سوره قیامة
سوره قيامۀ آيه ۱
متن آیه:
﴿لَآ أُقۡسِمُ بِيَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ ١﴾
ترجمه:
به روز قیامت سوگند!
توضيحات:
«لآ أُقْسِمُ»: (نگا: واقعه / ٧۵، حاقّه / ۳۸، معارج / ۴۰).
سوره قيامۀ آيه ۲
متن آیه:
﴿وَلَآ أُقۡسِمُ بِٱلنَّفۡسِ ٱللَّوَّامَةِ ٢﴾
ترجمه:
و به نفس سرزنشگر سوگند! (که پس از مرگ زنده می‌گردید و رستاخیز حق است).
توضيحات:
«النَّفْسِ اللَّوَّامَةِ»: نفس ملامتگر. در قرآن مجید از سه نفْس نام برده شده است: الف - نفس امّاره، که پیوسته انسان را به بدی‌ها و زشتی‌ها فرا می‌خواند، و پلشتی‌ها را برای او می‌آراید (نگا: یوسف / ۵۳) ب - نفس لوّامه، که از آن به عنوان وجدان اخلاقی نیز یاد می‌کنند، نفس بیدار و آگاهی است که هنوز در برابر گناه مصونیت نیافته است و گاه‌گاهی لغزش پیدا می‌کند و به دامان گناه می‌افتد، امّا هرچه زودتر به خود می‌آید و به مسیر سعادت باز می‌گردد و به ملامت و سرزنش آدمی می‌پردازد و او را توبه می‌دهد. ج - نفس مطمئنّه، نفس تکامل یافته‌ای است که نفس امّاره را رام خود کرده است و به مقام تقوای کامل و احساس مسؤولیت رسیده است و به آسانی لغزش برای او امکان پذیر نیست (نگا: فجر / ۲٧). به هر حال نفس لوّامه، بعد از وقوع کار نیک یا بد، بلافاصله دادگاهی در درون انسان تشکیل می‌دهد و به عنوان قاضی و شاهد مُجری حکم، به حساب و کتاب او می‌رسد (نگا: نمونه). یادآوری: جواب قسم محذوف است و از سیاق آیات بعد، مطالب روشن می‌شود. یعنی: سوگند به روز قیامت، و به نفس لوّامه که همه شما در قیامت برانگیخته می‌شوید و به سزای اعمالتان می‌رسید.
سوره قيامۀ آيه ۳
متن آیه:
﴿أَيَحۡسَبُ ٱلۡإِنسَٰنُ أَلَّن نَّجۡمَعَ عِظَامَهُۥ ٣﴾
ترجمه:
آیا انسان می‌پندارد که ما استخوان‌های (پوسیده و پراکنده) او را گرد نخواهیم آورد!
توضيحات:
«الإِنسَانُ»: مراد انسان کافر است.
سوره قيامۀ آيه ۴
متن آیه:
﴿بَلَىٰ قَٰدِرِينَ عَلَىٰٓ أَن نُّسَوِّيَ بَنَانَهُۥ ٤﴾
ترجمه:
آری! (آنها را گرد می‌آوریم) ما حتّی می‌توانیم سر انگشتان او را (که یکی از دقائق اندام بدن است) کاملاً همسان خودش بیافرینیم (و به حال اوّل بازگردانیم).
توضيحات:
«قَادِرِينَ»: حال فاعل فعل محذوفی است. «بَلي نَجْمَعُهَا قَادِرِينَ». «نُسَوِّيَ»: سر و سامان و نظم و نظام دهیم. همسان وضع نخست و حال اوّل گردانیم. «بَنَانَ»: سر انگشتان (نگا: انفال / ۱۲).
سوره قيامۀ آيه ۵
متن آیه:
﴿بَلۡ يُرِيدُ ٱلۡإِنسَٰنُ لِيَفۡجُرَ أَمَامَهُۥ ٥﴾
ترجمه:
(انسان در قدرت خداوند بر گردآوردن استخوانها و زنده کردن مردگان تردیدی ندارد) بلکه هدف انسان (از انکار) این است که می‌خواهد در مدّت زمانی که در پیش دارد (تا زنده است) گناه کند.
توضيحات:
«لِيَفْجُرَ»: تا گناه کند. علل گرایش به مادیگری و انکار مبدأ و معاد، غیر مقید بودن به چیزی، یعنی کسب آزادی برای انجام گناهان، و گریز از مسؤولیت‌ها، و اقناع کاذب وجدان است. و گرنه کسی برای نفی مبدأ و معاد، ادلّه و براهینی در دست ندارد، و از درون به ما دیگری خود قانع و راضی نمی‌باشد. «أُمَامَهُ»: آینده‌ای را که در پیش دارد. یعنی مادام که زنده است.
سوره قيامۀ آيه ۶
متن آیه:
﴿يَسَۡٔلُ أَيَّانَ يَوۡمُ ٱلۡقِيَٰمَةِ ٦﴾
ترجمه:
می‌پرسند: روز قیامت کی خواهد بود؟!
توضيحات:
«اَيَّانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ»: روز قیامت کی خواهد بود؟! استفهام انکاری است. پرسش ایشان برای بعید بودن قیامت، و عدم وجود آن است. یعنی: قیامت هرگز نخواهد بود.
سوره قيامۀ آيه ٧
متن آیه:
﴿فَإِذَا بَرِقَ ٱلۡبَصَرُ ٧﴾
ترجمه:
(پاسخ ایشان این است:) هنگامی که چشم‌ها (از شدّت هول و هراس) سراسیمه و آشفته می‌شود.
توضيحات:
«بَرِقَ»: حیران و سراسیمه شد. آشفته و پریشان گردید (نگا: ابراهیم / ۴۲، انبیاء / ٩٧).
سوره قيامۀ آيه ۸
متن آیه:
﴿وَخَسَفَ ٱلۡقَمَرُ ٨﴾
ترجمه:
و ماه بی‌نور و روشنائی می‌گردد.
توضيحات:
«خَسَفَ»: خسوف کرد. روشنائی را از دست داد.
سوره قيامۀ آيه ٩
متن آیه:
﴿وَجُمِعَ ٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ ٩﴾
ترجمه:
و خورشید و ماه گردآوری می‌گردد.
توضيحات:
«جُـمِعَ»: جمع‌آوری گردید. مراد درهم پیچیدن و گردآوری کردن است (نگا: تکویر / ۱).
سوره قيامۀ آيه ۱۰
متن آیه:
﴿يَقُولُ ٱلۡإِنسَٰنُ يَوۡمَئِذٍ أَيۡنَ ٱلۡمَفَرُّ ١٠﴾
ترجمه:
انسان در آن روز خواهد گفت: راه گریز کجا است؟ (گریز میسّر نیست).
توضيحات:
«الـْمَفَرُّ»: گریزگاه. گریز. این واژه می‌تواند اسم مکان یا مصدر میمی‌باشد. «أَيْنَ الـْمَفَرُّ»: گریزگاه کجا است؟! گریز کجا میسّر است؟!
سوره قيامۀ آيه ۱۱
متن آیه:
﴿كَلَّا لَا وَزَرَ ١١﴾
ترجمه:
خیر! (اصلاً گریزگاهی در میان نیست، و گریز ممکن نیست و) هیچ‌گونه پناهگاهی وجود ندارد.
توضيحات:
«وَزَرَ»: پناهگاه.
سوره قيامۀ آيه ۱۲
متن آیه:
﴿إِلَىٰ رَبِّكَ يَوۡمَئِذٍ ٱلۡمُسۡتَقَرُّ ١٢﴾
ترجمه:
در آن روز، قرارگاه (بهشت و دوزخ) در دست پروردگار تو است.
توضيحات:
«الـْمُسْتَقَرُّ»: قرارگاه. استقرار یافتن و جایگزین شدن. معنی دیگر آیه: در آن روز قرارگاه همگان در پیش پروردگار انسان است، و استقرار مردمان به‌سوی خداوند بندگان است. او است که فرمان می‌دهد و جا و مکان تعیین می‌کند. «رَبِّكَ»: مرجع ضمیر (ک) پیغمبر اسلام است و برخی آن را به انسان برمی‌گردانند.
سوره قيامۀ آيه ۱۳
متن آیه:
﴿يُنَبَّؤُاْ ٱلۡإِنسَٰنُ يَوۡمَئِذِۢ بِمَا قَدَّمَ وَأَخَّرَ ١٣﴾
ترجمه:
در آن روز انسان را آگاه می‌سازند از چیزهائی که پیشاپیش فرستاده است و از چیزهائی که برجای گذاشته است.
توضيحات:
«يُنَبَّأُ»: باخبر گردانده می‌شود. در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد. «مَا قَدَّمَ وَ أَخَّرَ»: چیزهائی که پیشاپیش فرستاده است و برجای گذاشته است. همه کارهائی که کرده است و نکرده است.
سوره قيامۀ آيه ۱۴
متن آیه:
﴿بَلِ ٱلۡإِنسَٰنُ عَلَىٰ نَفۡسِهِۦ بَصِيرَةٞ ١٤﴾
ترجمه:
اصلاً انسان خودش از وضع خود آگاه است (و وجودش شاهد و دلیل بر خویشتن است).
توضيحات:
«عَلي نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ»: از وضع خود آگاه است و بهتر از هرکس دیگری می‌داند که چه کارهائی کرده است. خود انسان حجّت و گواه بر خودش است. چرا که اعضاء او گواهی بر اعمال او می‌دهند (نگا: فصّلت / ۲۰، یس / ۶۵). «بَصِيرَةٌ»: بینا و آگاه. حجّت و دلیل و برهان. حرف (ة) برای مبالغه است.
سوره قيامۀ آيه ۱۵
متن آیه:
﴿وَلَوۡ أَلۡقَىٰ مَعَاذِيرَهُۥ ١٥﴾
ترجمه:
در حالی که (به زبان) عذرهائی برای (دفاع از) خود می‌آورد.
توضيحات:
«وَ لَوْ أَلْقي...»: حرف واو، حالیه است (نگا: اعراب القرآن درویش، روح‌المعانی). «مَعَاذِير»: جمع مَعْذِرَت، عذرها. ذکر بی‌گناهی‌ها (نگا: اعراف / ۱۶۴، روم / ۵٧، غافر / ۵۲).
سوره قيامۀ آيه ۱۶
متن آیه:
﴿لَا تُحَرِّكۡ بِهِۦ لِسَانَكَ لِتَعۡجَلَ بِهِۦٓ ١٦﴾
ترجمه:
(به هنگام وحی قرآن) شتابگرانه زبان به خواندن آن مَجُنبان (و آیات را عجولانه و آزمندانه تکرار مگردان).
توضيحات:
«لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ»: با عجله عجله زبان خود را برای خواندن آن به حرکت در نیاور. ضمیر (ه) به قرآن برمی‌گردد (نگا: طه / ۱۱۴). از این آیه تا پایان آیه ۱٩ معترضه است.
سوره قيامۀ آيه ۱٧
متن آیه:
﴿إِنَّ عَلَيۡنَا جَمۡعَهُۥ وَقُرۡءَانَهُۥ ١٧﴾
ترجمه:
چرا که گردآوردن قرآن (در سینه تو) و (توانائی بخشیدن به زبان تو، برای) خواندن آن، کار ما است. (پس از ناحیه حفظ قرآن در میان دل و جان خود، و روان خواندن و درست تلاوت کردن آن با زبان خویش، نگران مباش).
توضيحات:
«جَـمْعَهُ»: گردآوردن قرآن. مراد گردآوردن قرآن در سینه پیغمبر. «قُرْءَانَهُ»: قرائت آن. خداوند وعده می‌فرمایند که تمام آیات را در سینه پیغمبر جمع و حفظ نماید، و سپس قرائت آن را بر زبانش جاری فرماید. به عبارت دیگر، همان‌گونه که حفظ قرآن در همه دوران در میان مردمان بر عهده خدا است، نگهداری آن در سینه پیغمبر و جاری کردن آن بر زبان آن حضرت نیز بر عهده خدا است (نگا: حجر / ٩). واژه (قرآن) مصدر است و به معنی قرائت است.
سوره قيامۀ آيه ۱۸
متن آیه:
﴿فَإِذَا قَرَأۡنَٰهُ فَٱتَّبِعۡ قُرۡءَانَهُۥ ١٨﴾
ترجمه:
پس هرگاه ما قرآن را (توسّط جبرئیل بر تو) خواندیم، تو خواندن آن را (آرام و آهسته) پیگیری و پیروی کن. (وظیفه تو پیروی از تلاوت پیک وحی، و ابلاغ رسالت آسمانی است و بس).
توضيحات:
«إتَّبِعْ»: دنبال کن. مراد ساکت و خاموش و آرام و آهسته گوش فرا دادن به پیام وحی، و پس از آن تکرار و تمرین آن است.
سوره قيامۀ آيه ۱٩
متن آیه:
﴿ثُمَّ إِنَّ عَلَيۡنَا بَيَانَهُۥ ١٩﴾
ترجمه:
گذشته از این‌ها، (در صورتی که بعد از نزول آیات قرآن مشکلی پیدا کردی) بیان و توضیح آن بر ما است.
توضيحات:
«بَيَانَهُ»: توضیح درباره قرآن. رفع اشکال احکام و معانی و تفصیل مجمل آن (نگا: روح‌المعانی).
سوره قيامۀ آيه ۲۰
متن آیه:
﴿كَلَّا بَلۡ تُحِبُّونَ ٱلۡعَاجِلَةَ ٢٠﴾
ترجمه:
نه چنین است (که شما درباره معاد می‌پندارید)! اصلاً شما دنیای گذرا را دوست می‌دارید.
توضيحات:
«الْعَاجِلَةَ»: دنیای زودگذر (نگا: اسراء / ۱۸).
سوره قيامۀ آيه ۲۱
متن آیه:
﴿وَتَذَرُونَ ٱلۡأٓخِرَةَ ٢١﴾
ترجمه:
و آخرت را رها می‌سازید.
توضيحات:
«تَذَرُونَ»: ترک می‌کنید. رها می‌سازید.
سوره قيامۀ آيه ۲۲
متن آیه:
﴿وُجُوهٞ يَوۡمَئِذٖ نَّاضِرَةٌ ٢٢﴾
ترجمه:
در آن روز چهره‌هائی شاداب و شادانند.
توضيحات:
«وُجُوهٌ»: جمع وجه، چهره، مراد چهره‌های مؤمنان است. «نَاضِرَةٌ»: شاداب. شادان.
سوره قيامۀ آيه ۲۳
متن آیه:
﴿إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٞ ٢٣﴾
ترجمه:
به پروردگار خود می‌نگرند.
توضيحات:
«نَاظِرَةٌ»: نگرنده. معنی دیگر آیه: چشم به الطاف پروردگار خود دوخته‌اند. با توجّه به معنی اوّل، باید گفت که نیروی دید در جهان دیگر همچون نیروی دید در این جهان نمی‌باشد. مثلاً بهشتیان دوزخیان را در قعر آتش سوزان مشاهده می‌کنند و با ایشان به سخن می‌پردازند (نگا: صافّات / ۵۵). به هر حال نحوه مشاهده آنجا همچون همه چیزهای دیگر آخرت، با نحوه مشاهده اینجا فرق دارد. احادیث پیغمبر نشان می‌دهد که نگاه کردن آخرت بدون کیفیت و چگونگی و حدود و جهات و مسافات و صفات است (نگا: المنتخب، نمونه).
سوره قيامۀ آيه ۲۴
متن آیه:
﴿وَوُجُوهٞ يَوۡمَئِذِۢ بَاسِرَةٞ ٢٤﴾
ترجمه:
و در آن روز، چهره‌هائی در هم کشیده و عَبوسند.
توضيحات:
«وُجُوهٌ»: مراد چهره‌های کافران و منافقان و بزهکاران است. «بَاسِرَةٌ»: درهم کشیده. عَبوس. ترش و درهم (نگا: مدّثّر / ۲۲).
سوره قيامۀ آيه ۲۵
متن آیه:
﴿تَظُنُّ أَن يُفۡعَلَ بِهَا فَاقِرَةٞ ٢٥﴾
ترجمه:
چرا که آنان می‌دانند که به بلا و عذاب کمرشکنی گرفتار می‌آیند.
توضيحات:
«فَاقِرَةٌ»: عذاب و بلائی که ستون فقرات را در هم می‌شکند.
سوره قيامۀ آيه ۲۶
متن آیه:
﴿كَلَّآ إِذَا بَلَغَتِ ٱلتَّرَاقِيَ ٢٦﴾
ترجمه:
چنین نیست که گمان می‌برند. هنگامی که جان به گلوگاه برسد.
توضيحات:
«بَلَغَتْ»: رسید. فاعل آن (الرُّوحُ) محذوف است که از قرینه پیدا است. «التَّرَاقِيَ»: جمع ترقوّه، به معنی استخوان‌هائی است که گرداگرد گلو را گرفته‌اند. رسیدن جان به گلوگاه، کنایه از آخرین لحظات عمر است.
سوره قيامۀ آيه ۲٧
متن آیه:
﴿وَقِيلَ مَنۡۜ رَاقٖ ٢٧﴾
ترجمه:
(از طرف حاضران و اطرافیان سراسیمه و دستپاچه او، عاجزانه و مأیوسانه) گفته می‌شود: آیا کسی هست که (برای نجات او) افسون و تعویذی بنویسد؟!
توضيحات:
«رَاقٍ»: تعویذ نویس. افسونگر. «مَنْ رَاقٍٍ»: مراد این است هنگام نومیدی گفته می‌شود: چه کسی می‌تواند او را شفاء دهد و دردش را دوا کند؟!
سوره قيامۀ آيه ۲۸
متن آیه:
﴿وَظَنَّ أَنَّهُ ٱلۡفِرَاقُ ٢٨﴾
ترجمه:
و (محتضر) یقین پیدا می‌کند که زمان فراق فرا رسیده است.
توضيحات:
«أَنَّهُ»: آنچه بدو رسیده است. «الْفِرَاقُ»: مفارقت از جهان و یاران. بدرود کردن.
سوره قيامۀ آيه ۲٩
متن آیه:
﴿وَٱلۡتَفَّتِ ٱلسَّاقُ بِٱلسَّاقِ ٢٩﴾
ترجمه:
ساق پائی به ساق پائی می‌پیچد و پاها جفت یکدیگر می‌گردد.
توضيحات:
«إلْتَفَّتْ»: درهم پیچید. جفت یکدیگر شد و در کنار هم قرار گرفت. به هنگام جان دادن، و یا در داخل کفن.
سوره قيامۀ آيه ۳۰
متن آیه:
﴿إِلَىٰ رَبِّكَ يَوۡمَئِذٍ ٱلۡمَسَاقُ ٣٠﴾
ترجمه:
در آن روز، سوق (همگان) به‌سوی پروردگارت خواهد بود.
توضيحات:
«الـْمَسَاقُ»: سوق دادن و راندن. مرجع و مسیر.
سوره قيامۀ آيه ۳۱
متن آیه:
﴿فَلَا صَدَّقَ وَلَا صَلَّىٰ ٣١﴾
ترجمه:
(انسانِ منکر معاد) هرگز نه زکاتی داده است و نه نمازی خوانده است.
توضيحات:
«لا صَدَّقَ»: زکات نداده است. تصدیق حق و حقیقت، از جمله قرآن و پیغمبر نکرده است.
سوره قيامۀ آيه ۳۲
متن آیه:
﴿وَلَٰكِن كَذَّبَ وَتَوَلَّىٰ ٣٢﴾
ترجمه:
بلکه راه تکذیب (حق و حقیقت) را در پیش گرفته است و (به فرمان خدا) پشت کرده است.
توضيحات:
«كَذَّبَ وَ تَوَلّي»: (نگا: طه / ۴۸).
سوره قيامۀ آيه ۳۳
متن آیه:
﴿ثُمَّ ذَهَبَ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦ يَتَمَطَّىٰٓ ٣٣﴾
ترجمه:
گذشته از این، مغرورانه و متکبّرانه (از کفر و عناد خود) نزد خانواده و کسانش برگشته است.
توضيحات:
«يَتَمَطّي»: می‌نازد و بزرگی می‌فروشد. تفرعُن و تکبّر می‌کند.
سوره قيامۀ آيه ۳۴
متن آیه:
﴿أَوۡلَىٰ لَكَ فَأَوۡلَىٰ ٣٤﴾
ترجمه:
مرگ بر تو! مرگ!
توضيحات:
«أَوْليَا»: سزاوارتر. درخورتر. مراد سزاوارتر به مرگ و نابودی است. بعضی گفته‌اند: فعل ماضی است؛ یعنی خدا مرگ تو را نزدیک گرداند و نابودت کند!
سوره قيامۀ آيه ۳۵
متن آیه:
﴿ثُمَّ أَوۡلَىٰ لَكَ فَأَوۡلَىٰٓ ٣٥﴾
ترجمه:
باز هم، مرگ بر تو! مرگ!
توضيحات:
«أَوْليَا»: تکرار برای تأکید است.
سوره قيامۀ آيه ۳۶
متن آیه:
﴿أَيَحۡسَبُ ٱلۡإِنسَٰنُ أَن يُتۡرَكَ سُدًى ٣٦﴾
ترجمه:
آیا انسان (منکر معاد) می‌پندارد که او بیهوده به حال خود رها شود (و قوانین و مقرّرات الهی، و حساب و کتاب و سزا و جزای دنیوی و اخروی نداشته باشد؟!).
توضيحات:
«سُديً»: بیهوده. رها. یعنی انسان با وجود داشتن عقل، همچون حیوان بی‌صاحب، به حال خود واگذاشته شود، و تکالیف و وظائف و همچنین سزا و جزائی نداشته باشد. حال است.
سوره قيامۀ آيه ۳٧
متن آیه:
﴿أَلَمۡ يَكُ نُطۡفَةٗ مِّن مَّنِيّٖ يُمۡنَىٰ ٣٧﴾
ترجمه:
آیا او نطفه ناچیزی از منی نیست که (به رحم مادر) پرت و ریخته می‌گردد؟
توضيحات:
«يُمْني»: پرت می‌شود و ریخته می‌گردد. «مِن مَّنِيٍّ يُمْني»: (نگا: نجم / ۴۶، واقعه / ۳٧).
سوره قيامۀ آيه ۳۸
متن آیه:
﴿ثُمَّ كَانَ عَلَقَةٗ فَخَلَقَ فَسَوَّىٰ ٣٨﴾
ترجمه:
سپس به صورت خون لخته و دَلَمه‌ای درآمده است، و خداوند او را آفرینش تازه‌ای بخشیده است، و بعد اندام او را نظم و نظام و سر و سامان داده است؟
توضيحات:
«عَلَقَةً»: خون لخته و دَلَمه (نگا: حجّ / ۵، مؤمنون / ۱۴، غافر / ۶٧). «سَوّي»: اندام او را همآهنگ کرد و سر و سامان داد (نگا: بقره / ۲٩، کهف / ۳٧، حجر / ۲٩).
سوره قيامۀ آيه ۳٩
متن آیه:
﴿فَجَعَلَ مِنۡهُ ٱلزَّوۡجَيۡنِ ٱلذَّكَرَ وَٱلۡأُنثَىٰٓ ٣٩﴾
ترجمه:
و از این (انسان) دو صنف نر و ماده را ساخته و پرداخته است.
توضيحات:
«مِنْهُ»: از انسان. «الزَّوْجَيْنِ»: دو صِنف. دو نوع (نگا: هود / ۴۰، رعد / ۳، نجم / ۴۵). «الذَّكَرَ وَ الأُنثي»: بدل است.
سوره قيامۀ آيه ۴۰
متن آیه:
﴿أَلَيۡسَ ذَٰلِكَ بِقَٰدِرٍ عَلَىٰٓ أَن يُحۡـِۧيَ ٱلۡمَوۡتَىٰ ٤٠﴾
ترجمه:
آیا چنین خدائی نمی‌تواند مردگان را زنده گرداند؟!
توضيحات:
«أَلَيْسَ ذلِكَ...»: (نگا: یس / ۸۱).