مختصری در فقه امام شافعی رحمه الله

فصل دوم: زکات

س: زکات چیست؟ آیا زکات جزو ازکان اسلام است؟

ج: زکات در لغت به معنی پاک کردن و رشد کردن است؛ پس کسی‌که زکات مالش را ادا می‌کند، قلبش را از آلودگی‌های بخل پاک کرده و مالش را درمعرض رشد و افزایش و برکت قرار داده‌ است. و در اصطلاح شرعی به معنای دادن قسمتی از اموال زکوی به مستحقان با شرایط خاص جهت پاک کردن مال و رشد دادن آی است.

بله، زکات سومین رکن از ارکان اسلام است.

س: معنای اینکه زکات باعث افزایش و برکت مال می‌شود، چیست؟

ج: به کشاورز نگاه کن که هر ساله یک بار شاخه‌های درخت انگور راقطع می‌کند و منتظر نمی‌شود تا شاخه‌های آن چند برابر شود و در نتیجه میوه و ثمرۀ آن هم افزایش یابد. کشاورز این را به تجربه درک کرده و به آن پی برده است.

در مورد ادای زکات نیز اهل بصیرت با جشم خود آن را دیده‌اند. تازه برای انسان مسلمان کافی است که ادای زکات، امر و دستور خداوند عزیز و حکیم است که قطعا خیر زیادی در آن نهفته است.

س: آی خداوند عزیز و حکیم به ادای زکات امر کرده است؟

ج: بله، خداوند عزیز و حکیم در آیات متعددی از قرآن به خارج کردن زکات و قرار دادن آن در کنار نماز، دستور داده است؛ از جمله می‌فرماید:

﴿أَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ ﴾[البقرة: ۴۳]

«نماز را برپای دارید و زکات را ادا کنید»

﴿ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ ...﴾[النمل: ۳]

«کسانی که نماز را برپای می‌دارند وزکات را ادا می‌کنند».

پس دلیل واجب بودن زکات، آن آیات و این فرمودۀ پیامبرصاست: «اسلام بر پنج چیز بنا شده است: گواهی دادن اینکه هیچ معبودی غیر از الله نیست و محمدصفرستادۀ خدا است، اقامۀ نماز، روزۀ رمضان، دادن زکات و حج و زیارت خانۀ خدا برای کسی‌که توانایی آن را داشته باشد».

همچنین اجماع تمامی امت بر این است که زکات واجب است.

همراهی نماز با زکات دلیل بر این است که قبول واقع شدن نماز بستگی به خارج کردن زکات – نسبت به کسی‌که زکات بر او واجب است- دارد.

س: چه وقتی زکات واجب می‌شود؟

ج: ۱- اموال زکوی به حد نصاب برسد (بیان حد نصاب بعدا می‌آید).

۲- یک سال تمام بر آن حد نصاب بگذرد جز حبوبات و میوه‌ها.

۳- حیوانات اغلب اوقات سال در علفزار مباح بچرند؛ اگر علف برایشان خریده شود، زکات در آن واجب نیست.

۴- خارج کردن آن ممکن باشد؛ یعنی، قبل از توانایی خارج کردن آن، مال زکوی بدون تقصیر و کوتاهی از بین رفته باشد.

س: آیاکسی‌که مانع زکات است و زکات مالش را ادا می‌کند، مسلمان به حساب می‌آید؟

ج: خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَوَيۡلٞ لِّلۡمُشۡرِكِينَ٦ ٱلَّذِينَ لَا يُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ﴾[فصلت: ۶-۷].

«وای برمشرکان! کسانی‌که زکات نمی‌دهند».

در این ایه خداوند متعال مانعین زکات را جزو مشرکان به حساب آورده است. این آیه دلیل کافی است دربارۀ و ضیعت حال مانعان زکات و عقوبت آنان.

س: فضیلت زکات چیست؟

ج: شخص زکات دهنده به اطاعت از دستورات خداو رسول خداصو دست یافتن به ثواب و پاداش تا هفتصد برابر و بیشتر از آن، آراسته می‌شود؛ همچنانکه خداوند متعال می‌فرماید: ﴿مَّثَلُ ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنۢبَتَتۡ سَبۡعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنۢبُلَةٖ مِّاْئَةُ حَبَّةٖۗ وَٱللَّهُ يُضَٰعِفُ لِمَن يَشَآءُ﴾[البقرة: ۲۶۱]

«مثال کسانی‌که اموال خودشان را در راه خدا انفاق و خرج می‌کنند، همانند کاشتن دانه‌ای است که از آن هفتصد خوشه بروید و هر خوشه یکصد حبه را در بر دارد و در نتیجه هر دانه هفتصد دانه ثمر دهد. خداوند پاداش را برای هرکس که بخواهد چند برابر می‌کند».

این آیه اگر چه در مورد صدقۀ مستحبی در راه خدا می‌باشد، در عین حال شامل زکات هم می‌شود؛ زیرا زکات فرض سزاوار تربه آن پاداش است.

س: حکمت و نتیجۀ زکات چیست؟

ج: حکمت زکات، تعاون و یاری نمودن همدیگر بر انجام کار خیر و دوری از کار بد، بر طرف کردن نیاز مندان، از ریشه برکندن فقر از جوامع اسلامی، تسلی و تسکین دادن دل‌های فقیران و کمک و یاریشان برای بالا آمدن سطح زندگیشان می‌باشد.

نتیجۀ زکات، ایجاد جامعه‌ای سالم بازندگانی راحت و خوش و برخوردار از تمامی امکانات که نظم و دوستی و تعاون غالب می‌شود بر آنچه خوشبختی دنیا و آخرت مسلمانان در آن نهفته است.

س: بر چه کسانی زکات واجب است؟

ج: بر مسلمانی که به طور کامل، مالک حد نصاب مالی باشد که زکات در آن واجب شده است؛ پس زکات دهنده کسی است که دارای این دو شرط باشد: اسلام و مالکیت تمام.