ریاء، از اقسام شرک اصغر

خداوند می‌‌‌فرماید:

﴿فَوَيۡلٞ لِّلۡمُصَلِّينَ ٤ ٱلَّذِينَ هُمۡ عَن صَلَاتِهِمۡ سَاهُونَ ٥ ٱلَّذِينَ هُمۡ يُرَآءُونَ ٦﴾[الماعون: ۴-۶]

«وای بر نماز‌گذاران که در نماز خود‬ ‫مسامحه و سهل‌انگاری می‌‌کنند و کسانی که ریا می‌‌کنند [و‬ ‫طاعت خود را به جهت ثنا یا فایدۀ دیگر از فوائد دنیا به‬ ‫جای می‌‌آورند]».‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫حق‌متعال در مقام مذمت جمع ریاکار می‌‌فرماید:‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬ ﴿يُرَآءُونَ ٱلنَّاسَ وَلَا يَذۡكُرُونَ ٱللَّهَ إِلَّا قَلِيلٗا﴾[النساء: ۱۴۲]

«اعمال خود را‬ می‌نمایانند و یاد نمی‌‌کنند خدا را مگر اندکی»،

‫رسول اکرمصمی‌‌فرماید:‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬ «إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَیكُمْ الشِّرْكُ الأصْغَرُ. قَالُوا: وَمَا الشِّرْكُ الأصْغَرُ یا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: الرِّیاءُ. یقُولُ اللهﻷ لَهُمْ یوْمَ الْقِیامَةِ إِذَا جُزِی (جاز) النَّاسُ (العباد) بِأَعْمَالِهِمْ: اذْهَبُوا إِلَى الَّذِینَ كُنْتُمْ تُرَاءُونَ فِی الدُّنْیا فَانْظُرُوا هَلْ تَجِدُونَ عِنْدَهُمْ جَزَاءً؟!» [۱۲۶]

‫«بدترین چیزی که بر شما از آن می‌‌ترسم آن شرک اصغر‬ ‫است، عرض کردند که شرک اصغر چیست؟ فرمود:‬ ‫ریا است؛ وقتی که خداوند روز بازپسین کردار‌های بندگان را‬ ‫جزا می‌‌دهد می‌‌فرماید: شما ای اهل ریا، بروید نزد کسانی‌‫که برای آنها ریا می‌‌کردید در دنیا ببینید آیا جزای شما نزد‬ ‫آنها است یا نه؟».‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫ریا مشتق از رؤیت است، و مراد از ریا طلب منزلت و‬ ‫اعتبار است در دل‌های مردم به نشان دادن خصلت‌های نیکو‬ ‫از قبیل عبادات و عادات و یا آثاری که دلالت بر صفات نیک‬ ‫کند، و مراد از آن آن است که فعل خیر نباشد، و لیکن از آن‬ ‫پی به امور خیر توان برد، مثل اظهار ضعف و بیچارگی به‬ ‫جهت آنکه بفهماند کم‌خوراکی را، یا بیداری شب، و یا در‬ ‫راه رفتن متماوت باشد، یعنی خود را به مردگی و بی‌حالی ‫بزند، و یا لباسی کثیف در بر کند، و امثال آن که این سنخ‬ ‫از اعمال کاشف از زهد و اعراض از دنیا است نزد عامۀ‬ ‫نادان.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫ریا در عبادت از گناهان بزرگ و صاحب آن مغضوب‬ ‫پروردگار و ممنوع از رسیدن به سعادت است، علاوه بر آن موجب بطلان عبادت است، خواه در اصل عبادت باشد، یا‬ ‫در وصف لازم آن، و در بطلان عبادت ریاکار فرقی نیست‬؛ ‫قصدش ریای محض باشد و هیچ نیت قربت نداشته باشد،‬ ‫یا اینکه هر دو با هم منظم باشد، و بالاشتراک باعث بر‬ ‫عمل باشند؛ بلکه اگر قصد قربت هم راجح باشد، و شائبه‌ای‬ ‫از ریا در آن باشد باز عبادت فاسد است، و صاحب آن از‬ ‫عهدۀ تکلیف خود برنیامده است، بلکه حال او بدتر از‬ ‫کسی است که عبادت را ترک نموده باشد.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

کلیدِ درِ دوزخ است آن نماز
که در چشم مردم گذاری دراز
اگر جز به حق می‌‌رود‬ ‫جاده‌ات
‬‬‬‬‬‬‬‬ در آتـش فشـانند‬ ‫سـجاده‌ات ‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫و همچنین فرقی نیست در فساد عبادت به قصد ریا‬ ‫میان آنکه در ابتدای عبادت باشد، یا در اثناء عارض شود.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

اشک ریای زاهدان ریخت به‬ ‫خانۀ خدا
‬‬‬‬‬‬‬‬ قحبه به مسجد آورد طفل‬ ‫حرامزاده را‬ ‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫یک قسم از ریا جایز است، و آن ریا در معاصی است؛ ‫به این معنی که گناهان خود را از مردم پنهان کردن، و‬ ‫کراهت از اطلاع آنان داشتن است، و این قسم از ریا جایز‬ ‫بلکه اظهار معاصی قبیح و حرام است، و آنچه گفته‌اند که‬ ‫مقتضای اخلاص آن است که باطن انسانی طوری باشد که‬ ‫در ظهور آن قبیحی نباشد، و این است معنی آنچه یکی از‬ ‫اکابر [بزرگان] گفته که بر تو باد به عمل علانیه، یعنی عملی که چون‬ ‫ظاهر گردد شرم و خجالت نداشته باشی؛ این مرتبه از‬ ‫فضیلت، مقامی است بس ارجمند، و هر کس به این منزل‬ ‫نمی‌رسد، مگر معصومین [۱۲۷]و کمی از برگزیدگان محفل‬ ‫قرب رب‌العالمین، سایر اشخاص از گناهان ظاهری و‬ ‫باطنی خالی نمی‌‌باشند، به خصوص از افکار باطله و‬ ‫وساوس شیطانیه و آرزو‌های دروغ، که حق‌تعالی بر همه‬ ‫مطلّع و تمامی آن از مردم پنهان است، پس کوشش در‬ ‫پنهان کردن واجب و اظهارش حرام است.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ از رسول اکرمصروایت شده:

«هر که مرتکب چیزی از‬ ‫اعمال ناشایسته گردد آن را از مردمان بپوشاند تا خدا نیز او‬ ‫را بپوشاند [۱۲۸]».‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬‬‬‬‬ «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْي الدُّنْیا وَعَذَابِ الآخِرَةِ وَأَعُوذُ بِوَجْهِكَ الْكَرِیمِ وَسُلْطانِكَ الْعَظِیمِ وَعِزَّتِكَ الَّتِي لا تُرَامُ وَقُدْرَتِكَ الَّتِي لا یمْتَنِعُ مِنْهَا شَی‏ءٌ مِنْ شَرِّ الدُّنْیا وَالآخِرَةِ وَشَرِّ الأوْجَاعِ كُلِّهَا. وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِي الْعَظِیمِ».

[۱۲۶] بحار الأنوار، (۶۹/۲۶۶)، وص۳۰۳ و۳۰۴، و«مستدرك ‏الوسائل»، نوری طبرسی، (۱/ ۱۰۶)، به نقل از شهید ثانی در مُنْیةِ الْـمُرِیدِ، همۀ آنها از پیامبرص بدون سند روایت کرده‌اند. و اصل آن در مصادر حدیثی اهل سنت وجود دارد مانند مسند أحمد (۵/۴۲۸). [مُصحح] [۱۲۷] تردیدی نیست که هیچ کس معصوم و بری از خطا و اشتباه نیست. تنها حضرت رسول اکرم در ابلاغ وحی عاری از خطا و اشتباه بودند، آن هم نه با ارادۀ شخصی، بلکه با تأییدات الهی. به علاوه، معصوم بودنِ فرد امتیاز و هنری برای وی محسوب نمی‌شود، زیرا به باور شیعه، این حالت یک امر اکتسابی و در نتیجه زهد و تهجّد نیست، بلکه حالتی خداداد است که تنها به چهارده نفر عطا شده و ایشان مصون از گناه و خطا هستند. این مانند آن است که چشمان شخصی را کور کنند و بعد به دلیل آنکه او به نامحرم نگاه نمی‌کند، تقدیسش کنند و او را به خاطرِ این خداترسی و پارسایی گرامی بدارند. (ویراستار) [۱۲۸] شیخ محمد مهدی نراقی در جامع السعادات (۲/۲۹۶) آن را بیان کرده، و آن را به منبع حدیثی معینی نسبت نداده است، اصل آن در موطأ إمام مالك (۲/۸۲۵۸) با این لفظ روایت شده است: «مَنْ أَصَابَ مِنْ هَذِهِ الْقَاذُورَاتِ شَیئًا. فَلْیسْتَتِرْ بِسِتْرِ اللَّهِ». «هر کسی دچار چیزی از این پلیدی‌ها گشت، آن را با پوشش خداوند بپوشاند». [مُصحح]