تکرار اسم
هرگاه اسمی دوبار یا بیشتر تکرار شود یکی از چهار حالت زیر را دارد:
۱- ممکن است هر دو نکره باشند، در این حالت غالباً دومی غیر اولی است مثل:
﴿۞ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن ضَعۡفٖ ثُمَّ جَعَلَ مِنۢ بَعۡدِ ضَعۡفٖ قُوَّةٗ ثُمَّ جَعَلَ مِنۢ بَعۡدِ قُوَّةٖ ضَعۡفٗا وَشَيۡبَةٗۚ﴾[الروم: ۵۴].
«خداست آن کس که شما را ابتدا ناتوان آفرید، آن گاه پس از ناتوانى قوّت بخشید، سپس بعد از قوّت، ناتوانى و پیرى داد.»
ضعف اولی مقصود از آن حالت نطفگی و ضعف دوم حالت بچگی است، و قوت اول ابتدای جوانی و قوت دوم کمال جوانی و ضعف سوم پیری است.
۲- ممکن است هر دو معرفه باشند، در این صورت در غالب احوال دومی همان اولی است. مثل:
﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ٦ صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ﴾[الفاتحة: ۶-۷].
«ما را به راه راست هدایت کن (۶) راه کسانى که آنان را مشمول نعمت خود ساختى.»
و در آیه‌ی زیر مثال هر دو مورد جمع است.
﴿فَإِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ يُسۡرًا٥ إِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ يُسۡرٗا٦﴾[الشرح: ۵-۶].
«به یقین با (هر) سختى آسانى است! (۵) (آرى) مسلّماً با (هر) سختى آسانى است.»
ابن عباسبدر مورد این آیه گفت: «لن یغلب عسر یسرین».
۳- ممکن است اولی نکره و دومی معرفه باشد، در این صورت دومی همان اولی است، مثل:
﴿إِنَّآ أَرۡسَلۡنَآ إِلَيۡكُمۡ رَسُولٗا شَٰهِدًا عَلَيۡكُمۡ كَمَآ أَرۡسَلۡنَآ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ رَسُولٗا١٥ فَعَصَىٰ فِرۡعَوۡنُ ٱلرَّسُولَ فَأَخَذۡنَٰهُ أَخۡذٗا وَبِيلٗا١٦﴾[المزمل: ۱۵-۱۶].
«ما پیامبرى به سوى شما فرستادیم که گواه بر شماست، همان گونه که به سوى فرعون رسولى فرستادیم! (۱۵) (ولى) فرعون به مخالفت و نافرمانى آن رسول برخاست، و ما او را سخت مجازات کردیم.»
۴- ممکن است اولی معرفه و دومی نکره باشد، در این صورت متوقف بر قرینه است.
ممکن است قرینه دلالت بر مغایرت دهد، مثل:
﴿وَيَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ يُقۡسِمُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ مَا لَبِثُواْ غَيۡرَ سَاعَةٖۚ كَذَٰلِكَ كَانُواْ يُؤۡفَكُونَ٥٥﴾[الروم: ۵۵].
«و روزى که رستاخیز برپا شود، مجرمان سوگند یاد مىکنند که جز ساعتى [بیش] درنگ نکردهاند [در دنیا هم] این گونه به دروغ کشانیده مىشدند.»
و ممکن است قرینه دلالت بر اتحاد دهد، مثل:
﴿وَلَقَدۡ ضَرَبۡنَا لِلنَّاسِ فِي هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانِ مِن كُلِّ مَثَلٖ لَّعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ٢٧ قُرۡءَانًا عَرَبِيًّا غَيۡرَ ذِي عِوَجٖ لَّعَلَّهُمۡ يَتَّقُونَ٢٨﴾[الزمر: ۲۷-۲۸].
«و در این قرآن از هر گونه مَثَلى براى مردم آوردیم، باشد که آنان پندگیرند. (۲۷) قرآنى عربى، بىهیچ کژى باشد که آنان راه تقوا پویند.»