ل) دیدگاه‌شان در مورد تقیه

دعوتگران تقریب درباره‌ی تقیّه که از نخستین موانع اعتماد راستین میان اهل سنت و تشیع است، چه می‌گویند؟ محمد جواد مغنیه می‌گوید: «شیعیان در گذشته‌های دور در دوران ضعف و توانمند بودن طاغیان و ستم‌گران تقیّه می‌کرده‌اند، اما امروز که اگر کسی شیعه بودن خود را آشکار کند، دیگر خطری او را تهدید نمی‌کند، تقیّه داستان دیرینه به شمار می‌آید»[١٥٧٢]. وی می‌گوید: «یک استاد فلسفه در مصر به من گفت: «شما شیعیان معتقد به تقیه هستید». من به او گفتم: «خدا لعنت کند کسانی را که ما را به تقیه مجبور کردند. اگر دوست داری همین الآن به منطقه و کشوری شیعه‌نشین برو، در آنجا اثری از تقیه نخواهی یافت، اگر تقیه مذهب و دینی در همه حال می‌بود، بر آن همچون اصول و مبادی و آموزه‌های دیگر شریعت مواظبت می‌کردند»[١٥٧٣].

نظر و گفته‌ی بسیاری دیگر از بزرگان و مراجع شیعه نیز همین است و می‌گویند تقیه تنها در شرایط اضطرار شرعی، یعنی به هنگام ترس بر جان، مال و آبرو می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و شیعه از آن جهت به این اعتقاد معروف شده است که به کثرت مورد فشار و ستم قرار گرفته است[١٥٧٤].

نقد و بررسی این دیدگاه:

ما این دیدگاه را از چند نظر مورد نقد و بررسی قرار می‌دهیم:

اولاً: بزرگ‌ترین خطر اعتقاد و باور تشیع به تقیه کسانی که ارتباط چندان با کتاب‌های شیعه نـدارنـد و یا تنها با کتاب‌های تبلیغات آن‌ها سروکار دارند و بـه کتاب‌های اصل و مرجعشان مراجعه نمی‌کنند، آن است که اعتقاد به تقیه امکان استفاده شیعیان از نصوص و روایت‌هایی را که در کتاب‌های اساسی شیعه وجود دارد و با دیدگاه سایر مسلمانان موافق و با دیدگاه‌های انحرافی تشیع مخالف است، از بین می‌برد، چرا که یکی از قواعد اساسی آن‌ها که کتاب‌های گذشته‌شان آن را مقرر کـرده و کتاب‌های جـدیـدشـان آن را تأیید کرده‌اند آن است که به هنگام اختلاف و تعارض روایت‌ها بایستی روایت‌هایی را ترجیح داد که با روایت‌ها و دیدگاه‌های اهل سنت مخالف باشد، دلیل و بهانه‌شان در این کار آن است که احادیث و روایت‌های موافق با باور و دیدگاه اهل سنت محول بر تقیه‌اند.

اگر به احادیث متناقض و متضادشان و به این که در ابواب مختلف عقاید و احکامشان اخبار و روایتی موافق با آنچه نزد اهل سنت است دقت کنیم، میزان خطرناک بودن عقیده‌ی تقیه را نزدشان و پیامدهای سوء آن را در ابقای اختلاف میان آن‌ها و سایر مسلمانان درک خواهیم کرد. طوسی به این تناقض اعتراف دارد. وی می‌گوید: «یکی از دوستان اختلاف و تناقض و تباین و منافات میان احادیث و روایات اصحاب ما را بگونه‌ای که هیچ روایتی نیست مگر آنکه روایتی برخلاف آن نیز وجود دارد و هیچ حدیثی از این که حدیثی متضاد با آن وجود نداشته باشد، سالم نمانده است به من یادآوری کرد و گفت مخالفان همین چیز را از بزرگ‌ترین عیب‌های مذهب ما قرار داده‌اند و باطل بودن اعتقادات ما را از آن نتیجه گرفته‌اند». سپس اضافه می‌کند که: «همین چیز باعث برگشتن بسیاری از تشیع شده است». از جمله: «ابوالحسن هارون علوی که مذهب امامیه داشت زمانی که به خاطر اختلاف روایات مسئله بر وی مشتبه شد، این مذهب را ترک کرد و مذهب دیگری اختیار کرد»[١٥٧٥].

این چیزیست که شیخ آن‌ها «طوسی» می‌گوید و چیزی که وی و شیعیان وی را از این تناقض بیرون بیاورد نمی‌یابد جز آنکه بگوید هر آنچه با دیدگاه‌های جمهور مسلمانان موافق و با دیدگاه‌های انحرافی آن‌ها مخالف است، محمول بر تقیّه است[١٥٧٦]! همچنین روایت‌هایی را که در سندهایشان راویان و رجالی از اهل سنت و یا زیدیه وجود دارد، حمل بر تقیه کرده است و این چنین تقیه بهانه‌ای شده برای رد سنت‌های صحیح و ثابت. اعتقاد به تقیه همان گونه که امکان استفاده‌ی تشیع از احادیث و روایت‌های موجود موافق با دیدگاه‌های اهل سنت را از آنان سلب کرده، امکان استفاده از هر صدای معتدلی را از میان خودشان برخیزد، نیز از آنان سلب کرده است. به طور مثال زمانی که برخی از علمایشان همچون «المرتضی»، «صدوق» و «طبرسی» افترای تحریف شدن قرآن را انکار کردند و این چیز را از مذهب تشیع نفی کردند، عالم دیگرشان «نعمت الله جزایری» که نزدشان به «السید، السند و الرکن و المعتمد» ملقب است گفت این انکار از روی تقیه بوده است. چنانکه پیش از این بیان کردیم.

در رابطه با تفسیر «التبیان» نیز گفته‌اند که طوسی آن را با استفاده از اسلوب تقیه نوشته است. آیا در حالی که آثار مسمومیت تقیه هنوز هم در روایت‌ها و نصوص معتدل شیعی در جریان است و می‌خواهد روح آن‌ها را بگیرد، باز هم می‌توان گفت، عصر تقیه پایان یافته است؟

ثانیا: همین کسانی که می‌گویند امروز دیگر شیعیان تقیه نمی‌کنند، کتاب‌های معتبرشان می‌گوید عصر خلفای سه‌گانه و عصر طلایی اسلام، عصر تقیّه بوده است. پس آیا عصر فعلی از عصر خلافت راشده بهتر است؟!

شیخ مفیدشان می‌گوید: «امامت امیرالمؤمنین پس از وفات پیامبر ص سی سال بود که در بیست و چهار سال و شش ماه آن - یعنی در زمان خلفای سه‌گانه و پیش از آنکه به خلافت برسد - نمی‌توانست بر احکام امامت عمل کند و مجبور به تقیه و مدارا بود، همان گونه که پیامبر ص در سیزده سال از نبوتش نمی‌توانست بر احکام آن عمل کند و در حال ترس، حبس و فرار بود»[١٥٧٧]. و حتی آقای نعمت الله جزایری دوران خلافت خود ایشان را نیز دوران تقیه و مدارا می‌داند. وی می‌گوید: زمانی که امیرالمؤمنین ÷ بر کرسی خلافت نشست، همان گونه که نتوانست از نماز چاشت جلوگیری کند، متعه‌ی زنان را اجرا کند و رواج دهد و شریح را از پست قضاوت و معاویه را از پست امارت عزل کند، نتوانست آن قرآن[١٥٧٨] را ظاهر کند و این قرآن را از بین ببرد، چرا که این کار مستلزم اظهار بدی‌های خلفای گذشته بود»[١٥٧٩].

آخر چگونه گفته می‌شود، عصر خلافت راشده، عصر تقیه بوده است و مذهب واقعی علی س با ادعای تقیه نادیده گرفته می‌شود و باز هم گفته می‌شود، تقیه تنها در شرایط اضطرار به کار می‌رود، آخر در زمانی که اسلام و مسلمانان در اوج عزت بوده‌اند چه نیازی به تقیّه وجود داشته است؟

ثالثا: شواهد زیادی دال بر این وجود دارد که تقیّه شیعیان همان تقیّه‌ی شرعی‌ای که منوط به شرایط اضطراری است نیست. بلکه مراد از آن دروغ، فریب دادن، حلال کردن حرام و حرام کردن حلال و تغییر دادن شریعت خداست و حتّی تقیّه‌ی بدون نیاز و ضرورت شرعی را به پیامبر ص نسبت داده‌اند. در روایتی منسوب به ابوعبدالله گفته‌اند: «زمانی که عبدالله بن ابی بن سلول مرد، رسول الله ص در تشییع جنازه‌ی وی حاضر شد. عمر به پیامبر ص گفت: مگر خدا شما را از ایستادن بر قبر وی نهی نکرده است. رسول خدا ص سکوت کرد. عمر باز هم گفت: یا رسول الله مگر خدا شما را از ایستادن بر قبر وی نهی نکرده است؟ رسول خدا ص فرمود: وای بر تو؛ تو چه می‌دانی من چه گفتم. من گفتم خدایا درونش را پر از آتش کن، قبرش را پر از آتش کن و اصل و ریشه‌اش را پر از آتش کن». ابوعبدالله گفت: «عمر باعث شد رسول‌الله ص چیزی را آشکار کند که دوست نداشت آشکار بشود»[١٥٨٠].

ببین به این افترا که به پیامبر ص نسبت داده شده و در آن ادعا شده است که پیامبر اصحابش را فریب می‌داد؛ یک منافق را نفرین می‌کرد، در حالی که آن‌ها گمان می‌کردند برای وی دعا می‌کند و به وی اقتدا می‌کردند. وانگهی چه ضرورتی وجود داشت که به هنگام قدرت اسلام رسول الله ص از روی تقیّه بر جنازه‌ی این منافق نماز بگذارد. در حالی که این قدرت اسلام بود که عبدالله بن ابی را مجبور کرده بود نفاق کند.

آیا از این نص همین ثابت می‌شود که عمل به تقیه تنها در شرایط اضطراری است؟!

روایت دیگری که به صراحت بر این دلالت دارد که تقیه چیزی جز دروغ بدون دلیل و توجیه نیست، روایتی است که کلینی از محمد بن مسلم روایت کرده است و در آن می‌آید: «بر ابوعبدالله «جعفر صادق» در حالی وارد شدم که ابوحنیفه نزد او بود. به او گفتم: «فدایت شوم من خواب عجیبی دیدم» ایشان فرمود: «فرزند مسلم! آن را عرضه کن. چرا که عالم به تعبیر آن - و با دست به ابوحنیفه اشاره کرد - حضور دارد». می‌گوید خوابم را بر ابوحنیفه عرضه کردم و به قول وی ابوحنیفه آن را تعبیر کرد. به دنبال آن ابوعبدالله گفت: «سوگند به خدا که درست گفت ابوحنیفه!» «راوی» می‌گوید: «پس از آنکه ابوحنیفه از نزد وی رفت من به ایشان عرض کردم: «فدایت شوم! من تعبیر این ناصبی را نپسندیدم». ایشان فرمود: «خدا به تو بد ندهد: نه تعبیر آنان چون تعبیر ماست، و نه تعبیر ما چون تعبیر آنان است، و تعبیر خواب تو آن نیست که وی گفت». من عرض کردم: «فدایت شوم: پس این قسم شما که به او گفتید درست گفته است در حالی که وی به خطا رفته است چه می‌شود؟» گفت: «آری! من سوگند یاد کردم که وی درست به خطا رسیده است»[١٥٨١].

آیا به کار بردن تقیه در روایت فوق توجیه و دلیلی دارد؟ آیا ابوحنیفه صاحب قدرت و حکومتی بود که بایستی از وی ترسید و تقیّه کرد؟ آیا نیاز ما به مدح او و قسم خوردن به درستی تعبیر او و حکم به خطا بودن تعبیر او و ناصبی بودن او پس از خروج ایشان وجود داشت؟

آیا این روایت غیر از دروغ گفتن و فریب دادن بدون دلیل و توجیه تفسیر دیگری می‌تواند داشته باشد؟ ما جعفر صادق را از این دروغ و افترا پاک می‌دانیم و می‌گوییم این یک اهانت و بی‌احترامی نسبت به جعفر صادق از سوی مدعیان پیروی از ایشان است.

افزون بر این تأویل نادرست قرآن را آن هم بدون دلیل و توجیهی به بهانه‌ی تقیه درست می‌دانند. کلینی از موسی بن اشیم روایت کرده است که من نزد ابوعبدالله بودم که مردى درباره‌ی آیه‌ای از کتاب خدا سوال کرد. ایشان معنا و مفهوم آن آیه را برای وی بیان کردند. پس مرد دیگری آمد و از همان آیه سؤال کرد. ایشان معنا و مفهوم آیه را به گونه‌ای دیگر غیر از آنچه به شخص نخست گفته بود بیان کرد، و از این اتفاق به قدری شک و تردید و ناراحتی در من ایجاد شد که گویی قلبم را با کارد پاره پاره می‌کنند و با خودم گفتم: «ابوقتاده را در شام که حتی در یک واو و مثل آن اشتباه نمی‌کرد ترک کردم و پیش این شخص آمدم که این همه اشتباه می‌کند - در حالی که من در همین فکر بودم شخص دیگری آمد و از همان آیه سوال کرد. ایشان بگونه‌ای دیگر غیر از آنچه به من و آن یک نفر دیگر گفته بود، آن آیه را برای وی تفسیر کرد. به دنبال آن نفس من آرام گرفت و دانستم که وی بر مبنای تقیه عمل کرده است[١٥٨٢].

ادعا می‌کنند که تقیّه حلال کردن حرام، و حرام کردن حلال را برای امامانشان مباح کرده است. در «الکافی» از ابان بن تغلب روایت شده است که: «از ابوعبدالله شنیدم که می‌گفت پدرم «محمد باقر» در زمان بنی‌امیه فتوا می‌داد که آنچه را باز و عقاب بکُشد حلال است و از آنان تقیه می‌کرد و من چون از آنان تقیه نمی‌کنم می‌گویم کشته‌ی آن‌ها حرام است»[١٥٨٣].

روایاتشان می‌گویند، ما تقیه را از روی میل و رغبت بکار می‌بریم نه از روی ناچاری و ترس. می‌گویند: «ابوعبدالله گفت: «از پدرم شنیدم که می‌گفت: «به خدا سوگند که نزد من چیزی پسندیده‌تر از تقیه در روی زمین وجود ندارد»[١٥٨٤]. و گفت: «چه چیزی بیش از تقیه می‌تواند چشمانم را روشن کند»[١٥٨٥]. و می‌گویند: «تقیه تنها راه عبادت خداست، خدا انکار کرد مگر این که در خفا عبادت شود»[١٥٨٦]. و خداوند متعال در دینش برای ما و شما چیزی جز تقیه را نمی‌پذیرد. و می‌گویند: «خدا به وسیله‌ی چیزی محبوب‌تر از خبء عبادت نشده است و خبء همان تقیه است»[١٥٨٧].

رابعاً: از روایاتشان چنین برمی‌آید که امامان شیعه حتی با خود شیعیان نیز تقیه می‌کرده‌اند، یعنی در مجلسی که هیچ ظلم و ستمى در آن نبوده و نیازی به تقیه نبوده است با استفاده از تقیّه به آنان فتوا می‌داده‌اند. از جمله در «اصول کافی» از زراره بن اعین روایت شده است که: «از ابوجعفر درباره‌ی مسئله‌ای سوال کردم. ایشان به من پاسخ داد. سپس مرد دیگری آمد و همان مسئله را پرسید. ایشان بگونه‌ای دیگر غیر از آنچه به من جواب داده بود به وی جواب داد. سپس شخص سومی آمد و باز هم از همان مسئله سوال کرد. ایشان به وی پاسخی داد که با پاسخی که به من داده بودند و به مرد دوم داده بودند متفاوت بود. پس از بیرون رفتن آن دو مرد من به ایشان عرض کردم: «دو نفر از مردم عراق از شیعیان شما آمده بودند از مسئله‌ای واحد سوال کنند و شما به هر یکی جواب مختلفی دادید». ایشان فرمود: «این برای ما بهتر است و موجب بقای بیشتری می‌شود و اگر همه‌ی شما بر یک امر گرد هم آیید، مردم حرف‌های شما را نسبت به ما باور کنند و این موجب بقای کمتر ما و شما می‌شود».

راوی می‌گوید: «پس از آن به ابوعبدالله عرض کردم: «اگر شیعیانتان را وادار کنید که در مقابل سر نیزه‌ها بایستند و یا در آتش بروند، این کار را خواهند کرد، اما باز هم آن‌ها با پاسخ‌های مختلف از نزد شما بیرون می‌آیند. ایشان نیز همان جواب پدرشان را به من دادند»[١٥٨٨].

خامساً: این گفته مغنیه که: امروزه دیگر دوران تقیه‌ی شیعیان سپری شده است، تقیّه‌ایست بر تقیّه»[١٥٨٩]. همان گونه که استاد محمود ملاح می‌گوید[١٥٩٠] و آنچه قول ملاح را تأیید می‌کند این است که در کتاب‌های معتبرشان آمده است که: «تقیه واجب است و ترک آن تا زمانی که امام زمان نیامده است، جایز نیست و هر کس پیش از ظهور امام زمان آن را ترک کند از دین خدا و از دین امامیه بیرون آمده با خدا، پیامبر ص و ائمه به مخالفت برخاسته است»[١٥٩١]. و «تارک تقیه همانند تارک نماز است»[١٥٩٢]. این‌ها بودند برخی از روایت‌ها و نصوص‌شان، آخر ما کدام یک را باور کنیم؟

در کتاب «الوافی» روایتی وجود دارد که گویای آن است که آنچه مغنیه و دیگر مدافعان تشیع درباره‌ی تقیّه می‌گویند، چیزیست که از هر رافضی خواسته شده است تا بتوانند از عقیده‌ی تقیه استفاده کنند. نویسنده‌ی «الوافی» از حسان بن ابی‌علی روایت می‌کند که از ابوعبدالله شنیدم که می‌گفت: «راز ما را برخلاف علانیه‌ ما و علانیه‌ی ما را برخلاف سرّ ما ذکر نکنید، کافی است آنچه را ما می‌گوییم شما هم بگویید و از بیان آنچه ما سکوت و خودداری می‌کنیم شما هم سکوت کنید».

نویسنده‌ی «الوافی» در شرح این روایت می‌گوید: «یعنی آنچه را ما از مردم پنهان می‌داریم بر ایشان آشکار نکنید، و به آن‌ها نگویید باطن‌ ما غیر از ظاهر ماست، و ما غیر از آنچه برای آن‌ها اظهار می‌کنیم، چیزهای دیگری از آنان پنهان می‌داریم، چرا که این چیز مصلحت تقیه را که ضامن بقای ما و بقای مذهب ماست از بین می‌برد، بلکه با آن‌ها بگونه‌ای رفتار کنید که ما رفتار می‌کنیم، آنچه را ما می‌گوییم بگویید و از گفتن آنچه ما از گفتن آن خودداری می‌کنیم، خودداری کنید، مثل ما عمل کنید و برخلاف آنچه ما بر آن عمل می‌کنیم، عمل نکنید»[١٥٩٣].

سادساً: برخی از علمای‌شان به صراحت می‌گویند که تقیّه‌ی شیعیان غیر از عرصه‌ی ترس و بیم، عرصه‌های دیگری نیز دارد. آیت بزرگ آن‌ها محمد صادق روحانی معاصر - می‌گوید، تقیه بر چهار قسم است.

تقیه‌ی ترس، تقیه‌ی اکراه و اجبار، تقیّه‌ی کتمان و تقیّه‌ی مدارات[١٥٩٤].

کسانی که می‌گویند شیعیان جز در شرایط اضطرار و ترس از تقیّه استفاده نمی‌کنند، منظورشان تقیّه‌ی ترس و اکراه است، نه تقیّه‌ی کتمان و مدارات.

سابعاً: این گفته‌ی مغنیه که تقیّه دین آنان نیست با آنچه در روایاتشان که به جعفر نسبت داده‌اند منافات دارد. در روایتی آمده است: «تقیه دین من و دین نیاکان من است و هر کس تقیّه نداشته باشد، دین ندارد». این روایت پیش از این نیز گذشت.

پس در اینجا ما گفته‌ی مغنیه را بپذیریم، یا گفته‌ی «الکافی» را؟!

ثامناً: در کتاب‌های جدیدی که در دفاع از تشیع و یا علیه اهل سنت می‌نویسند، ده‌ها مثال و شواهد دالّ بر این وجود دارد که بسیاری از علمای معاصرشان از تقیّه‌ی به معنای کذب، افترا و نیرنگ استفاده می‌کنند، بلکه حتی کتاب‌های کاملی وجود دارد که بر پایه‌ی دروغ نگاشته شده‌اند. بسط و تفصیل این بحث و ذکر شواهد و مثال‌های آن به دلیل گستردگی‌اش و به خاطر تنوع روش‌های دروغ و فریب آن تحقیق مستقلی را می‌طلبد، اما در اینجا ما تنها جهت اثبات این که این گروه هنوز هم از تقیّه استفاده می‌کند، می‌خواهیم به این نوع دروغ‌ها اشاره‌ای گذرا داشته باشیم. آقای «مغنیه» که در تفسیر «الکاشف» خود مدعی شده است که شیعیان هیچ گونه اهانت و بی‌احترامی‌ای نسبت به صحابه روا نمی‌دارند، در کتاب دیگرش «في ظلال نهج البلاغة» - چنانکه گذشت - بزرگان صحابه را زیر سوال می‌برد و به آن‌ها اهانت و بی‌احترامی می‌کند. وی از یک سو در کتاب «مع الشیعة الامامیة»[١٥٩٥] می‌گوید: «امامت اصلی از اصول دین نیست، بلکه از اصول مذهب تشیع است و منکران اگر به توحید، نبوت و معاد ایمان داشته باشند، مسلمان هستند، اما شیعه نیستند». اما از سوی دیگر در کتاب دیگرش «الشیعة والتشیع» در رابطه با عید شیعیان که «غدیر» نامیده می‌شود و افسانه‌ها و اساطیر زیادی پیرامون آن بافته‌اند که حول محور «اعلام امامت و ولایت علی از سوی پیامبر خدا ص»[١٥٩٦] می‌چرخند، می‌گوید: «جشن گرفتن ما در این روز به معنای جشن گرفتن برای قرآن، سنت پیامبر و خود اسلام و روز اسلام است و نهی از جشن گرفتن روز عید غدیر، به عبارت دیگر به معنای نهی از عمل به کتاب، سنت و آموزه‌ها و مبادی دین اسلام است»[١٥٩٧]. و سپس به گفته‌ی یکی از علمای معاصرشان به نام «عبدالله علایلی» استناد کرده است که می‌گوید: «غدیر بخشی از اسلام است، هر کسی آن را انکار کند، خود اسلام را انکار کرده است»[١٥٩٨].

بنگر به این فریب و نیرنگ موسوم به تقیّه از سوی کسی که مدعی ارتفاع حکم تقیّه است. وی در یکجا می‌گوید منکر امامت مسلمان است و در جای دیگری می‌گوید که منکر عید غدیری که در آن حادثه‌ای اتفاق افتاده که یکی از دلایلشان برای اثبات امامت شمرده می‌شود، کافر است. آخر این تناقض و دروغ را چگونه باید تفسیر کرد؟ به اعتقاد من خواننده در این مبحث (آرای دعوتگران تقریب، آثار عقیده‌ی تقیّه را در برخی از پاسخ‌های دعوتگران تقریب و در نفی واقعیت‌ها از سوی آن‌ها، لمس خواهد کرد. من ده‌ها مثال از مثال‌های فریب و نیرنگ و دروغ را از برخی از بزرگان معاصرشان گردآوری کرده‌ام که امکان عرضه و شرح و بیان دروغ‌ها و فریب‌هایی که در آن‌ها وجود دارد، نیست.

اما کتاب‌هایی که بر پایه‌ی دروغ نوشته شده‌اند، یکی از نمونه‌های آن کتاب «المراجعات» است که در آینده درباره‌ی آن بحث خواهیم کرد، و کتاب دیگر «چرا مذهب شیعه را برگزیدم» است که در برگیرنده‌ی داستان ساختگی است که در آن می‌آید، یکی از علمای بزرگ اهل سنت که «محمد مرعی الامین الانطاکی» نام دارد، مذهب اهل سنت را پس از آنکه بطلان آن برای وی به اثبات رسیده ترک کرده و مذهب تشیع را اختیار کرده است.

این «انطاکی» ادعا می‌کند که محل زیست او حلب است، در حالی که از علمای بزرگ حلب کسی او را نمی‌شناسد[١٥٩٩] و کتاب پر از دروغ، افترا، فریب و جنایت است که از کسی جز یک جاهل متعصب و یا زندیقی که پشت سنگر تشیع پنهان شده است بر نمی‌آید.

پیش از این بیان کردیم که آن‌ها کتاب‌هایی را جعل کرده به اهل سنت نسبت می‌دهند، به عنوان نمونه کتابی به نام «سرّ العالمین» را به «غزالی»[١٦٠٠] نسبت داده‌اند و اعتراف هم کرده‌اند که با انگیزه‌ها و اهداف درست - به قول خودشان - کتاب‌های جعل می‌کنند.

همچنین آن‌ها مطالب کذبی را به بزرگان امت و به صحابه نسبت داده‌اند، و حتّی نسبت دادنِ مطالب دروغین را به پیامبر ص و اهل بیت ایشان به بهانه‌ی تقیه که چیزی جز دروغ و نیرنگ نیست، جایز می‌دانند.

برخی از علمای معاصرشان ناآگاهانه اعتراف کرده‌اند که تقیّه‌ی آن‌ها همان «هدف وسیله را توجیه می‌کند»[١٦٠١] است، یعنی همان روشی[١٦٠٢] که بی‌دینان برای رسیدن به اهداف خود از آن استفاده می‌کنند.

برخی از بزرگان معاصر شیعه حتی در برابر خود شیعیان از «تقیّه» استفاده می‌کنند. به طور مثال سه نفر از علمای بزرگ شیعه از اعلام اشتباه و نادرست بودن یک مسئله‌ی فقهی فرعی در مذهب‌شان از ترس مردم، خودداری کردند و بنا به اعتراف یکی از بزرگان معاصر شیعۀ آنان آن مسئله را برای مردم بگونه‌ای بیان می‌کردند، اما برای خواصشان بگونه‌ای دیگر. آن مسئله عبارت است از این که: «در مذهب شیعه، اهل کتاب نجس هستند»[١٦٠٣]. برخی از علمای شیعه در نهان و برای نزدیکانشان می‌گویند که آن‌ها نجس نیستند، اما فتوای عمومی و علنی‌شان آن است که آن‌ها نجس هستند، و این کار را از ترس مردم انجام می‌دهند. این راز را عالمشان محمد جواد مغنیه کشف کرده است. وی می‌گوید: «نجس دانستن اهل کتاب برای شیعیان مشکل اجتماعی درست کرده و آن‌ها را در تنگنا قرار داده است، به ویژه زمانیکه به یک کشور مسیحی سفر کنند و یا به یک کشوری همچون لبنان که مسیحی نیز دارد، بروند. من با سه نفر از مراجع بزرگ که اهل فتوا و تقلید بوده‌اند معاشرت داشته‌ام که یکی از آن‌ها شیخ محمد رضا آل یاسین است که در نجف اشرف بود و دیگری سید صدرالدین صدر است که در قم بود، و دیگری سید محسن امین است که در لبنان بود. همه‌ی این‌ها به کسانی که به آن‌ها اعتماد داشتند به صورت خصوصی فتوا می‌دادند که اهل کتاب نجس نیستند، و سپس فتوا را از ترس غوغاسالاران آشکار نمی‌کردند، اما آل یاسین جرأتش از همه بیشتر بود و من یقین دارم که بسیاری از فقهای معاصر و گذشته نظرشان طهارت اهل کتاب بوده اما از جاهلان واهمه داشته‌اند و این مسأله را آشکار نکرده‌اند، در حالی که باید از خدا ترسید»[١٦٠٤]. «مغنیه» نیز در تفسیر خود «الکاشف» می‌گوید: «عالم آن‌ها سید خویی نظرش را در این مورد به نزدیکان قابل اعتمادش مخفیانه می‌گفت»[١٦٠٥].

رافضی دیگر «کاظم کفایی» نیز اعتراف می‌کند که «امام غطا به نزدیکانش به طهارت آن‌ها فتوا می‌داد، چرا که عقول عامه توان تحمل این فتوا را نداشتند»[١٦٠٦].

دکتر علی سالوس دربارۀ گفتۀ فوق چنین اظهار نظر می‌کند: «... و این گونه علم ضایع می‌شود و بر اسلام دروغ بسته می‌شود، چرا که کسانی که امانت علم به آنان سپرده شده بود، آن را ضایع کردند و دگرگون کردند، چرا که از مردم می‌ترسند و از خدا نمی‌ترسند»[١٦٠٧].

ما می‌گوییم یکی از عوامل ملاحظه و مراعات عوام شیعه از سوی علمایشان این است که منبع روزیشان همین افرادی هستند که به نام خمس از آن‌ها وجوهات دریافت می‌کنند.

اگر موضع پنج نفر از علما و مراجع بزرگ شیعه در عصر حاضر در یک مسأله‌ی فقهی فرعی که به نادرست بودن آن یقین کامل دارند، این است، چگونه می‌توان انتظار داشت آن‌ها اصولشان را تعدیل کنند.

پس از آنکه ثابت شد، شیعیان تقیه را رها نخواهند کرد، باید دانست که به کار بردن تقیه بر حسب شرایط کمتر و بیشتر می‌شود و این چیز از کتاب‌هایی که در زمان دولت صفوی[١٦٠٨] نوشته شده است همچون کتاب‌های مجلسی، نعمت‌الله جزایری و غیره تا حد زیادی حقیقت تشیع را ظاهر کرده و بسیاری از آنچه را علیه اسلام، قرآن، صحابه، اهل بیت و خلافت اسلامی در سینه داشتند، اظهار کردند.

در حالی که از آنچه گذشت روشن شد که نوشته‌های برخی از بزرگان معاصر شیعه همچون محمدجواد مغنیه، محمدحسین آل کاشف الغطا، در دفاع از تشیع از روش تقیه استفاده کرده و واقعیت‌ها را انکار کرده‌اند، ولی چاپخانه‌های نجف و لبنان آن‌ها را رسوا کردند.

[١٤١٢]- دکتر علی سالوس مدرس سابق شریعت در دانشگاه «المستنصریة»، بغداد و مدرس مرکز تربیت معلم کویت در حال حاضر (١٤٠١هـ‍‌)، «فقه الشیعة الامامیة» از آثار اوست.

[١٤١٣]- مدیر مدرسه‌ی دینی امام کاشف الغطا در نجف.

[١٤١٤]- از سخنان کاظم کفایی که سالوس آن را به خط کفائی چاپ کرده است. ر. ک «فقه الشیعة»، ص ٦٥، ٢٦٥.

[١٤١٥]- «الدعوة الاسلامیة»، ابوالحسن الخنیزی، ١/٢٧-٢٨.

[١٤١٦]- «مع محب الدین فی خطوطه العریضة»، لطف الله صافی، ص ١٤٩.

[١٤١٧]- «الغدیر»، عبدالحسین احمد امینی نجفی، ٣/٢٨٥-٢٨٦.

[١٤١٨]- در رابطه با غلوشان نسبت به قبور امامانشان شواهد بیشتری خواهد آمد.

[١٤١٩]- «الغدیر»، امینی نجفی، ٧/٧٠.

[١٤٢٠]- «الشیعة فی المیزان»، ص ٤٣.

[١٤٢١]- همان، ص ٤٨.

[١٤٢٢]- «الشیعة فی المیزان»، ص ٤٤-٤٥.

[١٤٢٣]- «الدعوة الاسلامیة»، ص ١/١٧.

[١٤٢٤]- «عقاید الامامیة»، ص ٩٦.

[١٤٢٥]- ر. ک، «اصل الشیعة»، ص ١٠١، چاپ ٢.

[١٤٢٦]- ر. ک، مقدمه‌ی «الکافی» و «الوسائل» از حر عاملی ٢٠/٦٣-٦٤.

[١٤٢٧]- «اصل الشیعة»، ص ٢٥.

[١٤٢٨]- «الوشیعة»، ص: ص، ق.

[١٤٢٩]- «الشیعة»، ص ١١١.

[١٤٣٠]- «دیوان شعراء الحسین»، محمد باقر نجفی، ص ١٢، چاپ تهران، ١٣٧٤ ه‍.

[١٤٣١]- درباره‌ی کنفرانس قدس رجوع شود به مجله‌ی «الازهر» جلد (٢٥/٥٠٦، ٦٣٨، ٩٧٩) و «المسلمون» ٦/٤٥ و برای ملاحظه‌ی اظهار نظر محمد رشید رضا درباره‌ی امام نماز قرار دادنِ محمد حسین آل کاشف الغطا به مجله‌ی «المنار»، (٢٩/٦٢٨) مراجعه شود.

[١٤٣٢]- درباره‌ی وی گفته‌اند : «او آیتی از آیات خدا و علم و پرچمی از اعلام دین و اسلام در سوریه و عراق است.» در حالیکه او دشمن خدا و دینش است. در سال ١٢٧٩هـ در نجف زاده شد، پیش شیوخ نجف در عصر خویش شاگردی کرد و آنان به وی حکم اجتهاد دادند. بیش از بیست جلد تألیفات دارد، از جمله «المواهب السنیة فی فقه الامامیة»، در دو جلد. «دیوان شعراء العین»، محمد باقر نجفی، ص ٢٦.

[١٤٣٣]- «دیوان الحسین»، جزء نخست از بخش دوم ویژه‌ی ادبیات عرب، ص ٤٨.

[١٤٣٤]- از جمله به «اعیان الشیعة»، محسن امین، ٥/٢١٩ و «دیوان شعراء الحسین»،در مواضع زیادی از آن رجوع شود. کتاب اخیر مجموعه اشعار بسیاری از شیوخ روافض است. همچنین به «مشارق الانوار» برسی، و کتاب «الغدیر»، عبدالحسین امینی نجفی (٧/٣٤-٦٧) و غیره مراجعه شود.

[١٤٣٥]- «التربة الحسینیة»، آل کاشف الغطا، ص ٥٥-٥٦.

[١٤٣٦]- «احکام الشریعة»، حائری (١/٣٢).

[١٤٣٧]- همچون محمد حسن آل کاشف الغطا و عبدالحسین امینی نجفی و غیره. ر. ک «مقدمه‌ی کتاب».

[١٤٣٨]- «تاریخ کربلاء»، ص ١١٥-١١٦.

[١٤٣٩]- «مقالة الشیعة»، مرجع دینی محمد شیرازی، ص ٨.

[١٤٤٠]- وقفات هفتگانه نزدشان عبارت‌اند از: ١- زیارت شب عاشورا و روز عاشورا ٢- زیارت اربعین حسینی ٣- زیارت نخستین روز رجب ٤- زیارت نیمه‌ی رجب ٥- زیارت نیمه‌ی شعبان ٦- زیارت شب عید فطر ٧- زیارت روز عرفه. «مرآة الرشاد»، محی‌الدین ممقانی، پانوشت، ص ١١١-١١٣.

[١٤٤١]- «مرآة الرشاد»، عبدالله ممقانی، ص ١١٠-١١٤.

[١٤٤٢]- «مرآة الرشاد»، محی‌الدین ممقانی، پانوشت، ص ١١٠ به نقل از «وسائل الشیعة»، ٢/٣٩٥، باب ٤٥.

[١٤٤٣]- همان، ص ١١٣ به نقل از «وسائل الشیعة»، ٢/٣٩٨، باب ٥٤.

[١٤٤٤]- همان، ص ١١٣ به نقل از «وسائل الشیعة»، ٢/٣٩٦، باب ٤٩.

[١٤٤٥]- و امروزه مزارهای شیعه‌ از بزرگ‌ترین مراکز و مظاهر شرک به خدا به حساب می‌آیند و امیدی به اصلاح این منکر نمی‌رود، چراکه بر عکس اهل سنت، نصوص و روایات‌شان این منکرات را تأیید می‌کند و هر کس که این مزارها و مشاهد را دیده است این شرک را مشاهده کرده و تأیید کرده است. شیخ موسی جارالله پس از دیدار چندین ماهه از مناطق شیعه‌نشین می‌گوید، قبرها و مشاهدی را یافته است که از سوی آن‌ها مورد پرستش قرار می‌گرفته‌اند. «الوشیعة»، ص ط. ابوالحسن ندوی پس از سفر به ایران درباره‌ی مشهد امام رضا می‌گوید : «اگر مسافری بیگانه وارد مشهد سیدنا علی الرضا شود احساس می‌کند که داخل حرم است، چراکه مرقد پر زائران و صدای آه و ناله وگریه و زاری آن‌هاست. زنان و مردان زیادی را در این مکان که با فاخرترین تزئینات مزین گشته است و ثروت ثروت‌مندان و نذورات فقرا به آن سرازیر شده، خواهد یافت». «من نهر كابل إلی نهر یرموک» ابوالحسن ندوی، ص ٩٣، «مجلة الاعتصام»، سال ٤١، عدد ٣ نویسنده‌ی «مختصر التحفة الاثناعشریة» می‌گوید : «آن‌ها قبرهای ائمه را تعظیم می‌کنند و آن‌ها را طواف می‌کنند، و حتی پشت به سوی قبله به طرف آن‌ها نماز می‌خوانند و کارهایی می‌کنند که مشرکان با بت‌هایشان نمی‌کردند. هر کس تردید دارد روز شنبه به مرقد موسی کاظم و محمد جواد برود و نگاه کند که چه می‌بیند. اما این یک دهم آن چه نزد قبر امام علی و امام حسین انجام می‌دهند، نیست و با دیدن این کارهایشان هیچ عاقلی در این که آن‌ها به خدا شرک می‌ورزند - پناه بر خدا - شک نمی‌کند. «مختصر التحفة الاثنا عشریة»، ص ٣٠٠. و ر. ک به «المنتقی» همراه با پانوشت‌های، محب‌الدین خطیب، ص ١٢، ٥١، ١٥٨، ١٥٩.

[١٤٤٦]- «الخمینی والدّولة الاسلامیة»، محمد جواد مغنیه، ص ١٠٧.

[١٤٤٧]- «الخمینی و الدولة الاسلامیة»، محمد جواد مغنیه، ص ١٠٧.

[١٤٤٨]- مثال‌های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد، مثلا به «اعیان الشیعة» محسن امین، (٥/٢٤٠-٢٤١) مراجعه شود.

[١٤٤٩]- از علمای معاصر آن‌ها در ایران، ملقب به آیت الله که بیش از ٣٥ عنوان کتاب تألیف کرده است.

[١٤٥٠]- «الاسلام علی ضوء التشیع»، ص ١٣٢-١٣٣.

[١٤٥١]- سخنرانی فوق رأس ساعت ١٢ ظهر روز ٢٧/٣/١٩٧٩م از صدای انقلاب و از شهر آبادان پخش شد. ر. ک به «وجاء دورالمسلمین»، ص ٣٣٤-٣٤٧.

[١٤٥٢]- رشید رضا می‌گوید، ابوبکر عطاس - یکی از روافض - گفته بود ترجیح می‌دهد به جای آل سعود، انگلیس‌ها بر سرزمین‌های مقدس حاکم باشند. «المنار»، ٢٩/٦٠٥.

[١٤٥٣]- بیوگرافی وی در مقدمه‌ی کتابش و کشف ‌الاشتباه، آمده است. در این مقدمه، علمای شیعه از وی تعریف و تمجید به عمل آورده وی را از آیت‌ها و حجت‌های خود دانسته‌اند. ر. ک به مقدمه‌ی کتاب.

[١٤٥٤]- «الوشیعة»، ص ٢٤.

[١٤٥٥]- ابوالمؤید، موفق بن احمد بن ابوسعید اسحاق، معروف به «اخطب خوارزم» یا «خطیب خوارزم» این لقب را از آن جهت به وی داده بودند که سال‌ها در جامع خوارزم خطیب بود. یکی از آثار وی «مناقب أمیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب» است. ابن تیمیّه درباره‌ی آن چه خطیب خوارزم در این کتاب از فضایل و مناقب علی س گرد آورده می‌گوید : «هر کسی به آن چه خطیب جمع کرده دقت کند، خواهد گفت، «سبحانک هذا بهتان عظیم.»! وی تقریباً به سال ٤٨٤ ه‍ زاده شد و به سال ٥٦٨ ه‍ وفات یافت. ر. ک «بغیة الوعاة»، سیوطی، ٢/٣٠٨، «منهاج السنة»، ٤/١٠٧، «کشف الظنون»، حاجی خلیفه، ٢/١٨٤٤.

[١٤٥٦]- «کشف الاشتباه»، عبدالحسین رشتی (ص ٥٩-٦٣)، این روایت یکی از بدترین دروغهای نسبت داده شده به دین و شریعت خدا به حساب می‌آید، چراکه اسلام را در پذیرفتن و نپذیرفتنِ ولایت علی خلاصه کرده است و فساد این امر از روی دین اسلام بدیهی است و این حدیث و امثال آن ساخته و پرداخته‌ی باطنیانند و خواسته‌اند به وسیله‌ی آن‌ها به ابطال شرایع و تعطیل عبادات برسند. در رابطه به روش روافض در استدلال از منابع اهل سنت به همین کتاب آمده است مراجعه شود.

[١٤٥٧]- در مبحث تلاش‌های تقریب از وی سخن خواهیم گفت.

[١٤٥٨]- «اجوبة مسائل جارالله»، ص ٣٨-٣٩.

[١٤٥٩]- آقای خوانساری، یکی از شیوخ شیعه درباره‌ی نصیرالدین طوسی می‌گوید : «یکی از کارهای معروف و مشهور وی، طلب وزارت ایشان از سلطان با حشمت خطه‌ای ایران، هلاکو خان بن تولی خان بن چنگیزخان از پادشاهان بزرگ تاتار و ترک‌های مغول و آمدن ایشان در رکاب سلطان به بغداد همراه با آمادگی کامل برای ارشاد بندگانِ خداو قطع ریشه‌ی ستم و فساد، با از بین بردنِ حکومت بنی‌عباس و قتل عام پیروان آن اراذل و اوباش بگونه‌ای که از خون پلید آن‌ها جوی‌ها جاری گشت و اجساد آن‌ها را آب دجله با خود به جهنم برد». «روضات الجنات»، خوانساری، ٦/٣٠٠-٣٠١.

[١٤٦٠]- «الحکومة الاسلامیة»، ص ١٤٢.

[١٤٦١]- ر. ک، «مع محب الدین خطیب فی خطوطه العریضة»، ص ٨٩-٩٠.

[١٤٦٢]- «الدعوة الاسلامیة»، ١/٢٢٣-٢٢٤.

[١٤٦٣]- «اصل الشیعة»، ص ٥٨-٥٩.

[١٤٦٤]- منبع سابق.

[١٤٦٥]- همان.

[١٤٦٦]- «الوشیعة»، ص ٢٤.

[١٤٦٧]- «الشیعة»، محسن امین، ص ١٧٦، «اعیان الشیعة»، ١/٤٥٧.

[١٤٦٨]- همچون عبدالحسین شرف الدین موسوی، رجوع شود به کتاب وی «اجوبة مسائل جار الله»، ص ٣٩ و نامه‌اش به «مجمع علمی عربی دمشق»، چاپ نجف ١٣٨٧هـ و کتاب‌های دیگرش. و رجوع شود به کتاب‌های «الشیعة فی التاریخ»، از محمد حسین الزین عاملی، ص ٣٢ و «الدعوة الاسلامیة»، از ابوالحسن الخنیزی، ٢/٢٦٠ و «مع محب الدین خطیب»، لطف الله صافی، ص ٩٥ و «الشیعة فی المیزان»، از محمد جواد مغنیه، ص ٢٦٩ و غیر این‌ها.

[١٤٦٩]- کسی که وی را حجة الاسلام و پناهگاه مردم خوانده‌اند، در حالی که اسلام از وی بیزار است. کتاب «الشهاب الثاقب فی رد ما لفقه، الناصب» از جمله آثار اوست. به گمان وی همه‌ی اهل سنت نواصب‌اند.

[١٤٧٠]- وی درباره‌ی شیخین می‌گوید: «ابوبکر و عمر سبب گمراهی این امتند تا به روز قیامت». «کشف الاشتباه»، ص ٩٨ وی در این گفته حکم به گمراهی امّت تا به روز قیامت می‌کند و مسئول این گمراهی هم دو پدر زن پیامبر خدا ص و دو تن از یاران نزدیک وی و دو خلیفه‌ی ایشان را می‌داند و سپس از این گمراهی فرقه‌اش را استثنا می‌کند و آن را فرقه‌ی ناجیه می‌داند. منبع سابق، ص ٩٨.

[١٤٧١]- یکی از رافضیانی که در یکی از کشور‌های خلیج زندگی می‌کند. وی در کتابش «التربیة الدینیّة»، ص ٦٣ می‌گوید: «امامت رکنی از ارکان دین است (یعنی نه رکنی از ارکان مذهب شیعی و این بدان معناست که منکر آن منکر یکی از ارکان دین است و چنین کسی نمی‌تواند مسلمان باشد).

[١٤٧٢]- مثال‌های بیشتری از آرای معاصرانشان در مورد تکفیر در بحث دیدگاهشان درباره‌ی آن چه در کتاب‌های اساسی‌شان در خصوص صحابه آمده است.

[١٤٧٣]- ر. ک، «عقائد الامامیة»، ص ١٥٥.

[١٤٧٤]- ر. ک، «الثقیفة»، ص ١٩.

[١٤٧٥]- «الفصول المهمة»، ص ٣٢.

[١٤٧٦]- همان، ص ٣٢.

[١٤٧٧]- همان، ص ٤٥.

[١٤٧٨]- زین‌الدین بن علی عاملی، معروف به شهید ثانی، نخستین کس از امامیه که در رابطه با علم حدیث درایتی به تفصیل کتاب نوشت. متوفاى ٩٦٦هـ‍‌، «اعیان الشیعة»، ١/٢٩٧.

[١٤٧٩]- «البحار»، مجلسی، ٨/٣٦٧-٣٦٨.

[١٤٨٠]- همان.

[١٤٨١]- همان، ٨/٣٦٩-٣٧٠.

[١٤٨٢]- شهاب الدین نجفی، از پانوشت‌های ایشان بر کتاب «احقاق الحق»، تستری، ٢/٢٩٤-٢٩٥.

[١٤٨٣]- ر. ک، به کتاب وی «الشیعة»، ص ١٧٦.

[١٤٨٤]- همان، ص ١٧٦.

[١٤٨٥]- همچون زعبی در «لا سنه ولا شیعه»، ص ٨٤.

[١٤٨٦]- وی لطف الله صافی است در کتاب «مع محب الدین فی خطوطه العریضة».

[١٤٨٧]- «مع الخطیب»، لطف الله صافی، ص ٩٥.

[١٤٨٨]- اصل الشیعة، ص ١٠٤.

[١٤٨٩]- ر. ک، «وسائل الشیعة»، ٢٠/٤٦.

[١٤٩٠]- «اصل الشیعة»، ص ١٠٤.

[١٤٩١]- «السرائر»، ص ٤٧٩.

[١٤٩٢]- «تنقیح المقال»، ١/٢٠٧.

[١٤٩٣]- «وسائل الشیعة»، ٤/٣٤١-٣٤٢.

[١٤٩٤]- «وسائل الشیعة»، ٢١/٣٣٦ و ر. ک «الرجال»، نجاشی، ص ٦٢، «الفهرست»، ص ١٨٣، «جامع الرواة»، ٢/١٥٥ و منظور وی از علامه، ابن مطهر حلّی است.

[١٤٩٥]- مثلاً به هنگام استناد از احادیثی که بنا به ادعای خود از اهل سنت نقل می‌کنند، می‌گویند : «این حدیث از طریق عامّه روایت شده است» و یا این که : «عامّه چنین گفته‌اند.» به طور مثال رجوع شود به «بحوث فی علوم القرآن»، ص ٢٠٠.

[١٤٩٦]- به طور مثال به «لماذا اخترت مذهب الشیعة»، از انطاکی رجوع شود.

[١٤٩٧]- به طور مثال به «لماذا اخترت مذهب الشیعة»، از انطاکی رجوع شود.

[١٤٩٨]- به طور مثال به «لماذا اخترت مذهب الشیعة»، از انطاکی رجوع شود.

[١٤٩٩]- محمد آصف محسنی از علمای شیعه می‌گوید : «منکر امامت مسلمان است، اما مؤمن نیست، و عناوین دیگری چون نواصب و تمامی بر آن اطلاق می‌شود.» «صراط الحق»، ٣/٢٠١.

[١٥٠٠]- «الفصول المهمة»، ص ٣١، «الشیعة فی المیزان»، ص ٤٤.

[١٥٠١]- «الدعوة الاسلامیة»، خنیزی، ١/١١٩.

[١٥٠٢]- «من لایحضره الفقیه»، ١/٢٣٤.

[١٥٠٣]- «البحار»، ٢٥/٣٥٠.

[١٥٠٤]- «مجمع البیان»، طبرسی، ٥/٢٠٥.

[١٥٠٥]- «تنقیح المقال»، ٣/٢٤٠.

[١٥٠٦]- همان.

[١٥٠٧]- «عقاید الامامیة»، ص ٩٥.

[١٥٠٨]- «الدعوة الاسلامیة»، خنیزی، ١/٩٢.

[١٥٠٩]- «جامع الرسائل»، ابن تیمیّه، ص ٢٧٣.

[١٥١٠]- مقدمه‌ی دوم «کشف الارتیاب»، و «مهذب الاحکام»، ١/٣٨٨-٣٩٣.

[١٥١١]- «صراط الحق»، آصف محسنی، ٣/١٢١.

[١٥١٢]- یعنی شاید در آن‌ها تقیه شده باشد.

[١٥١٣]- الشیعة فی المیزان، محمد جواد مغنیه، ص ٢٧٢-٢٧٣.

[١٥١٤]- «الدعوة الاسلامیة»، ٢/٩٤.

[١٥١٥]- «الشیعة بین الاشاعرة و المعتزلة»، هاشم معروف حسینی، ص ٢٣٧.

[١٥١٦]-«عقائد الامامیة»، محمدرضا مظفر، ص ١٠٩ و ر. ک به «أصل الشیعة»، محمد حسین آل کاشف الغطا»، ص ٣٥.

[١٥١٧]- همان.

[١٥١٨]- عقاید الامامیة»، محمدرضا مظفر، ص ١١٣.

[١٥١٩]- «اصل الشیعة»، ص ٣٥.

[١٥٢٠]- همان، ص ٣٦.

[١٥٢١]- «حق الیقین»، عبدالله شبر، ٢/٣ و ر. ک به «عقائد الاثنی عشریة»، ابراهیم زنجانی، ص ٢٤٠.

[١٥٢٢]- «حق الیقین»، عبدالله شیر، ٢/٣، ر. ک، «عقائد الاثنی عشریة»، ابراهیم زنجانی، ص ٢٣٩.

[١٥٢٣]- «عقائد الاثنی عشریة»، ابراهیم زنجانی، ص ٢٤١.

[١٥٢٤]- «کشف الاشتباه»، ص ١٣١.

[١٥٢٥]- «الدعوة الاسلامیة»، خنیزی، ٢/٣٥٠.

[١٥٢٦]- «الدعوة الاسلامیة»، أبوالحسن خنیزی، ٢/٣٤٤.

[١٥٢٧]- «الغیبة»، طوسی، فصل «ذکر العلة المانعة من ظهور الحجة»، ص ١٩٩.

[١٥٢٨]- «مسئلة الغیبة»، المرتضی، (کتاب خطی) به نقل از «نشأة الشیعة»، ص ٣٠٤.

[١٥٢٩]- «إکمال‌الدین»، ابن بابویه قمی، ص ٤٤٩، «الکافی»، کلینی، ١/٣٤٠، «خلفاء الرسول الاثنا عشر»، محمد علی موسوی حائری، ص ٢٧٦ و غیره.

[١٥٣٠]- بابى است در كتاب صحیح آن‌ها الكافی ١/٢٥٨ چنانكه گذشت.

[١٥٣١]- «المهدی والمهدویة»، ص ١٠٩-١١٩.

[١٥٣٢]- «المهدی المنتظر»، محمدحسین آل یاسین، ص ٥٨.

[١٥٣٣]- «البحار»، ٢٥/٢٣٥.

[١٥٣٤]- ر. ک، «عقائد الاثنا عشریه» ابراهیم زنجانی، ص ١٤٩، «عقائد الامامیة»، محمدرضا المظفر»، ص ٦٩-٧٠، «الشیعة فی عقائدهم و احکامهم»، سید أمیر محمد کاظمی قزوینی، ص ٣٥٨ و غیره.

[١٥٣٥]- برای نقد تأویلات‌شان در مورد بداء به «الوشیعة»، از موسی جارالله، ص ١١٥-١٢٠ و «الامام الصادق» از محمد أبوزهره، ص ٢٣٩-٢٤٠ مراجعه كنید.

[١٥٣٦]- «الإمام الصادق»، محمد ابوزهره، ص ١٢.

[١٥٣٧]- «الدعوة الاسلامیة»، (١/٨).

[١٥٣٨]- همان، ١/٩.

[١٥٣٩]- همان، ١/١٣.

[١٥٤٠]- همان، ١/٧٤.

[١٥٤١]- «الدعوة الاسلامیة»، ١/٢٥٦-٢٥٧.

[١٥٤٢]- این کتاب را «دارالخانجی» در مصر به چاپ رسانده و بنا به گفته‌ی نویسنده؛ کتاب تحقیقی بوده که به کنفرانس هفتم علمای مسلمانان تقدیم شده است.

[١٥٤٣]- ر. ک به کتاب وی «مع الامام علی فی نهجه»، ص ٦٤.

[١٥٤٤]- از این جمعیت و انجمن توضیحات بیشتری در بخش «تلاش‌های تقریب» خواهد آمد.

[١٥٤٥]- «الامام جعفر الصادق»، احمد مغنیه، ص ١١٣-١١٤.

[١٥٤٦]- «صحیفه‌ی سجادیه»، ص ٤٣-٤٤.

[١٥٤٧]- ابن تیمیه درباره‌ی این صحیفه که شیعیان آن را به علی بن حسین نسبت می‌دهند و مقدسش می‌دانند، گفته‌ است که بیشترین بخش آن را ساخته و پرداخته‌اند و به «زین العابدین» نسبت داده‌اند. «منهاج السنة»، (٣/٢٠٩).

[١٥٤٨]- «التفسیر الکاشف»، محمد جواد مغنیه، ١٠/٥١٥.

[١٥٤٩]- «السقیفة»، محمدرضا المظفر، ص ١٩.

[١٥٥٠]- همان، ص ٨٥.

[١٥٥١]- «السقیفة»، محمدرضا مظفر، ص ٩١.

[١٥٥٢]- «احیاء الشریعة فی مذهب الشیعة»، محمد بن محمد مهدی کاظمی، خالصی، ١/٦٣-٦٤.

[١٥٥٣]- تعلیقات شهاب‌الدین نجفی بر «احقاق الحق»، تستری، ٢/٢١٩.

[١٥٥٤]- «الاسلام علی ضوء التشیع»، ص ٨٨، (پانوشت).

[١٥٥٥]- همان، ص ٨٨.

[١٥٥٦]- همان، ص ١١١.

[١٥٥٧]- در رابطه با یکی دیگر از گفته‌های بی‌اساس وی را که در مورد روایات تحریف قرآن نزد شیعیان است که در آن ادعا شده قرآن دیگری نزد مهدی منتظرشان است.

[١٥٥٨]- «الاسلام علی ضوء التشیع»، ص ٨٨.

[١٥٥٩]- «تحفه‌ی عوام مقبول »، منصور حسین، ص ٤٢٣-٤٢٤ ، برای ملاحظه، تصویر این کتاب به پیوست اسناد رجوع شود.

[١٥٦٠]- «الکافی»، باب من ادعی الامامة و لیس لها بأهل، ١/٣٧٢-٣٧٤، رقم ٤ و ١٢.

[١٥٦١]- ر. ک، ص ١٥-١٧-١٩، کتاب «تقدیر الامامیة للصحابة.»

[١٥٦٢]- ر. ک، تعلیقات طالب رفاعی بر کتاب «التشیع»، محمدباقر صدر، ص ٣٠-٣١.

[١٥٦٣]- همان، ص ٤٦.

[١٥٦٤]- «الدعوة الاسلامیة»، ١/١٢.

[١٥٦٥]- «الدعوة الاسلامیة»، ١/٥-١٤.

[١٥٦٦]- «فی ظلال نهج البلاغة»، محمد جواد مغنیه، ٢/٢٦٤.

[١٥٦٧]- همان، ١/٢٩٢-٢٩٣.

[١٥٦٨]- همان، ٢/٣٠٢.

[١٥٦٩]- این روایت به صورت کامل در بحث «آیا راهی برای تقریب وجود دارد؟» خواهد آمد.

[١٥٧٠]- «الإستیفاء فی الإمامة»، طوسی، برگه‌ی ٢٨٨، (نسخه‌ی خطی).

[١٥٧١]- بقره، ١٣٤ و ١٤١.

[١٥٧٢]- «الشیعة فی المیزان»، محمد جواد مغنیه، ص ٥٢-٣٤٥، «اهل البیت»، ص ٦٦-٦٧.

[١٥٧٣]- «الشیعة فی المیزان»، ص ٥٢.

[١٥٧٤]- در این رابطه رجوع شود به «أصل الشیعة» محمد حسین آل کاشف الغطا، ص ١٥٠-١٥٣، «أجوبة مسائل جارالله»، عبدالحسین موسوی، ص ٦٨-٧٠، «کشف الاشتباه»، عبدالحسین رشتی، ص ١٣٠، «الشیعة»، محسن امین، ص ١٨٥، و پس از آن، «الشیعة فی عقائدهم و أحکامهم، سید أمیر کاظمی، ص ٣٤٦، «دراسات فی الحدیث و المحدثین»، هاشم حسینی، ص ٣٢٦ و پس از آن و کتاب‌های دیگر.

[١٥٧٥]- «التهذیب»، ١/٣.

[١٥٧٦]- در کتاب «الاستبصار» که یکی از اصول چهارگانه‌شان است ده مثال از این دست وجود دارد، به طور مثال رجوع شود به ١/٦٠تا ٦٦.

[١٥٧٧]- این بخشی از روایتی است که در همین کتاب به صورت کامل آمد.

[١٥٧٨]- منظور قرآنی است که ادعا می‌کنند در دست امام زمانشان است.

[١٥٧٩]- «الانوار النعمانیه»، نعمت الله جزایری، ٢/٣٦٢.

[١٥٨٠]- «فروع الکافی»، کلینی کتاب الجنائز، باب الصلاة علی الناصب، (٣/١٨٩)، چاپ ایران.

[١٥٨١]- روضة الکافی، ٨/٢٩٢ چاپ ایران.

[١٥٨٢]- «اصول کافی»، (١/٢٥٦-٢٦٦).

[١٥٨٣]- «فروع الکافی»، باب صید البزاة و الصقور و غیر ذلک»، ٦/٢٠٨، چاپ ایران.

[١٥٨٤]- اصول کافی، ٢/٢١٧.

[١٥٨٥]- همان، ٢/٢٢٠.

[١٥٨٦]- همان، ٢/٢١٨.

[١٥٨٧]- همان، ٢/٢١٩.

[١٥٨٨]- اصول کافی، ١/٦٥.

[١٥٨٩]- «مجموع‌ السنة»، ١/١١١.

[١٥٩٠]- یکی از علمای عراق که در برابر توطئه‌های تشیع برای نشر و تبلیغ تشیع به نام وحدت اسلامی از طریق صفحات مجله‌ی «السجل» و کتاب‌ها و رساله‌هایی که می‌نوشت ایستادگی کرد. کتاب‌های «الوحدة الاسلامیة بین الاخذ و الرد» و «تشریح شرح نهج‌البلاغه» از جمله آثار او هستند.

[١٥٩١]- «الاعتقادات» ابن بابویه قمی ملقب به صدوق، فصل تقیه چاپ ایران ١٣٧٤هـ و رجوع شود به «الهدایة» باز هم از صدوق (١/٩) به نقل از «احکام المرتد»، نعمان سامرائی، ص ٨٢.

[١٥٩٢]- ر. ک، «السّرائر»، ابن ادریس، ص ٤٧٩، وسائل الشیعة»، حر عاملی ١١/٤٦٦ و نیز رجوع شود به «اصول کافی» باب درباره‌ی این که تقیه تا زمان ظهور قایم از بین نمی‌رود. (٢/٢١٧).

[١٥٩٣]- «الوافی»، فیض کاشانی، کتاب الحجة باب النوادر، ٢/٦٠.

[١٥٩٤]- «رسالة فی التقیّه»، از محمد صادق روحانی ضمن کتاب «الامر بالمعروف و النهی عن المنکر که آن هم از ایشان است. ص ١٤٨-١٤٩، چاپ اول ١٣٩٦هـ.

[١٥٩٥]- «مع الشیعة الامامیة»، ص ٢٦٨ همراه با کتاب، «الشیعة فی المیزان».

[١٥٩٦]- در نقد استدلال‌های اهل سنت، «منهاج السنة»، ٤/٨٤-٨٧ و «المنتفی»، ص ٤٦٦-٤٦٧ و «مختصر التحفة»، ص ١٥٩-١٦٢ رجوع شود.

[١٥٩٧]- «الشیعة و التشیع» ص ٢٥٨، ضمن کتاب «الشیعة فی المیزان».

[١٥٩٨]- همان، ص ٢٥٨ (پانوشت).

[١٥٩٩]- من برخی از علمای بزرگ و سرشناس حلب، همچون شیخ عبدالفتاح أبوغدة را سوال کردم و ایشان گفتند که چنین شخص را نمی‌شناسند و این در حالی است که این باطنی ادعا کرده که به عنوان قاضی القضاء اهل سنت در حلب انجام وظیفه می‌کرده است.

[١٦٠٠]- ر. ک، به ص ٧٩ همین کتاب.

[١٦٠١]- «الشیعة فی المیزان»، محمد جواد مغنیه، ص ٤٩.

[١٦٠٢]- روش در معاملات که اساس آن فریب‌کاری حقه‌بازی، خیانت و خودخواهی است و بر مبنای قاعده‌ی «هدف وسیله را توجیه می‌کند، تنظیم شده است و به اندیشمند ایتالیایی، «نیکولا ماكیاولی» (١٤٦٩-١٥٢٧) پیشگام این اندیشه و کسی که آن را در کتابش «الامیر» ثبت کرد و به یکی از پادشاهان قرون وسطای اروپا تقدیم کرد. ر. ک «القاموس السیاسی» احمد عطیه، ص ١١٠٥-١١٠٦،و ر. ک، الامیر»، ماکیاولی.

[١٦٠٣]- ر. ک، «المبسوط»، طوسی، (١/١٠)، شرائع الاسلام»، حلّی، ١/٥٣، «الروضة الندیة» زین‌الدین عاملی، ١/٤٩.

[١٦٠٤]- فقه‌الامام جعفرالصادق، محمدجواد مغنیه، ص ٣١-٣٣، دارالعلم للملایین، چاپ اول، ١٣٦٥هـ.

[١٦٠٥]- «الکاشف» محمدجواد مغنیه (٦/١٨)، دارالعلم للملایین، چاپ ١، بیروت، ١٩٦٨م.

[١٦٠٦]- این مطلب را دکتر علی سالوس از وی نقل کرده است. ر. ک «فقه الامامیة»، ص ٨١ (پانوشت).

[١٦٠٧]- «فقه الشعیة الامامیة»، علی سالوس، ص ٨١ (پانوشت).

[١٦٠٨]- دولت صفوی از سال ٩٠٥ تا سال ١١٤٨هـ ادامه یافت.