مختصری در فقه امام شافعی رحمه الله

کسانی‌که مستحق زکات نیستند

س: آیا کسی‌که زکات بر او واجب باشد، درست است که آن را به کسانی‌که تأمین نفقه و مخارجشان بر عهدۀ اوست، ادا کند؟

ج: خیر، زیرا کسانی‌که نفقه‌شان بر عهدۀ اوست از قبیل همسر، پدر و مادر و فرزندان، با تأمین مخارجشان بی‌نیاز می‌گردند در حالی‌که قبلا ذکرشد که زکات مربوط به نیازمندان است.

س: چه کسانی مستحق زکات نیستند؟

ج: پنج کس هستند که استحقاق زکات را ندارند: ۱- کسی‌که به سبب مال و دارایی‌اش بی‌نیاز است. و آن کسی‌ است که به اندازۀ غلب عمرش، مال کافی دارد و یا براساس قولی به اندازۀ یک سال مال کافی دارد ۲- کسی‌که به سبب کسب و کارش بی‌نیاز است ۳- کافر ۴- بنی‌مطلب و بنی‌هاشم ۵- برده

همچنین کسی‌که نفقه‌اش بر عهدۀ زکات دهنده باشد، با وصف فقیر و مسکین استحقاق زکات را ندارد، اما با او صافی دیگر از قبیل بدهکاری، در راه مانگی و ... استحقاق زکات را دارد؛ مثلا اگر پدر زکات دهنده بدهکار باشد، درست است که وی قسمتی از زکاتش را به پدرش بدهد تا بدهی‌اش را پرداخت کند.

فقهای متأخر دادن زکات به بنی هاشم و بنی‌مطلب را جایز دانسته‌اند. علامه ابن عجیل می‌گوید: سه چیز هست که ما به آن فتوا می‌دهیم و اگر امام شافعی هم زنده می‌بود، به آن فتوا می‌داد: دادن زکات به یک مسکین در صورتی‌که زکات کم باشد؛ دادن زکات به بنی‌هاشم و بنی‌مطلب.