلَقْنَاهُـمَـا إِلاّ بِالْحَقِّ»: (نگا: حجر / ۸۵، ص / ۲٧).
سوره دخان آيه ۴۰
متن آیه:
﴿إِنَّ يَوۡمَ ٱلۡفَصۡلِ مِيقَٰتُهُمۡ أَجۡمَعِينَ ٤٠﴾
ترجمه:
روز داوری (و قضاوت بین افراد برحق و افراد ناحق که قیامت است) وعده‌گاه همه آنان است.
توضيحات:
«يَوْمَ الْفَصْلِ»: روز داوری میان محِقّ و مبطل. روز جدائی بین حق و باطل (نگا: صافّات / ۲۱).
سوره دخان آيه ۴۱
متن آیه:
﴿يَوۡمَ لَا يُغۡنِي مَوۡلًى عَن مَّوۡلٗى شَيۡٔٗا وَلَا هُمۡ يُنصَرُونَ ٤١﴾
ترجمه:
آن روزی که هیچ خویشی و دوستی کمترین کمکی به خویش و دوست خود نمی‌کند، و به هیچ وجه (مردمان از سوی همدیگر همکاری و) یاری نمی‌گردند.
توضيحات:
«لا يُغْنِي»: سودی نمی‌رساند. بی‌نیاز نمی‌گرداند (نگا: یونس / ۳۶، یوسف / ۶۸، مریم / ۴۲). «مَوْليً»: هر کس که با انسان رابطه و پیوند داشته باشد. از قبیل: دوست، خویشاوند، رئیس، هم‌پیمان، و...
سوره دخان آيه ۴۲
متن آیه:
﴿إِلَّا مَن رَّحِمَ ٱللَّهُۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلرَّحِيمُ ٤٢﴾
ترجمه:
مگر کسی که خدا بدو مرحمت کند (و از او درگذرد و از شفاعت خوبان بهره‌مندش گرداند) چرا که خداوند باعزّت و توانا و بامحبّت و مهربان است.
توضيحات:
«الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ»: اشاره به رحمت در عین قدرت خداوند ذوالجلال است.
سوره دخان آيه ۴۳
متن آیه:
﴿إِنَّ شَجَرَتَ ٱلزَّقُّومِ ٤٣﴾
ترجمه:
قطعاً درخت زقّوم، خوراک گناهکاران است.
توضيحات:
«الزَّقُّومِ»: درختی تلخ و بدبو (نگا: صافّات / ۶۲).
سوره دخان آيه ۴۴
متن آیه:
﴿طَعَامُ ٱلۡأَثِيمِ ٤٤﴾
ترجمه:
قطعاً درخت زقّوم، خوراک گناهکاران است.
توضيحات:
«الأَثِيمِ»: بسیار گناهکار (نگا: بقره / ۲٧۶، نساء / ۱۰٧، شعراء / ۲۲۲).
سوره دخان آيه ۴۵
متن آیه:
﴿كَٱلۡمُهۡلِ يَغۡلِي فِي ٱلۡبُطُونِ ٤٥﴾
ترجمه:
همچون فلز گداخته در شکم‌ها می‌جوشد.
توضيحات:
«الْـمُهْلِ»: فلز گداخته (نگا: کهف / ۲٩، معارج / ۸). «يَغْلي»: می‌جوشد.
سوره دخان آيه ۴۶
متن آیه:
﴿كَغَلۡيِ ٱلۡحَمِيمِ ٤٦﴾
ترجمه:
جوششی همچون آب گرم و داغ.
توضيحات:
«الْحَمِيمِ»: آب بسیار گرم و پرحرارت (نگا: انعام / ٧۰، یونس / ۴، حجّ / ۱٩).
سوره دخان آيه ۴٧
متن آیه:
﴿خُذُوهُ فَٱعۡتِلُوهُ إِلَىٰ سَوَآءِ ٱلۡجَحِيمِ ٤٧﴾
ترجمه:
(به مأموران دوزخ فرمان داده می‌شود:) این کافر فاجر را بگیرید و به میان دوزخ پرتابش کنید.
توضيحات:
«فَاعْتِلُوهُ»: او را روی زمین بکشید. او را پرت کنید. از ماده (عتل). «سَوَآءِ»: وسط (نگا: بقره / ۱۰۸، صافّات / ۵۵).
سوره دخان آيه ۴۸
متن آیه:
﴿ثُمَّ صُبُّواْ فَوۡقَ رَأۡسِهِۦ مِنۡ عَذَابِ ٱلۡحَمِيمِ ٤٨﴾
ترجمه:
سپس بر سر او آب جوشان بریزید (تا بر عذاب و دردش افزوده گردد).
توضيحات:
«صُبُّوا»: بریزید. «عَذَابِ الْحَمِيمِ»: عذاب آب جوشان و بسیار گرم.
سوره دخان آيه ۴٩
متن آیه:
﴿ذُقۡ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡكَرِيمُ ٤٩﴾
ترجمه:
بچش که تو زوردار و بزرگواری!
توضيحات:
«ذُِْ»: بچش. «إِنَّكَ أَنْتَ...»: جنبه استهزاء دارد. یعنی بچش که تو عزیز و مقتدر در میان قوم و قبیله خود، و بزرگوار و نجیب در میان حسب و نسب خویش بودی.
سوره دخان آيه ۵۰
متن آیه:
﴿إِنَّ هَٰذَا مَا كُنتُم بِهِۦ تَمۡتَرُونَ ٥٠﴾
ترجمه:
این (عذابی که هم‌اینک می‌بینید و لمسش می‌کنید) همان چیزی است که پیوسته درباره آن شک و تردید می‌کردید.
توضيحات:
«كُنتُمْ... تَـمْتَرُونَ»: شک می‌کردید (نگا: انعام / ۲، حجر / ۶۳، مریم / ۳۴).
سوره دخان آيه ۵۱
متن آیه:
﴿إِنَّ ٱلۡمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٖ ٥١﴾
ترجمه:
پرهیزگاران در جایگاه امن و امانی هستند.
توضيحات:
«أَمِينٍ»: بدون ترس و خوف. دارای امن و امان.
سوره دخان آيه ۵۲
متن آیه:
﴿فِي جَنَّٰتٖ وَعُيُونٖ ٥٢﴾
ترجمه:
در میان باغها و چشمه‌سارها.
توضيحات:
«فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ»: بدل از (في مَقامٍ أَمينٍ) است.
سوره دخان آيه ۵۳
متن آیه:
﴿يَلۡبَسُونَ مِن سُندُسٖ وَإِسۡتَبۡرَقٖ مُّتَقَٰبِلِينَ ٥٣﴾
ترجمه:
آنان لباس‌هائی از حریر نازک و ضخیم می‌پوشند، و در مقابل یکدیگر می‌نشینند (و به شادی می‌پردازند).
توضيحات:
«سُندُسٍ»: پارچه‌های ابریشمی نازک و لطیف. «إِسْتَبْرَقٍ»: پارچه‌های ابریشمی ضخیم و درخشان (نگا: کهف / ۳۱).
سوره دخان آيه ۵۴
متن آیه:
﴿كَذَٰلِكَ وَزَوَّجۡنَٰهُم بِحُورٍ عِينٖ ٥٤﴾
ترجمه:
بهشتیان این چنین هستند و زنان بهشتی سیاه‌چشم با چشمان درشت را نیز به همسری آنان درمی‌آوریم.
توضيحات:
«كَذلِكَ»: این چنینند. آن گونه‌اند که به توصیف درنمی‌آیند. «حُورٍ»: جمع حَوْراء، زنان سیاه‌چشم «عينٍ»: جمع عَیناء، زنان درشت‌چشم.
سوره دخان آيه ۵۵
متن آیه:
﴿يَدۡعُونَ فِيهَا بِكُلِّ فَٰكِهَةٍ ءَامِنِينَ ٥٥﴾
ترجمه:
آنان در آنجا هر میوه‌ای را که بخواهند (با کمال راحت) می‌طلبند (و مشکلاتی که در بهره‌گیری از میوه‌های دنیا وجود دارد برای آنان وجود نخواهد داشت، و از بیماری‌ها و ناراحتی‌هائی که گاه بر اثر خوردن میوه‌ها در این دنیا پیدا می‌شود در آنجا وجود ندارد، و همچنین بیمی از فساد و کمبود و فنای آنها نیست) و از هر نظر در امانند.
توضيحات:
«ءَامِنِينَ»: در امن و امان. حال ضمیر (و) در فعل (يَدْعُونَ) است.
سوره دخان آيه ۵۶
متن آیه:
﴿لَا يَذُوقُونَ فِيهَا ٱلۡمَوۡتَ إِلَّا ٱلۡمَوۡتَةَ ٱلۡأُولَىٰۖ وَوَقَىٰهُمۡ عَذَابَ ٱلۡجَحِيمِ ٥٦﴾
ترجمه:
آنان هرگز در آنجا مرگی جز همان مرگ نخستین (که در دنیا چشیده‌اند و بعد از آن زنده شده‌اند) نخواهند چشید، و خداوند آنان را از عذاب دوزخ به دور و محفوظ داشته است.
توضيحات:
«الـْمَوْتَةَ الأُولي»: مراد مرگ بعد از فرا رسیدن اجل در دنیا است.
سوره دخان آيه ۵٧
متن آیه:
﴿فَضۡلٗا مِّن رَّبِّكَۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ ٥٧﴾
ترجمه:
همه این‌ها فضل و بخششی از سوی پروردگار تو است. این رستگاری و خوشبختی بزرگی است (که شامل حال پرهیزگاران می‌شود).
توضيحات:
«فَضْلاً»: مفعول‌له، و یا مفعول‌مطلق فعل محذوفی‌است. «فَضَّلَهُمْ فَضْلاً».
سوره دخان آيه ۵۸
متن آیه:
﴿فَإِنَّمَا يَسَّرۡنَٰهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ ٥٨﴾
ترجمه:
ما قرآن را به زبان تو (که عربی است نازل و) آسان کرده‌ایم تا آنان (آن رابفهمند و بیاموزند و) پند گیرند.
توضيحات:
«يَسَّرْنَاهُ»: (نگا: قمر / ۱٧ و ۲۲ و ۳۲ و ۴۰) «بِلِسَانِكَ»: (نگا: مریم / ٩٧).
سوره دخان آيه ۵٩
متن آیه:
﴿فَٱرۡتَقِبۡ إِنَّهُم مُّرۡتَقِبُونَ ٥٩﴾
ترجمه:
تو منتظر (وعده‌های الهی در زمینه پیروزی بر کفّار، و منتظر مجازات دردناک الهی درباره این قوم لجوج و ستمگر) باش که آنان منتظر (ناکامی تو و شکست دعوت تو) هستند.
توضيحات:
«إِرْتَقِبْ»: بنگر و منتظر باش. «مُرْتَقِبُونَ»: منتظران و نگرندگان (نگا: سجده / ۳۰، طور / ۳۰ و ۳۱).