مناسبت بین آیات و سوره‌ها
همه می‌‌دانیم که قرآن در مدت ۲۳ سال نبوت رسولالله جنازل شده است و ترتیب نزول قرآن غیر از آن ترتیبی است که ما در مصحف می‌بینیم چرا که هر وقت آیه‌ای بر رسولالله جنازل می‌شد خود تعیین می‌کرد که در کجا وکدام سوره نوشته شود: مثلاً آیه‌ی:
﴿أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبٗا مِّنَ ٱلۡكِتَٰبِ يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡجِبۡتِ وَٱلطَّٰغُوتِ وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ هَٰٓؤُلَآءِ أَهۡدَىٰ مِنَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ سَبِيلًا٥١﴾[النساء: ۵۱].
«آیا ندیدى کسانى را که بهرهاى از کتاب (خدا) دارند (با این حال) به جبت و طاغوت (بت و بتپرستان) ایمان مىآوردند و به مشرکان مىگویند آنها از کسانى که ایمان آوردهاند هدایت یافتهترند.»
از سوره‌ی نساء بعد از جنگ بدر، هنگامی که یکی از یهودیان به نام کعب بن اشرف به مکه رفت و مشرکان از او پرسیدند آیا راه ما بهتر است یا مؤمنان؟ او در جواب گفت: «انتم اهدی منهم»که در نکوهش او آیه‌ی مذکور نازل شد. [۱۱]
اما می‌بینیم که بعد از بررسی این موضوع خداوند عزوجل می‌فرماید:
﴿۞إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تُؤَدُّواْ ٱلۡأَمَٰنَٰتِ إِلَىٰٓ أَهۡلِهَا وَإِذَا حَكَمۡتُم بَيۡنَ ٱلنَّاسِ أَن تَحۡكُمُواْ بِٱلۡعَدۡلِۚ إِنَّ ٱللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُم بِهِۦٓۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ سَمِيعَۢا بَصِيرٗا٥٨﴾[النساء: ۵۸].
«خداوند به شما فرمان مىدهد که امانتها را به صاحبان آن برسانید و هنگامى که میان مردم داورى مىکنید، به عدل داورى کنید، خداوند پند و اندرزهاى خوبى به شما مىدهد، خداوند شنوا و بیناست»
و چنانکه معروف است نزول این آیه بعد از فتح مکه و در مورد حجابت (کلیدداری) کعبه نازل شده است. هنگامی که بنی‌هاشم تقاضا کردند که کلید کعبه نزد ایشان باشد؛ اما عثمان بن ابی طلحه نزد رسولالله جآمد و عرض کرد: کلید تحویل خانواده‌ی ما بوده و باید به ما برگردد. که خداوند در این باره این آیه را نازل کرد. [۱۲]چنانکه می‌بینیم بین نزول دو آیه‌ی مذکور که در مصحف پشت سر هم قرار داده شده حداقل شش ماه فاصله است؛ و اما پس از بیان نزول متوجه می‌شویم دو آیه ارتباط محکمی با هم دارند.
در آیه‌ی اول بیان شده است که یهودی امانتی را که بر گردن داشته ادا نکرده و با آنکه دانسته است راه مؤمنان بهتر است؛ تملق مشرکان کرده است.
چنانکه می‌بینیم درک مناسبت آیات وابسته به فهم نزول است، و شناخت سبب نزول مشکل بی‌ربطی بعضی از آیات که در اولین بار جلوه می‌کند، برطرف می‌سازد.
دانشمندان اسلام به موضوع مناسبت بین آیات و مناسبت بین سوره‌ها عنایت ورزیده‌اند. و می‌گویند: اولین کسی که در این مورد اظهار نظر کرده ابوبکر نیشابوری از فقهای شافعیه‌ی قرن چهارم بوده است. و اولین کتابی که در این مورد نوشته شده «البرهان في تفسیر سورالقرآن» تألیف ابوجعفر بن زبیر اندلسی و پس از آن کتاب «نظم الدرر في تناسب الآیات والسور» نوشته‌ی برهان الدین بقاعی؛ و سپس کتاب «اسرار ترتیب القرآن» جلال‌الدین سیوطی می‌باشد.
[۱۱] ابن ابی حاتم، ابوداود، احمد. [۱۲] ابن مردویه، ابن اسحق.