مختصری در فقه امام شافعی رحمه الله

خلاصۀ ابواب نماز

س: آیا می‌توان خلاصه‌ای از آنچه که در مورد نماز کرشد، بیان کرد؟

ج: بله، نماز دارای مقدمات، شروط، ارکان، ابعاض، هیئات، اوقات و مبطلات است.

-مقدمات نماز: اذان و اقامه.

-شروط نماز: طهارت و پاکی لباس و بدن و مکان نماز، علم به واجب بودن نماز و علم به فرا رسیدن وقت نماز، عدم چیزی که با نماز منافات دارد، داشتن وضو؛ یعنی، طهارت و پاکیزگی کامل، آگاهی به نماز و تشخیص میان فرض‌ها و سنت‌ها و اعتقاد به واجب بودن نماز.

-ارکان نماز: نیت، تکبیرة الإحرام، قیام در صورت توانایی، خواندن سورۀ فاتحه، رکوع، اعتدال، دو سجده، نشستن میان دو سجده، طمأنینه و آرام گرفتن در همۀ رکنها، نشستن آخر، تشهد در آن، درود بر پیامبرصبعد از تشهد آخر و سلام دادن نماز.

-ابعاض نماز: یعنی سنت‌هایی که در صورت ترک با سجدۀ سهو جبران می‌شوند، عبارتند از: نشستن برای تشهد اول، خود تشهد اول، درود فرستادن بر پیامبرصدر آن، قنوت در نماز صبح، قیام و ایستادن برای دعای قنوت و درود فرستادن بر پیامبرصدر آن.

-هیئات نماز: یعنی سنت‌هایی که در صورت ترک برای جبرانشان نیازی به سجدۀ سهو ندارند، عبارتند از: بلند دستان هنگام تکبیرة الإحرام، قرار دادن دست راست بر پشت دست چپ زیر سینه و بالای ناف، خواندن دعای استفتاح، پناه بردن به خدا (گفتن «أعوذُ باللهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم»)، گفتن «ربِّ اغفِرلی و آمین» [۲۱]بعد از فاتحه، خوانده سوره‌ای دیگر با حداقل سه آیه از قرآن بعد از فاتحه، بلند کردن دستان برای رکوع، قرار دادن کف دستان بر زانوها، گفتن «سبحان رَبِّی العَظیمِ و بِحَمدِهِ» [۲۲]سه بار در رکوع، بلند کردن دستان هنگام بلند از رکوع، گفتن «سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَهُ رَبَّنا لَکَ الحَمدُ مِلءَ السَّمَواتِ و مِلءَ الأرضِ و مَلءَ ما بَینَهُمَا و مِلءَ ما شِئتَ مِن شَیءٍ بَعدُ» [۲۳]در اعتدال، گفتن «الله اکبر»برای بلند شدن و پایین رفتن در نماز، گفتن «سُبحانَ ربِّیَ الأعلی وبِحَمدِهِ» [۲۴]سه بار در سجود، قرار دادن زانوها و سپس دستان وآن‌گاه پیشانی و بینی بر زمین هنگام سجده کردن، با حالت «افتراش» نشستن در تمامی نشستن‌ها به جز نشستن آخر، با حالت «تورک» نشستن در نشستن آخر و سلام دومی نماز.

-اوقات نمازها: الف) اوقان نمازهای فرض: ۱- نماز ظهر؛ از زوال آفتاب تا اینکه سایۀ هر چیز به اندازۀ خودش شود.

۲-نماز عصر؛ از زیاد شدن سایۀ هر چیز از اندازۀ خودش تا غروب آفتاب.

۳-نماز مغرب؛ از غروب آفتاب تا ناپدید شدن شفق سرخ رنگ.

۴-نماز عشاء؛ از نا پدید شدن شفق سرخ رنگ تا طلوع فجر صادق.

۵-نماز صبح؛ از طلوع فجر سادق تا طلوع آفتاب، می‌باشد.

ب) وقت نماز جمعه: همان وقت نماز ظهر می‌باشد؛ یعنی، تا زمانی که ظهر باقی، نماز جمعه خوانده می‌شود و اگر وقت ظهر تمام شود، نماز ظهر قضا می‌شود؛ نه نماز جمعه.

ج: وقت نماز واجب (نماز نذری): بعد از تحقق پیداکردن شرطش می‌باشد؛ مثلا: اگر نذر نماید که اگر خداوند بیماریش را شفا دهدَ، ده رکعت نماز می‌خوند، در این صورت هنگام شفای بیمار، وقت آن فرا می‌رسد.

د) اوقات نمازهای سنت:

۱-سنت قبیله؛ قبل از نماز فرض خوانده می‌شود.

۲-سنت بعدیه؛ بعد از نماز فرض خوانده می‌شود.

۳-نماز وتر؛ بعد از نماز عشاء خوانده می‌شود و تا طلوع فجر صادق ادامه درد؛ پس نماز و تر از نماز عشاء جلو نمی‌افتد.

۴-نماز تهجد؛ وقت آن، هنگام بیدار شدن از خواب شب تا قبل از نماز صبح می‌باشد.

۵-نماز ضحی (چاشتگاه)؛ وقت آن، هنگام بلند شدن آفتاب به اندازۀ نیزه‌ای تا زوال آن می‌باشد.

۶-نماز اوابین؛ وقت آن، بعد از نماز مغرب تا قبل از نماز عشاء می‌باشد.

۷-نماز عید؛ وقت آن، هنگام بلند شدن آفتاب به اندازه‌ی نیزه‌ی نیزه‌ای تا زوال آن می‌باشد.

۸-نماز کسوف و خسوف؛ هنگام‌گرفتگی خورشید و ماه خوانده می‌شود؛ پس در صورتی که‌گرفتگی خورشید و ماه ازبین رود، نماز کسوف و خسوف قضا نمی‌شود.

۹-نماز استسقاء؛ هنگام نیاز به آب و در وقت نماز عید خوانده می‌شود.

۱۰-نماز تراویح؛ در شب‌های ماه رمضان بعد از نماز عشاء خوانده ‌می‌شود.

-مبطلات نماز: آنچه نماز را باطل می‌سازد عبادتند از: ۱-سه حرکت پی در پی ۲-سخن گفتن از روی عمد ۳-خوردن و آشامیدن از روی عمد اگر چه کم باشد ۴- خوردن و آشامیدن زیاد از روی سهو ۵- برخورد کردن نجاست به بدن یالباس یا مکان نماز ۶- بی‌وضو شدن ۷- آشکار شدن عورت در صورتی‌که فورا پوشانده نشود ۸- قهقهه (با صدای بلند خندیدن) ۹- (ار تداد از دین اسلام بر گشتن) ۱۰- اضافه کردن رکن فعلی از روی عمد ۱۱- ترک استقبال قبله غیر از نماز خوف در هنگام پیکار و قتال ۱۲- ترک قیام برای کسی‌که قادر به ایستاده در نماز باشد.

-آداب نماز: نظافت کامل، خود آراستن بالباس پاک و زیبا، استعمال بوی خوش، دوری از بوهای بد، داخل شدن به نماز با نشاط وشادابی وحضور قلب، تدبر و اندیشیدن در خواندن آیات قرآنی، خشوع و فروتنی در برابر خدا، دعای خیر برای خود و سایر مسلمانان، خواندن نماز به صورت کامل، دوری از خمیازه کردن و امثال آن، طول دادن به قیام اگر نمازگزار امام نباشد و طول دادن به رکوع و سجد.

[۲۱] خدایا! از گناهان من درگذر! و دعای ما را بپذیر! [۲۲] پروردگار بزرگا من از هر عیب و نقصی به دور است و حمد ستایش مخصوص اوست. [۲۳] خداوند شنید و قبول کرد ستایش کسی را که او را ستایش نمود. خدایا! حمد و ستایش مخصوص توست؛ حمد و ستایش که آسمان‌ها و زمین و میان آن‌ها و هرچه تو بخواهی راپرکند. [۲۴]پروردگار بلند مرتبۀ من از هر عیب و نقصی به دور است و حمد و ستایش مخصوص اوست.