سوره فجر
سوره فجر آيه ۱
متن آیه:
﴿وَٱلۡفَجۡرِ ١﴾
ترجمه:
به سپیده‌دم (صبحگاهان) سوگند!
توضيحات:
«الْفَجْرِ»: سپیده دم. صبحدم (نگا: تکویر / ۱۸). سپیده‌دم صبح، پرده ظلمت شب را می‌شکافد، و سرچشمه نور را از میان افق منفجر می‌سازد، و بندهائی را باز می‌کند که بر حرکت و حیات زندگان زده شده است و هستی را نورباران و زندگی را دگرگون می‌گرداند.
سوره فجر آيه ۲
متن آیه:
﴿وَلَيَالٍ عَشۡرٖ ٢﴾
ترجمه:
و به شب‌های دهگانه سوگند!
توضيحات:
«لَيَالٍ عَشْرٍ»: شب‌های دهگانه. برخی گفته‌اند که مراد ده شب و روز ماه ذی‌الحجّه است که شاهد بزرگ‌ترین و تکان دهنده‌ترین اجتماعات مسلمین جهان در سرزمین وحی است و عید قربان در آن انجام می‌پذیرد. بعضی هم آن را شب‌های دهگانه آخر رمضان می‌دانند که لیلةالقدر در آن است. گروهی هم آن را ده شبانه‌روز اوّل ماه محرم می‌شمارند که عاشوراء در آن است. ولی نکره بودن آن، علاوه از بیان عظمت، بیان‌گر نامعین و نامحدود بودن چنین شب‌هائی است.
سوره فجر آيه ۳
متن آیه:
﴿وَٱلشَّفۡعِ وَٱلۡوَتۡرِ ٣﴾
ترجمه:
و به جفت و تک (هر چیزی) سوگند!
توضيحات:
«الشَّفْعِ»: زوج. جفت. «الْوَتْرِ»: فرد. تک. طاق. شفع و وتر، شامل همه کائنات می‌گردد. برخی شفْع را مخلوقات خدا، و وتْر را ذات خدا دانسته‌اند (نگا: قاسمی).
سوره فجر آيه ۴
متن آیه:
﴿وَٱلَّيۡلِ إِذَا يَسۡرِ ٤﴾
ترجمه:
و به شب سوگند بدان گاه که (به‌سوی روشنائی روز) حرکت می‌کند!
توضيحات:
«يَسْري»: رهسپار می‌شود. می‌رود و پایان می‌پذیرد (نگا: مدّثّر / ۳۳). در رسم‌الخطّ قرآنی، یاء آن حذف شده است.
سوره فجر آيه ۵
متن آیه:
﴿هَلۡ فِي ذَٰلِكَ قَسَمٞ لِّذِي حِجۡرٍ ٥﴾
ترجمه:
آیا در آنچه گفته شد، سوگند مهمّی برای افراد خردمند، موجود است؟
توضيحات:
«ذِي حِجْرٍ»: عاقل. صاحب عقل و خرد. یادآوری: جواب قسم، آیه ۱۴ است، یعنی: «اِنَّ رَبَّكَ لَبِالْـمِرْصَاد». یا این که جواب قسم محذوف است و آیات آینده که سخن از مجازات طغیانگران می‌گوید، گواه بر آن است، و در معنی چنین است: قسم بدانچه گفته شد که ما کفّار و طغیانگران را عذاب می‌کنیم!
سوره فجر آيه ۶
متن آیه:
﴿أَلَمۡ تَرَ كَيۡفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعَادٍ ٦﴾
ترجمه:
آیا ندانسته‌ای که پروردگارت چگونه با قوم عاد رفتار کرده است (و چه بلائی بر سر ایشان آورده است؟).
توضيحات:
«أَلَـمْ تَرَ»:؟ آیا ندیده‌ای؟ دیدن در اینجا به معنی دانستن و آگاه شدن است (نگا: بقره / ۲۴۳ و ۲۴۶ و ۲۵۸). «عَادٍ»: قوم هود (نگا: اعراف / ۶۵ و ٧۴، توبه / ٧۰، هود / ۵۰).
سوره فجر آيه ٧
متن آیه:
﴿إِرَمَ ذَاتِ ٱلۡعِمَادِ ٧﴾
ترجمه:
قوم اِرَم که صاحب قامت‌های بلند ستون مانند، و (کاخ‌ها و خیمه‌های) ستوندار بودند.
توضيحات:
«إِرَمَ»: نام دیگر قوم عاد است. بدل عادٍ و مجرور است. «ذَاتِ الْعِمَـادِ»: دارای قد و قامت بلند ستون مانند. تنومند و بلند بالا. دارای کاخ‌ها و خیمه‌های پرستون. مراد بیان قدرت مادی و قوّت بدنی قوم عاد است.
سوره فجر آيه ۸
متن آیه:
﴿ٱلَّتِي لَمۡ يُخۡلَقۡ مِثۡلُهَا فِي ٱلۡبِلَٰدِ ٨﴾
ترجمه:
کسانی که همسان ایشان (از نظر پیکر تنومند و کاخ‌های بلند) باشد در شهرها و کشورها، آفریده و پیدا نشده است.
توضيحات:
«الْبِلادِ»: جمع بَلَد، شهرها. کشورها.
سوره فجر آيه ٩
متن آیه:
﴿وَثَمُودَ ٱلَّذِينَ جَابُواْ ٱلصَّخۡرَ بِٱلۡوَادِ ٩﴾
ترجمه:
و (آیا ندانسته‌ای که پروردگارت) با قوم ثمود چه کرده است؟ همان قومی که صخره‌های عظیم را در وادی القری (میان مدینه و شام) می‌بریدند و می‌تراشیدند (و در دل کوه‌ها خانه‌ها و کاخ‌ها می‌ساختند).
توضيحات:
«ثَمُودَ»: قوم صالح است (نگا: اعراف / ٧۳، هود / ۶۱، نمل / ۴۵). «جَابُوا»: بریدند. نقب زدند (نگا: حجر / ۸۲، شعراء / ۱۴٩). «الْوَادِي»: وادی‌القری، مکانی است به نام حجر، میان مدینه منوّره و شام. یاء آن برای تخفیف و سجع آخر آیات حذف شده است. «الصَّخْرَ»: مفرد آن صَخْرَة، سنگ‌های بزرگ سخت (نگا: کهف / ۶۳، لقمان / ۱۶).
سوره فجر آيه ۱۰
متن آیه:
﴿وَفِرۡعَوۡنَ ذِي ٱلۡأَوۡتَادِ ١٠﴾
ترجمه:
و (آیا خبر نداری که پروردگارت) با فرعون چه کرده است؟ فرعونی که دارای (ساختمان‌های محکم و استواری به شکل) میخها (ی وارونه همچون هِرَم) بود.
توضيحات:
«فِرْعَوْنَ»: مراد فرعون زمان موسی ÷بالاخصّ، و فرعون‌ها و فرعونیان بالعموم است. «ذِي‌الأوْتَادِ»: دارای میخها (نگا: ص / ۱۲). مراد ابنیه و عمارات عظیمی همچون کوه است که نمای آنها به شکل میخ‌های وارونه جلوه‌گر بود. اهرام ثلاثه مصر نمونه‌ای از آنها است (نگا: جزء عمّ شیخ محمّد عبده، فی ظلال القرآن، التفسیر القرآنی للقرآن).
سوره فجر آيه ۱۱
متن آیه:
﴿ٱلَّذِينَ طَغَوۡاْ فِي ٱلۡبِلَٰدِ ١١﴾
ترجمه:
اقوامی که در شهرها و کشورها طغیان و سرکشی کردند.
توضيحات:
«الَّذِينَ»: اقوام سه‌گانه مذکور، یعنی عاد، و ثمود، و فرعون و فرعونیان.
سوره فجر آيه ۱۲
متن آیه:
﴿فَأَكۡثَرُواْ فِيهَا ٱلۡفَسَادَ ١٢﴾
ترجمه:
و در آنجاها خیلی فساد و تباهی به راه انداختند.
توضيحات:
«الْفَسَادَ»: مراد فساد و تباهی همه جانبه، یعنی انواع کفر و شرک و ظلم و زور و فسق و فجور است.
سوره فجر آيه ۱۳
متن آیه:
﴿فَصَبَّ عَلَيۡهِمۡ رَبُّكَ سَوۡطَ عَذَابٍ ١٣﴾
ترجمه:
لذا پروردگار تو تازیانه عذاب را بر سر ایشان فرو ریخت (و شلاّق عذاب را پیاپی بر آنان فرو آورد).
توضيحات:
«صَبَّ»: فرو ریخت. در اینجا فرو ریختن به جای فرو آوردن استعمال شده است و اشاره به عذابهای شدید و پیاپی دارد. «سَوْطَ»: تازیانه. «شلاّق».
سوره فجر آيه ۱۴
متن آیه:
﴿إِنَّ رَبَّكَ لَبِٱلۡمِرۡصَادِ ١٤﴾
ترجمه:
مسلّماً پروردگار تو در کمین (مردمان و مترصّد اعمال ایشان) است.
توضيحات:
«الْـمِرْصَادِ»: کمینگاه (نگا: توبه / ۵، نبأ / ۲۱). در کمین بودن خداوند، کنایه از احاطه شامل و مراقبت کامل خدا است، به گونه‌ای که همگان را می‌پاید و بر اعمال‌شان نظارت می‌نماید و کسی و چیزی از حیطه قدرت و دسترس سلطه او خارج نمی‌باشد.
سوره فجر آيه ۱۵
متن آیه:
﴿فَأَمَّا ٱلۡإِنسَٰنُ إِذَا مَا ٱبۡتَلَىٰهُ رَبُّهُۥ فَأَكۡرَمَهُۥ وَنَعَّمَهُۥ فَيَقُولُ رَبِّيٓ أَكۡرَمَنِ ١٥﴾
ترجمه:
امّا انسان (آن انسانی که در پرتو ایمان عقل و خردش رشد نیافته است، و شخص خود را مقیاس همه چیز می‌پندارد) همین که پروردگارش او را بیازماید و برای این کار او را بزرگی ببخشد و بدو نعمت بدهد، خواهد گفت: پروردگارم مرا بزرگوار و گرامی و محترم و مکرم دیده است! (و این عزّت و نعمت، حق من و شایسته من است).
توضيحات:
«فَأَمَّا الإِنسَانُ»: شأن خدا چنان بود که گذشت، و امّا حال انسان. مراد انسان کافر یا سست ایمان و سست باور است (نگا: مؤمنون / ۵۵ و ۵۶، معارج / ۱٩ - ۲۲). «إِبْتَلاهُ»: او را آزمایش کرد (نگا: انبیاء / ۳۵). «أَكْرَمَهُ»: سَروریش بخشید و بزرگیش داد. بدو جاه و مقام و قدرت و قوّت داد. «نَعَّمَهُ»: بدو نعمت و ثروت داد. دارا و ثروتمندش کرد. «أَكْرَمَنِي»: مرا گرامی و بزرگوار کرده است و شایسته احترام و اکرام دیده است. یکی از معانی باب افعال، چیزی یا کسی را بر صفتی دیدن است (نگا: گنجینه صرف). یعنی چنین فردی، جاه و مقام و ثروت و نعمت را نشانه عزّت و کرامت ذاتی خود در نزد پروردگار می‌شمارد و خویشتن را در خور چنین تفضّلی می‌داند.
سوره فجر آيه ۱۶
متن آیه:
﴿وَأَمَّآ إِذَا مَا ٱبۡتَلَىٰهُ فَقَدَرَ عَلَيۡهِ رِزۡقَهُۥ فَيَقُولُ رَبِّيٓ أَهَٰنَنِ ١٦﴾
ترجمه:
و امّا زمانی که پروردگارش او را بیازماید و برای این کار روزی او را تنگ و کم نماید، خواهد گفت: پروردگارم مراخوار و زبون داشته است (و با فقر و فاقه، ذلیل و حقیرم نموده است).
توضيحات:
«قَدَرَ»: تنگ کرد. کم کرد (نگا: رعد / ۲۶، قصص / ۸۲، اسراء / ۳۰). «أَهَانَنِي»: به من اهانت کرده است. خوار و ناچیزم داشته است.
سوره فجر آيه ۱٧
متن آیه:
﴿كَلَّاۖ بَل لَّا تُكۡرِمُونَ ٱلۡيَتِيمَ ١٧﴾
ترجمه:
هرگزا هرگز! (چنین نیست که کرامت و ذلّت انسان در نزد یزدان به دارائی و ناداری باشد). بلکه شما (گذشته از اقوال زشت، افعال پلشت هم دارید! از جمله:) یتیم را گرامی نمی‌دارید.
توضيحات:
«بَلْ»: این واژه دلالت دارد بر انتقال از اقوال بد به اعمال بد. «لا تُكْرِمُونَ»: مخاطب جنس انسان است، این است به صورت جمع ذکر شده است.
سوره فجر آيه ۱۸
متن آیه:
﴿وَلَا تَحَٰٓضُّونَ عَلَىٰ طَعَامِ ٱلۡمِسۡكِينِ ١٨﴾
ترجمه:
و همدیگر را تشویق و ترغیب نمی‌کنید به خوراک دادن به مستمند.
توضيحات:
«لا تَحَآضُّونَ»: همدیگر را ترغیب و تشویق نمی‌کنید. فعل مضارع باب تفاعل از ماده (حَضّ) است و تائی از اوّل آن برداشته شده است. «طَعَامِ»: إطعام. خوراک دادن.
سوره فجر آيه ۱٩
متن آیه:
﴿وَتَأۡكُلُونَ ٱلتُّرَاثَ أَكۡلٗا لَّمّٗا ١٩﴾
ترجمه:
و میراث را حریصانه یکجا می‌خورید (و ملاحظه حق بستگان و محرومان و یتیمان و ضعیفان نمی‌کنید، و حلال و حرام را رویهم انباشته و مشتاقانه صرف می‌کنید).
توضيحات:
«التُّرَاثَ»: میراث. ارث. ترکه. «لَـمّـاً»: سرجمع. یکجا. یعنی حلال و حرام و حق خود و حق دیگران برای شما مطرح نیست، و اموال زنان و کودکان و پیران و مظلومان را جمع و ضبط می‌نمائید و حق‌الإرث ایشان را نمی‌پردازید. واژه (لَـمّـاً) صفت (أَكلاً) است.
سوره فجر آيه ۲۰
متن آیه:
﴿وَتُحِبُّونَ ٱلۡمَالَ حُبّٗا جَمّٗا ٢٠﴾
ترجمه:
و اموال و دارائی را بسیار دوست می‌دارید (و سخت دلباخته مال و متاع دنیا هستید، و لذا ملاحظه مشروع و نامشروع و حلال و حرام را نمی‌کنید).
توضيحات:
«جَمّاً»: فراوان. بسیار.
سوره فجر آيه ۲۱
متن آیه:
﴿كَلَّآۖ إِذَا دُكَّتِ ٱلۡأَرۡضُ دَكّٗا دَكّٗا ٢١﴾
ترجمه:
هرگزا هرگز! (حقیقت آن چنان نیست که می‌پندارید). زمانی که زمین سخت درهم کوبیده می‌شود و صاف و مسطّح می‌گردد.
توضيحات:
«دُكَّتْ»: درهم کوبیده شد و صاف و مسطّح گردید (نگا: اعراف / ۱۴۳، کهف / ٩۸، حاقّه / ۱۴). «دَكّاً»: واژه نخستین مفعول مطلق و واژه دوم تأکید است، یا این که روی هم رفته حالند (نگا: اعراب القرآن درویش). با توجّه به حال بودن، معنی آیه چنین است: زمانی که زمین پیاپی در هم کوبیده شد و سراسر آن بهم ریخته شد.
سوره فجر آيه ۲۲
متن آیه:
﴿وَجَآءَ رَبُّكَ وَٱلۡمَلَكُ صَفّٗا صَفّٗا ٢٢﴾
ترجمه:
و پروردگارت بیاید و فرشتگان صف صف حاضر آیند.
توضيحات:
«جَآءَ رَبُّكَ»: چگونگی آمدن خدا، بر ما مجهول است، و به گونه‌ای است که تنها خود می‌داند و بس (نگا: المنتخب). یا این که مراد تجلّی ذات اقدس و ظهور نشانه‌های قدرت و عظمت او است، به گونه‌ای که جای انکار شناخت خدا برای کسی باقی نمی‌ماند، گوئی همگان با چشم خود ذات بی‌مثال کبریائی را می‌بینند. «الْـمَلَكُ»: فرشتگان. اسم جنس است. «صَفّاًصَفّاً»: صف در صف. صف صف. حال است.
سوره فجر آيه ۲۳
متن آیه:
﴿وَجِاْيٓءَ يَوۡمَئِذِۢ بِجَهَنَّمَۚ يَوۡمَئِذٖ يَتَذَكَّرُ ٱلۡإِنسَٰنُ وَأَنَّىٰ لَهُ ٱلذِّكۡرَىٰ ٢٣﴾
ترجمه:
در آن روز دوزخ را حاضر آورند (و نشانش دهند). در آن روز انسان به خود می‌آید، ولی چنین به خود آمدنی کی سودی به حال او دارد؟!
توضيحات:
«جِي‌ءَ»: آورده شد. مراد از حاضر آوردن دوزخ، پدیدار کردن و نشان دادن آن است (نگا: شعراء / ٩۱، نازعات / ۳۶). «يَتَذَكَّرُ»: به خود می‌آید. بیدار و هوشیار می‌شود. متوجّه می‌گردد و پند می‌گیرد. «أَنّي»: کی؟ این واژه اسم استفهام است و معنی نفی دارد. «الذِّكْري»: به خود آمدن. بیداری و هوشیاری. پند گرفتن.
سوره فجر آيه ۲۴
متن آیه:
﴿يَقُولُ يَٰلَيۡتَنِي قَدَّمۡتُ لِحَيَاتِي ٢٤﴾
ترجمه:
خواهد گفت: کاش برای زندگی خود (خیرات و حسناتی) پیشاپیش می‌فرستادم!
توضيحات:
«قَدَّمْتُ»: پیشاپیش می‌فرستادم. تقدیم می‌داشتم. «حَيَاتِي»: زندگی خود. اشاره به این است که آخرت زندگی اصلی است و دنیا در حقیقت زندگی نبوده است.
سوره فجر آيه ۲۵
متن آیه:
﴿فَيَوۡمَئِذٖ لَّا يُعَذِّبُ عَذَابَهُۥٓ أَحَدٞ ٢٥﴾
ترجمه:
در آن روز (که چنین احوال و اوضاعی رخ می‌دهد، خداوند کافر را چنان عذابی می‌رساند که) هیچ کس عذابی همسان عذاب او را بدو نمی‌رساند.
توضيحات:
«عَذَابَهُ»: عذابی که خدا می‌دهد. عذاب مفعولٌ به یا مفعول مطلق است و ضمیر (هُ) به خدا برمی‌گردد، و در حقیقت اضافه مصدر به فاعل خود است.
سوره فجر آيه ۲۶
متن آیه:
﴿وَلَا يُوثِقُ وَثَاقَهُۥٓ أَحَدٞ ٢٦﴾
ترجمه:
و (در آن روز) هیچ کسی همچون خداوند او را به بند نمی‌کشد (و به غل و زنجیر نمی‌بندد).
توضيحات:
«لا يُوثِقُ»: به بند نمی‌کشد. به غل و زنجیر نمی‌بندد. «وَثَاق»: به بند کشیدن. به غل و زنجیر بستن. وَثاق به معنی إیثاق است، همچون عَطاء به معنی إعطاء.
سوره فجر آيه ۲٧
متن آیه:
﴿يَٰٓأَيَّتُهَا ٱلنَّفۡسُ ٱلۡمُطۡمَئِنَّةُ ٢٧﴾
ترجمه:
ای انسانِ آسوده خاطر (که در پرتو یاد خدا و پرستش الله، آرامش به هم رسانده‌ای و هم اینک با کوله‌باری از اندوخته طاعات و عبادات، در اینجا آرمیده‌ای)!
توضيحات:
«النَّفْسُ»: خود شخص. ذات انسان (نگا: نحل / ۱۱۱، اسراء / ۱۴، کهف / ۶). «الْـمُطْمَئِنَّةُ»: آسوده خاطر. آرمیده. دارای آرامش.
سوره فجر آيه ۲۸
متن آیه:
﴿ٱرۡجِعِيٓ إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةٗ مَّرۡضِيَّةٗ ٢٨﴾
ترجمه:
به سوی پروردگارت بازگرد، در حالی که تو (از کرده خود در جهان و از نعمت آخرت یزدان) خوشنودی، و (خدا هم) از تو خوشنود (است).
توضيحات:
«رَاضِيَةً»: راضی و خوشنود. «مَرْضِيَّةً»: مورد رضایت. کسی که از او خوشنودند. «رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً»: حال اوّل و دوم هستند.
سوره فجر آيه ۲٩
متن آیه:
﴿فَٱدۡخُلِي فِي عِبَٰدِي ٢٩﴾
ترجمه:
به میان بندگانم درآی (و همراه شایستگان و از زمره بایستگان شو).
توضيحات:
«عِبَادِي»: بندگان خاصّ و آفریدگان صالح خدا مراد است.
سوره فجر آيه ۳۰
متن آیه:
﴿وَٱدۡخُلِي جَنَّتِي ٣٠﴾
ترجمه:
و به بهشت من داخل شو (و خوش باش!).
توضيحات:
«جَنَّتِي»: اضافه جنّت به خدا، بیان‌گر عظمت بهشت و فراوانی نعمت آنجا است. از تعبیرات روح‌پرور (عِبَادِي) و (جَنَّتِي) لطف و صفا می‌بارد.