ارکان حج
س: ارکان حج چند تاست؟
ج: ارکان حج شش تاست: ۱- احرام. ۲- وقوف در صحرای عرفات. ۳- طواف الرکن (طواف افاضه یا طواف زیارت)؛ لازم است که بعد از وقوف در صحرای عرفات باشد. ۴- سعی بین صفا و مروه؛ لازم است که بعد از طواف باشد. ۵- تراشیدن یا کوتاه کردن موی‌سر. کسی‌که موی سر نداشته باشد، حلق یا تقصیر بر او واجب نیست و سنت است که تیغ بر روی سر آورده شود. ۶- به ترتیب باشد.
س: وقوف در صحرای عرفات چیست؟
ج: حضور در صحرای عرفات در فاصله زوال روز نهم ذیحجه و صبح روز عید قربان است حتی اگر با عبور کردن از آنجا باشد؛ زیرا وقت وقوف در صحرای عرفات، در فاصله روز نهم و صبح روز دهم ذیحجه می‌باشد.
مستحب‌است که بین شب و روز در صحرای‌عرفات جمع شود؛ به اینکه شخص قبل از غروب آفتاب و بعد از آن در صحرای عرفات حضور یابد. کسی‌که بین شب و روز در صحرای عرفات جمع نکند؛ به اینکه قبل از غروب آفتاب از صحرای عرفات خارج شود، مستحب است که گوسفندی را ذبح نماید و آن را به فقیران مکه صدهه بدهد.
سنت است که در صحرای عرفات زیاد ذکر و دعا شود و بهتر است که این ذکر خوانده شود: «لا إله إلا الله وحده لا شريك له... تا آخر»
«هیچ معبود بر حقی نیست جز الله، او یکتاست و هیچ شریکی ندارد...».
سنت است که هنگام وقوف در صحرای عرفات، شخص و ضو داشته و در مقابل آفتاب رو به قبله بایستد. در واقع حج یعنی وقوف در صحرای عرفات؛ پس کسی‌که در صحرای عرفات حضور نیابد، حج را از دست داده است و در این صورت اعمال عمره را انجام می‌دهد و در سال آینده باید حجش را قضا نماید پس آنچه در وقوف عرفات واجب است، این است که شخص در وقت وقوف در صحرای عرفات حضور یابد، اگر چه یک لحظه هم باشد و اگرچه تنها از آنجا عبود کند.
س: سنت‌های وقوف در صحرای عرفات کدامند؟
ج: ا- غسل. ۲- شخص در مقابل آفتاب بایستد. ۳- درکنار سنگ‌های بزرگ بایستد. ۴- رو به سوی قبله کند. ۵- حضور قلب داشته باشد و از تعلقات دنیوی فارغ شود. ۶- تلبیه [۲۷]ودرود بر پیامبرصو استغفار و دعای زیادی بگوید و زیاد گریه کند و آنجا تمام اشک‌های خود را فرو ریزد. ۷- انسان مومن در آنجا تصمیم بگیرد که از آن به بعد خودش را اصلاح نماید و به طاعات و عبادات مشغول شود. ۸- زیاد این ذکر را بخواند: «لا إله إلا الله وحده لا شريك له... تا آخر»وبرای خانواده و دو ستانش و برای مسلمانان دعاکند.
س: طواف چیست؟
ج: عبارت است از هفت دور طواف کعبه که از «حجر الأسود» شروع شده و به آن خاتمه یابد و شخص طواف کننده در تمام طوافش طرف چپ خود را رو به کعبه قرار دهد.
س: شرایط طواف چیست؟
ج: ۱- طهارت؛ یعنی، وضو کامل داشته باشد و از جنابت و آلودگی حسمی و لباس و مکان پاک باشد. ۲- پوشاندن عورت؛ یعنی در حال طواف عودتش پوشیده باشد. ۳- طواف در مسجد الحرام واقع شود. ۴- طواف هفت دور باشد. ۵- نیت طواف برای کسی‌که نیت احرام نکرده باشد. ۶- عدم صارف؛ مثل اینکه به دنبال شخص بد‌هکاری نباشد.
س: سنت‌های طواف کدام است؟
ج: ۱- طواف کننده در اول طوافش، حجرالأسود را بگیرد و آن را ببوسد و بر آن سجده کند، اگر نتوانست، بادست بدان اشاره نماید و دستش را ببوسد.
۲- آرام و با پای برهنه حرکت کند.
۳- باگام‌های کوتاه حرکت کند.
۴- رکن یمانی راگرفته و دستش را ببوسد، بادست بدان اشاره نماید. (در هر دو طواف این کار را سه بار انجام دهد. در فرد بودن آن تأکید شده است).
۵- در هر طوافی که به دنبال آن، سعی بین صفا و مروه می‌آید، سنت است که طواف کننده در سه دور اولی با شتاب حرکت کند و در چهار دور دیگر به صورت عادی حرکت نماید.
۶- شخص در هر طوافی که به دنبال آن سعی بین صفا و مروه می‌آید، رداء و عبایش را از زیر بغل راست بر شانه چپ خود بیندازد.
۷- بعد از طواف دو رکعت نماز سنت طواف بگزارد و رداء و عبایش را از روی شانه چپ پایین آورد تا عورتش پوشیده شود. و هرگاه بخواهد سعی بین صفا و مروه نماید، دوباره رداء و عبایش را از زیر بغل راست بر شانه چپ خود بیندازد.
۸- هنگام دیدن کعبه این ذکر را بگوید: «اللَّهُمَّ زِدْ هَذَا الْبَيْتَ شَرَفًا وَتَعْظِيمًا وَتَكْرِيمًا وَمَهَابَةً وَزِدْ مَنْ شَرَّفَهُ وَعَظَّمَهُ وَكَرَّمَهُ، مِمَّنْ حَجَّهُ وَاعْتَمَرَهُ تَشْرِيفًا وَتَكْرِيمًا وَبِرًّا، اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَمِنْكَ السَّلَامُ فَحَيِّنَا رَبَّنَا بِالسَّلَامِ، تَبَارْكْتَ وَ تَعَالَيْتَ يَا ذَالْجَلَالِ وَالإكْرَامِ»
«خدایا، بر شرافت، بزرگداشت، هیبت و نیکی این خانه بیفزای و بر شرافت، بزرگداشت و نیکی آن‌کسی‌که از حج گزاران و عمره گزاران که آن را بزرگداشت و حرمت نهار نیز بیفزای. خدایا، سلام تویی و سلامتی از جانب تو است. پس پروردگارا، ما را با سلامتی زنده بدار. تو بابرکت و بزرگواری ای صاحب جلال و کرام».
۹- هر باری که داخل مسجد الحرام شود، دو رکعت سنت طواف را به جای آورد و اگر طواف نکند، دو رکعت نماز سنت «تحیة المسجد» را بگزارد.
۱۰- در اول طوافش این ذکر را بگوید: «اللَّهُمَّ إِيمَانًا بِكَ وَتَصْدِيقًا بِكِتَابِكَ وَوَفَاءً بِعَهْدِكَ وَاتِّبَاعًا لِسُنَّةِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ»
«خدایا! به تو ایمان آوردم و کتابت را تصدیق می‌کنم و به عهدی که با تو بستم، وفا می‌کنم و از سنت پیامبرت، حضرت محمدصتبعیت و پیروی می‌کنم».
۱۱- هنگام رویارویی در مسجد الحرام این ذکر را بگوید: «اَلَّلهُمَّ انَّ الْبَيْتَ بَيْتُكَ و الْحَرَمَ حَرَمُكَ والأَمْنَ أَمْنُكَ وَ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذُ بِكَ مِنَ النَّارِ»
«خدایا! همانا این خانه و این حرم، خانه و حرم تو است و امنیتی که در این حرم است، از طرف توست و تویی که چنین امنیتی را به این حرم داد‌ای و این جایگاه پناه بردن به تواز آتش جهنم می‌باشد».
۱۲- هنگام رویارویی با میزاب این ذکر را بگوید: «اَللّهُمَّ اسْقِنِي بِكَأْسِ نَبِيِّكَ مُحَمَّد شَرْبَةً هَنيئةً لا أَظْمَأُ بَعْدَهَا أبَداً»
«خدایا! با جام و لیوان پیامبرت، حضرت محمدصنوشیدنی گوارایی را به من بنوشان که بعد از آن هرگز تشنه نشوم».
۱۳- در پشت بیت الله الحرام این ذکر را بگوید: «اَللّهُمَّ حَجًّا مَبْروُراً و سَعْيًا مَشْكُوراً و ذَنْبًا مَغْفُوراً و تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ»
«خدایا، حجی مقبول کوششی مورد سپاس قرار گرفته، گناهی بخشوده و تجارتی که هرگز تباه نمی‌شود [از تو می‌خواهم].»
۱۴- بین دو رکن یمانی این دعا را بخواند: ﴿رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٗ وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِ حَسَنَةٗ وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ٢٠١﴾[البقرة: ۲۰۱].
«پروردگار! در دنیا و آخرت به ما نیکی عطا فرما و ما را از عذاب دوزخ، نجات ده»!
۱۵- یا اینکه در هر دور طواف بگوید: «سبحان الله ولا إله إلا الله والله اكبر»
«خداوند از هر عیب و نقصی منزه و پاک است، ستایش و حمد مخصوص اوست و هیچ معبود بر حقی نیست جز «الله» و خداوند بزرگ و بلند مرتبه است».
و بین دو رکن یمانی دعای ﴿رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٗ وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِ حَسَنَةٗ وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ٢٠١﴾[البقرة: ۲۰۱] را بخواند.
۱۶- بعد از طواف دو رکعت نماز سنت طواف بگزارد که در رکعت اول بعد از فاتحه، سوره «کافرون» و در رکعت دوم بعد از فاتحه، سوره «اخلاص» را بخواند.
۱۷- بعد از به جای آوردن نماز سنت طواف، خداوند را سپاس گوید و وی را ستایش کند و بر پیامبرصدرود وسلام بفرستد و هر طور که دلش خواست، دعا کند.
س: انواع طواف کدامند؟
ج: ا- طواف قدوم؛ به منزله تحیة المسجد است و اگر شخص بخواهد بعد از طواف قدوم، سعی بین صفا و مروه نماید، در سه دور اول طوافش باشتاب حرکت کند و در آن سه دور، رداء و عبایش را از یر بغل راست بر شانه چپ خود بیندازد.
طواف قدوم تنها برای حاجی سنت است؛ زیرا طواف فرضش، همان طواف الرکن است و شخص عمره کننده طواف قدوم ندارد؛ زیرا طوافش همان طواف عمره می‌باشد که از ارکان عمره است.
۱- طواف الرکن (طواف اضافه ی طواف زیارت)؛ از ارکان حج است. شرط است که این طواف بعد از وقوف در صحرای عرفات باشد. اول وقتش بعد از نیمه شب عید قربان است و وقت پایانی ندارد.
۲- طواف النافله؛ مستحب است که این نوع طواف زیاد انجام شود.
۳- طواف الوداع؛ بر شخص حاجی غیر از زن حائضه واجب است که به هنگام ترک مکه، آن را به جا آورد.
س: سعی چیست؟
ج: عبارت است از هفت بار سعی بین صفا و مروه؛ از صفا تا مروه یک با رو در بازگشت از مروه تا صفا یک بار دیگر؛ یعنی، هر رفت و برگشتی دو بار محسوب می‌شود. شخص بین دو میل سبز باید تند سعی نماید و در بقیه با حالت عادی سعی نماید.
س: واجبات سعی کدامند؟
ج: ۱- از صفا آغاز نماید.
۲- تمام مسافت از صفا تا مروه و بالعکس از مروه تا صفا را بپیماید؛ پس اگر یک و جب یا کمتر از آن را ترک کند، درست نیست و سعی را انجام نداده است.
۳- هفت مرتبه بین صفا و مروه سعی نماید؛ از صفا تا مروه یک‌بار و از مروه تا صفا یک بار محسوب می‌شود. اگر شخص در تعداد سعی شک نماید، باید بنا را بر حد کمتر بگذارد و هفت مرتبه را تکمیل نماید.
۴- سعی بعد از طواف الإفاضه (طواف الرکن) باشد ی بعد از طواف القدوم باشد به شرطی که وقوف در صحرای عرفات بین آن دو نیفتد.
س: سنت‌های سعی کدامند؟
ج: شخص وضو داشته باشد و عودتش را پوشانیده و به بالای کوه صفا رفته و رو به سوی قبله کند و بعد از تهلیل [۲۸]وتکبیر این ذکر را بگوید: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ، وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْي ويُمِيتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ، وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ أنْجَزَ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَهَزَمَ الأََحْزَابَ وَحْدَهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَلاَ نَعْبُدُ الاَّ ايَّاه مُخْلِصِيْنَ لَهُ الدِّين وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرْونَ»
«هیچ معبود بر حقی نیست جز «الله» او یکتاست و شریکی ندارد، ملک و پادشاهی از آن اوست و ستایش مخصوس اوست، زنده می‌کند و می‌میراند و تمامی خیرات و برکات در دست اوست، و او بر هر چیزی تواناست. جز او معبودی بر حق نیست، یگانه است و شریکی ندارد. اوست که و عده‌اش را تحقق بخشید و بنده‌اش را پیروز کرد و به تنهایی تمام گروه‌ها را شکست داد. هیچ معبود بر حقی نیست و فقط خدا را با اخلاص پرستش می‌کنیم و غیر از او کسی را نمی‌پرستیم؛ فرمانروایی خاص اوست، اگرچه کافران از این خوششان نیاید و نارحت باشند».
بعد از آن هر طور که‌دلش خواست دعاکند و آن‌گاه این ذکر و دعا را سه بار تکرار کند. سپس از صفا پایین آمده و به سعی خودش ادامه دهد و بین صفا و مروه بگوید: «رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَكْرَمُ رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنيَا حَسَنَة وَفِي ٱلأٓخِرَةِ حَسَنَة وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ»
«پروردگارا! از گناهان درگذر و بندگانت را مشمول رحمت خود قرار داده و از تمام گناهان و لغزش‌هایی که نسبت به آن علم و آگاهی داری، چراکه به راستی تو یی نهایت عزیز و ستوده و بخشنده هستی. خدایا! در دنیا و آخرت به ما نیکی عطا فرما و ما را از عذاب دوزخ، نجات ده»!
البته اگر در فاصله بین صفا و مروه قرآن بخواند، بهتر است.
زمانی‌که به دو میل سبز رسید، در بین آن باشتاب حرکت کند و بعد از عبور از آن با حالت عادی سعی نماید. و هرگاه به مروه رسید، از آن بالا رود و ذکر و دعایی راکه قبلا بر روی کوه صفا خوانده بود، در آنجا نیز بخواند. آن‌گاه از مروه پایین آید تا به صفا برگردد. این رفت و برگشت دوبار محسوب می‌شود، هرگاه هفت بار تمام شد، کافی است و تکرار آن مندوب و مستحب نیست.
س: حلق چیست؟
ج: منظور از آن تراشیدن موی سر با تیغ یا کوتاه کردن آن است، بهتر آن است که مرد تمام سرش را بتراشد و زن، موی‌سرش را کوتاه نماید. اگر مرد موی‌سرش را کوتاه نماید یا قسمتی از سرش را بتراشد، یا زن قسمتی از موی سرش را کوتاه نماید، کافی است. در حقیقت کوتاه کردن سه مو از مو‌های سر کفایت می‌کند و نباید کمتر از آن کوتاه شود.
س: وقت طواف و حلق و دمی جمره عقبه چه زمانی داخل می‌شود؟
ج: وقت طواف الرکن بعد از نیمه‌شب عید قربان داخل می‌شود و اگر شخص محرم بتواند بر احرامش باقی بماند، وقت پایانی ندارد؛ یعنی، تا زمانی که شخص در حال احرام باشد، می‌تواند این طواف را انجام دهد.
وقت حلق بعد از نیمه شب عید قربان داخل می‌شود و وقت پایانی ندارد؛ زیرا شخص محرم از احرامش خارج نمی‌شود مگر بعد از ادای فرایض واجباتش.
وقت رمی جمره عقبه نیز بعد از نیمه شب عید قربان داخل می‌شود. و بهتر آن‌است که بعد از طلوع آفتاب باشد و پس از آن حلق و آن‌گاه طواف انجام شود.
اگر شخص بخواهد چیزی را ذبح کند یا قربانی کند، وقت ذبح هدی همان وقت قربانی است که بعد از نماز عید، تا آخر ایام التشریق (آخر روز سیزدهم ذیحجه) است. بعد از آن جمره عقبه را رمی نماید، سپس حیوانی را ذبح و پس از آن حلق و آن‌گاه طواف الرکن انجام گیرد. هرگاه شخص این سه کار (رمی، حلق و طواف) را انجام دهد، از احرامش خارج شده و تمام آنچه در حال احرام بر وی حرام بود از قبیل پوشیدن لباس دوخته برای مردان، استعمال بوی خوش و نکاح و نزدیکی با زن، برایش حلال می‌شود و اگر دو کار از آن‌ها را انجام دهد؛ مانند اینکه رمی و حلق نماید، یا حلق و طواف کند و یا رمی و طواف کند، در این صورت تمام آنچه در حال احرام بر وی حرام بود، برایش حلال می‌شود جز نکاح و نزدیکی با زن، ولی اگر هر سه مورد را انجام دهد، تمام آنچه در حال احرام بر او حرام بود، برایش حلال می‌شود.
س: سنت‌های حلق کدامند؟
ج: ۱- رو به سوی قبله کردن.
۲- تکبیر؛ گفتن «اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَاللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ وَلِلَّهِ الْحَمْدُ» [۲۹]
(یعنی در حال تراشیدن یا کوتاه کردن موی‌سر بهتر است که شخص ساکت ننشیندن؛ بلکه مشغول تکبیر باشد. این شأن انسان مسلمان است که همیشه در تمام لحظات زندگی‌اش جدیت داشته باشد و عمرش را حفظ نماید تا لحظه‌ای از آن ضایع نشود).
۳- از طرف راستش آغاز کند.
۴- موهایش را زیر خاک دفن کند.
[۲۷] گفتن «لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ، لَا شَرِيكَ لَكَ»«گوش به فرمانم، ای خدا! گوش به فرمانم، تو شریکی نداری، گوش به فرمانم، همانا ستایش و نعمت و سلطنت از آن توست و تو شریکی نداری». [۲۸] گفتن «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ». (مترجم) [۲۹] خداوند بزرگ و بلند مرتبه است (سه بار)، هیچ معبود بر حقی نیست جز «الله»، خداوند بزرگ و بلند مرتبه است (دو بار) و ستایش و حمد مخصوص اوست.