۴- مقابله جمع را جمع یا جمع با مفرد
در جاهای از قرآن کریم که صیغه‌های جمع در مقابل صیغه‌های جمع آمده است بر یکی از سه حالت زیر دلالت دارد:
الف ـ ممکن است، مقابله‌ی هر فرد از جمع اولی با هر فرد از جمع دومی مقصود باشد. مثل:
﴿۞وَٱلۡوَٰلِدَٰتُ يُرۡضِعۡنَ أَوۡلَٰدَهُنَّ حَوۡلَيۡنِ كَامِلَيۡنِۖ﴾[البقرة: ۲۳۳].
یعنی هر مادری به بچه‌اش شیر می‌دهد، و مثل:
﴿۞إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تُؤَدُّواْ ٱلۡأَمَٰنَٰتِ إِلَىٰٓ أَهۡلِهَا﴾[النساء: ۵۸].
یعنی هر کس مأمور است هر امانتی که نزد او است به هر کدام از صاحبانش بدهد. و مثل:
﴿وَإِنِّي كُلَّمَا دَعَوۡتُهُمۡ لِتَغۡفِرَ لَهُمۡ جَعَلُوٓاْ أَصَٰبِعَهُمۡ فِيٓ ءَاذَانِهِمۡ وَٱسۡتَغۡشَوۡاْ ثِيَابَهُمۡ﴾[نوح: ۷].
«و هر گاه که من آنان را فراخواندم تا آنان را بیامرزى، انگشتانشان را در گوشهاشان نهادند و جامههاشان را [به خود] پیچیدند.»
ب ـ ممکن است تمام افراد یک جمع در مقابل تک‌تک افراد جمع دیگر مقصود باشد مثل:
﴿وَٱلَّذِينَ يَرۡمُونَ ٱلۡمُحۡصَنَٰتِ ثُمَّ لَمۡ يَأۡتُواْ بِأَرۡبَعَةِ شُهَدَآءَ فَٱجۡلِدُوهُمۡ ثَمَٰنِينَ جَلۡدَةٗ﴾[النور: ۴].
که مقصود هر فردی است که قذف کند و بر اثبات مدعای خود چهار شاهد نیاورد باید هشتاد ضربه زده شود، و مثل:
﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلۡهُدَىٰ مِنۢ بَعۡدِ مَا بَيَّنَّٰهُ لِلنَّاسِ فِي ٱلۡكِتَٰبِ أُوْلَٰٓئِكَ يَلۡعَنُهُمُ ٱللَّهُ وَيَلۡعَنُهُمُ ٱللَّٰعِنُونَ١٥٩﴾[البقرة: ۱۵۹].
یعنی هر فردی که کتمان کند همه‌ی لعت‌کنندگان او را لعت کنند.
ج ـ ممکن است محتمل یکی از دو معنای گذشته باشد که در این صورت احتیاج به دلیل است که یکی از این دو معنا را تعیین نماید مثل:
﴿وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَا﴾[التوبة: ۷۲].
«خداوند به مردان و زنان مؤمن باغهایى را وعده داده است که از فرودست آن جویباران روان است.»
که محتمل است هر فرد مؤمن به یک جنت یا چند جنت وعده داده شده باشد.
اما در مقابله‌ی جمع با مفرد غالباً مقصود از آن، مقابله‌ی مفرد با هر فرد از افراد جمع نباشد.
مثل:
﴿وَإِن كُنتُمۡ فِي رَيۡبٖ مِّمَّا نَزَّلۡنَا عَلَىٰ عَبۡدِنَا فَأۡتُواْ بِسُورَةٖ مِّن مِّثۡلِهِۦ﴾[البقرة: ۲۳].
«و اگر از آنچه که بر بنده خود نازل کردهایم، در شکاید، اگر راستگویید یک سوره مانند آن بیاورید.»
و مثل:
﴿وَإِذۡ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِۦٓ إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تَذۡبَحُواْ بَقَرَةٗۖ﴾[البقرة: ۶۷].
«و هنگامى که موسى به قومش گفت: خداوند شما را به سر بریدن گاوى فرمان مىدهد.»
که در این دو مثال به جمع دستور داده شده یک چیز را انجام دهند. اما گاهی ممکن است مقصود مقابله‌ی مفرد با هر فرد از افراد جمع باشد:
مثل:
﴿وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖۖ﴾[البقرة: ۱۸۴].
یعنی بر هر فردی که طاقت روزه گرفتن ندارد لازم است فدیه دهد.