خلاصه‌ای کافی دربارۀ روزه
س: آیا می‌توان خلاصه‌ای کافی درباره روزه بیان کرد؟
ج: بله، روزه بر پنج نوع است: فرض، واجب ، سنت، مکروه و حرام.
روزه فرض که همان روزه رمضان است، دارای شرایط و جوب، شرایط صحت و درستی، ارکان، سنت‌ها، مکروهات، آداب و محرمات است.
شرایط واجب بودن روزه رمضان پنج تاست: اسلام، بلوغ، عقل، خالی بودن از موانع روزه، وتوانایی روزه.
شرایط صحت و درستی آن سه تاست: اسلام، رسیدن به سن تمییز و خالی بودن از موانع روزه مثل: حیض، نفاس وبی هوشی در تمام طول روز.
ارکان آن دو تاست: ۱- نیت؛ مثل اینکه «قصد دارم فردا روزه رمضان امسال را برای خدا بگیرم». نیت باید در شب و قبل از طلوع فجر باشد و مسحب است که انسان مسلمان بعد از غروب آفتاب نیت کند و دعای قبول را به این صودب بخواند: «خدایا! مرا برای روزه‌گرفتن توفیق ده و آن را از من قبول کن و مرا از بندگان سعادتمند و پذیرفته خود قرار ده!» ۲- امساک و خودداری از مفطرات روزه از هنگام طلوع فجر تا غروب آفتاب.
مفطرات روزه؛ یعنی، آنچه روزه را باطل می‌سازد، عبارتند از: خوردن و آشامیدن از روی عمد، داخل شدن هر چیز «عین: یعنی آنچه با چشم دیده می‌شود» به داخل بدن انسان از قبیل دماغ، شکم، شانه و امثال آن از راه‌های باز مثل دهان، بینی، گوش، قبل (جلو) و دبر (پس) زن و مرد، استفراغ عمدی، مقاربت و نزدیکی از روی عمد و استتمناء.
سنت‌های روزه عبارتند از: ۱- تعجیل در افطار؛ به اینکه به محض غروب آفتاب افطار نماید. ۲- هنگام افطار این دعا را بخواند: «اَلّلهُمَّ لَكَ صُمْتُ وَعَلَى رِزْقِكَ أفْطَرْتُ وَبِكَ آمَنْتُ وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ وَفَضْلَكَ رَجَوْتُ وَإلَيْكَ تُبْتُ ذَهَبَ الظَّمأُ و ابْتَلَّتِ الْعُرُوْقُ و ثَبَتَ الأجْرُ إنْ شَاءَاللهُ تَعَالى»
«خدایا! باری تو روزه گرفتم و با رزق و روزی تو آن را افطار کردم، به تو ایمان آوردم و بر تو توکل نمودم و از تو درخواست فضل را دارم و به سوی تو برگشتم. تشنگی بر طرف شد، رگ‌ها تر شدند و پاداش- ان شاءالله- ثابت گشت».
۳- افطاری‌کردن باخر مای‌تر، اگر نباشد باخرمای‌خشک، اگر نباشد با هر شیرینی‌ای که آتش در آن تأثیر نکرده باشد، اگر نباشد با آب.۴- غنیمت شمردن‌شب‌های رمضان با نماز، دعا و تلاوت قرآن. ۵- مواظبت بر نماز‌های مغرب، عشاء و صبح با جماعت؛ زیرا در احادیث آمده است که هر کس بر آن‌ها مواظبت نماید، پاداش شب قدر برایش ثابت می‌شود. ۶- سحری خوردن و تأخیر آن. ۷- خواندن نماز تراویح در شب‌های رمضان. ۸- غنیمت شمردن روزهای رمضان باری کسب حلال و تلاوت قرآن. ۹- گشاده‌رویی با زن و فرزندان در ماه مبارک رمضان. ۱۰- مهربانی با همسایگان و خویشاوندان. ۱۱- افطاری دادن روزه‌داران. ۱۲- در ماه رمضان ذکر و یاد خدایش از سایر اوقات باشد. ۱۳-درودفرستادن بر پیامبرص. ۱۴- انسان مسلمان در این ماه به آنچه خیر دنیا و آخرتش را درپی دارد، مشغول شود. ۱۵- غسل کردن از جنابت قبل از فجر. ۱۶- ترک چشیدن و جویدن غذا بدون بلعیدن آن حتی برای بچه‌ای که به سن تمییز رسیده است.
مکروهات درزه ده است: ا- به تأخیر انداختن افطار ۲- عجله کردن در سحری به گونه‌ای که بین سحری خوردن و طلوع فجر فاصله طولانی باشد. ۳- غسل کردن از جنابت بعد از فجر. ۴- اوقات را بیهوده سپری کردن. ۵- سخنان زشت و ناروا را بر زبان آوردن و دشنام دادن دیگران. ۶- چشیدن و جویدن غذا بدون بلعیدن آن حتی برای بچه‌ای که به سن تمییز رسیده است. ۷- خوردن زیاد. ۸- خواب زیاد. ۹- استعمال بوی خوش. ۱۰- لذت بردن نفس از شهوات.
آداب روزه هفت تاست: ۱- پیشوازی از رمضان با سرور و نشاط و رضایت. ۲- انجام دادن عبادات به صورت کامل. ۳- کم خوردن. ۴- مواظبت بر نمازها باجماعت. ۵- اعتکاف در ماه رمضان به ویژه در ده روز آخر. ۶- دوری از زنان به خصوص در ده روز آخر رمضان. ۷- صدقه دادن زیاد به ویژه در ده روز آخر آن.
محرمات روزه عبارتند از: و طء و مقاربت، استمناء و انجام دادن هر آنچه روزه را باطل می‌سازد بدون عذر و مجوز شرعی.
کسانی که در ماه رمضان عذر شرعی دارند و روزه نمی‌گیرند، به سه دسته تقسیم می‌شوند:
۱- دسته‌ای از آنان بعد از تمام شدن عذر فقط روزه را باید قضا نمایند و فدیه بر آنان واجب نیست، این افراد عبارتند از: شخص بیمار، مسافر، انسان بی هوش، زن حامله و زن شیردهی که به خاطر ترس از خودشان روزه نمی‌گیرند، و زن حائضه و نفساء.
۲- دسته دوم کسانی هستند که فقط فدیه بر آنان واجب است و روزه را قضا نمی‌نمایند، این افراد عبارتند از: بیماری که امید بهبودی‌ش نیست و پیرمرد و پیرزن سالخورده.
۳- دسته‌ی سوم کسانی هستند که بعد از مرتفع شدن عذر، هم قضای روزه و هم فدیه بر آنان واجب است، این افراد عبارتند از: زن حامله و زن‌شیردهی که به خاطر ترس از بچه‌شان روزه نمی‌گیرند، هر کسی‌که به خاطر نجات دیگری روزه‌خواری کند و کسی‌که داخل رمضان بعدی شود در حالی‌که روزه رمضان قبلی را قضا ننموده باشد.