۴- نذر برای غیر خدا
خداوند متعال در ستایش بندگان حقیقی خود می‌‌فرماید:
﴿يُوفُونَ بِٱلنَّذۡرِ﴾ [الإنسان: ۷]
«به نذر خود وفا مىکردند»
این آیۀ مبارکه دلالت بر وجوب وفای به نذر دارد و فاعلش را مدح میکند. پس نذر، از جملۀ عبادات است و در عبادت باید کسی را جز از حق در نظر نگرفت؛ همچنانکه نماز و روزه فقط برای خداست و برای غیر خدا باطل است؛ نذر هم چون عبادت است اگر از برای غیر خدا باشد باطل است. از این جهت است که فقها- رضوان‌الله علیهم- میگویند نذرِ کافر منعقد نمیشود.
خداوند می‌‌فرماید:
﴿وَمَآ أَنفَقۡتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوۡ نَذَرۡتُم مِّن نَّذۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ يَعۡلَمُهُۥ﴾[البقرة: ۲۷۰]
«و هر نفقه‌ای را که انفاق، یا نذری را که عهد کرده‌ا‌ید، قطعاً خداوند آن را می‌داند»
در این آیۀ مبارکه خداوند خبر داده است که من عمل عاملین دنیا را عالِم و دانا هستم، انفاق باشد یا نذر، و خداوند عهده‌دار شده است که نیکوکاران را جزای خیر مرحمت کند.
در کافی از جعفر بن محمد ÷روایت شده:
«قَالَ: إِذَا قَالَ الرَّجُلُ: عَليَّ الْـمَشْيُ إِلَى بَیتِ الله وَهُوَ مُحْرِمٌ بِحَجَّةٍ أَوْ عَليَّ هَدْيُ كَذَا وَكَذَا فَلَیسَ بِشَيءٍ حَتَّى یقُولَ: لِلَّهِ عَليَّ الْـمَشْيُ إِلَى بَیتِهِ أَوْ یقُولَ: لِلَّهِ عَليَّ أَنْ أُحْرِمَ بِحَجَّةٍ أَوْ یقُولَ: لِلَّهِ عَليَّ هَدْيُ كَذَا وَكَذَا إِنْ لَـمْ أَفْعَلْ كَذَا وَكَذَا» [۸۴].
خلاصه‌اش اینست: که اگر کسی بگوید بر گردن من فلان عمل است، واقع نمیشود، مگر بگوید اینکه برای خدا بر گردن من فلان امر است.
در کافی از کنانی روایت شده:
«سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَجُلٍ قَالَ: عَليَّ نَذْرٌ؟ قَالَ: لَیسَ النَّذْرُ بِشَيءٍ حَتَّى یُسَـمِّيَ شَیْئًا لِـلَّهِ صِیَامًا أَوْ صَدَقَةً أَوْ هَدْیًا أَوْ حَجًّا» [۸۵].
«از حضرت صادق ÷در خصوص مردی که بگوید: بر من فلان نذر است، سئوال کردم، حضرت فرمودند: اگر نام خدا را نبرد نذر صحیح نخواهد بود».
در کافی از ابی عبدالله روایت شده:
«عَنِ الرَّجُلِ یَحْلِفُ بِالنَّذْرِ وَنِیَّتُهُ فِيْ یَمِیْنِهِ الَّتِيْ حَلَفَ عَلَیْهَا دِرْهَمٌ أَوْ أَقَلُّ. قَالَ: إِذَا لَـمْ یَجْعَلْ لِلَّهِ فَلَیسَ بِشَيْءٍ» [۸۶].
«مردی که قسم به نذر می‌‌خورد و قصدش در قسم یک درهم یا کمتر است، اگر آن را برای خداوند قرار ندهد چیزی نیست [یعنی باطل است]».
بنابراین مقدمات، از آیات و اخبار و اجماع علما معلوم می‌شود که نذر برای غیر خدا جائز نیست و باطل است؛ مانند نذرهایی که برای قبور صالحین می‌‌کنند. مثل اینکه میگویند: «ای امامزاده، این فرش یا چراغ یا شمعدان یا گوسفند را نذر تو کردیم»؛ همۀ این نذرها باطل است، و اگر قضای حاجت از صاحب قبر بخواهد مسلماً شرک است. خداوند متعال می‌‌فرماید:
﴿وَجَعَلُواْ لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ ٱلۡحَرۡثِ وَٱلۡأَنۡعَٰمِ نَصِيبٗا فَقَالُواْ هَٰذَا لِلَّهِ بِزَعۡمِهِمۡ وَهَٰذَا لِشُرَكَآئِنَاۖ فَمَا كَانَ لِشُرَكَآئِهِمۡ فَلَا يَصِلُ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَا كَانَ لِلَّهِ فَهُوَ يَصِلُ إِلَىٰ شُرَكَآئِهِمۡۗ سَآءَ مَا يَحۡكُمُونَ ١٣٦﴾[الأنعام: ۱۳۶]
«و [مشرکان] براى خدا از آنچه از کشت و دام‌ها که آفریده است سهمى گذاشتند و به پندار خودشان گفتند این ویژه خداست و این ویژه بتان ما، پس آنچه خاص بتانشان بود به خدا نمىرسید و[لى] آنچه خاص خدا بود به بتانشان مىرسید؛ چه بد داورى مىکنند».
قبیلۀ بنی خولان را بتی بود که «عمیانس» می‌‌نامیدند و این قبیله را چنین رسم بود که از زرع و کشت و چارپایانی که داشتند یک نیمه برای خداوند و نیمه‌ای برای بت‌های خود جدا میکردند؛ آنچه نصیب خدا بود به درویشان و مهمانان می‌دادند و آنچه را که بهرۀ بتان بود میان خدمتگزارانِ بتکده قسمت میکردند، و اگر حصۀ [سهم] خدا بهتر بود آن را به حصۀ بت‌ها تبدیل میکردند، ولی اگر چیزی از نصیب خدا در میان نصیب بتان می‌‌افتاد برنمی‌داشتند و می‌‌گفتند خدا توانگر است [۸۷]. حق‌تعالی در آیۀ شریفه به این قسمت اشاره میکند.
از این بیانات واضح شد که نذر برای غیر خدا باطل است و خود حرام می‌‌باشد؛ چه برای قبر باشد، چه شخص زنده؛ زیرا
اولاً: نذر برای مخلوق، مثل نماز خواندن برای غیر خداست، هر دو عبادت است و باید عبادت فقط برای خدا باشد؛
ثانیاً: نذر برای مرده تصویر نمیشود، زیرا میت به اجماع امتِ خیرالمرسلینصو ضرورت عقل، نمی‌‌تواند مالک باشد؛
ثالثاً: شخص نذرکننده فرض میکند که صاحب قبر در تصرف امور در مقابل حق‌تعالی مستقل است، و این صراحت در شرک و کفر دارد.
بعد از فهمیدن این مطالب اگر کسی متوجه به شرک خود شد و فهمید که عمری از روی غفلت در شرک به سر برده باید توبه کند، و پس از آن اگر نذر کرد، به این طریق آن را انجام دهد: خداوندا، این قربانی را برای تو نذر کردم و ثواب این قربانی را هدیۀ روح مقدس حضرت سید‌الشهداء÷یا ائمه یا اولیا دیگر کردم، و مورد و مصرفش را فقرا و دوستان ائمه هدی قرار دادم، یا اینکه این فرش یا چراغ یا ظرف را نذر تو کردم و مصرفش را حرم یا مسجد قرار دادم. اگر با این طرز که ذکر شد نذر کرد، صحیح است و مأجور خواهد بود [۸۸].
بسیاری از گمراهی‌‌های مردم از این جهت است که حکم شرع را نمی‌‌دانند، اگر آگاهشان نمودی البته عامل خواهند شد.
[۸۴] الكافی، اثر كلینی، باب نذور، حدیث (۱)، (۷/ ۴۵۴). [مُصحح] [۸۵] الكافی، كلینی، باب نذور، حدیث (۲)، (۷/۴۵۵). [مُصحح] [۸۶] الكافی، كلینی، باب نذور، حدیث (۲۲)، (۷/ ۴۵۸). [مُصحح] [۸۷] تفسیر مجمع البیان طبرسی در تفسیر فرموده خداوند متعال: ﴿وَجَعَلُواْ لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ ٱلۡحَرۡثِ وَٱلۡأَنۡعَٰمِ نَصِيبٗا فَقَالُواْ هَٰذَا لِلَّهِ بِزَعۡمِهِمۡ وَهَٰذَا لِشُرَكَآئِنَا...﴾«و (مشرکان) از آنچه الله از زراعت و چهارپایان آفریده است، بهره‌ای برای او قرار دادند (و نیز بهره‌ای برای بت‌ها) و به گمان خود گفتند: «این برای الله است، و این (هم) برای شریکان ما (= بت‌ها) است... تا آخر». نگا: السیرة النبویة اثر ابن هشام (۱/۵۳) و معجم البلدان حموی، (۴/۱۵۸). [مُصحح] [۸۸] اشاره به نکته‌ای بسیار مهم در اینجا ضروری است: کسی که می‌خواهد برای خدا نذر کند، نباید در جایی كه برای غیر خدا مانند بت، قبر و غیره قربانی می‌شود، نذرش را به جا آورده یا قربانی کند؛ چون این عمل، موافقت ظاهری با مشركان است، و چه بسا كه شیطان نیت بدی را در دل انسان بیافكند و اعتقاد پیدا كند كه قربانی در این مكان بهتر است، و چنین عقیده‌ای برای ایمان مؤمن خطرناک است. رسول خداصاز ذبح در همچون جایی منع فرموده‌اند، چنانچه در حدیثی از ثابت بن ضحاك سنقل شده كه فرمود: «مردی نذر كرد كه شتری را در بوانه قربانی كند، پیامبرصاز او سئوال كرد: آیا در آنجا بتی از بت‌های جاهلیت بود كه پرستش شود؟ گفتند: خیر. فرمود: آیا در آنجا یكی از اعیاد آنها برگزار شده است؟ گفتند: خیر. رسول‌اللهصفرمود: پس نذرت را ادا كن، چون ادای نذر در معصیت خداوند درست نیست، و در آنچه كه انسان مالك آن نیست، نذر درست نیست». (سنن ابوداود، كتاب النذور، باب ما یؤمر به من الوفاء بالنذر، (۳/۶۰۷)). [مُصحح]