۱- مثلهای مصرحه
مثلهای مصرحه عبارت از مثلهایی است که با لفظ «مَثَل» شروع می‌شود و یا در آنها لفظ دال بر تشبیه بکار می‌رود.
مانند:
﴿مَثَلُهُمۡ كَمَثَلِ ٱلَّذِي ٱسۡتَوۡقَدَ نَارٗا فَلَمَّآ أَضَآءَتۡ مَا حَوۡلَهُۥ ذَهَبَ ٱللَّهُ بِنُورِهِمۡ وَتَرَكَهُمۡ فِي ظُلُمَٰتٖ لَّا يُبۡصِرُونَ١٧ صُمُّۢ بُكۡمٌ عُمۡيٞ فَهُمۡ لَا يَرۡجِعُونَ١٨ أَوۡ كَصَيِّبٖ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ فِيهِ ظُلُمَٰتٞ وَرَعۡدٞ وَبَرۡقٞ يَجۡعَلُونَ أَصَٰبِعَهُمۡ فِيٓ ءَاذَانِهِم مِّنَ ٱلصَّوَٰعِقِ حَذَرَ ٱلۡمَوۡتِۚ وَٱللَّهُ مُحِيطُۢ بِٱلۡكَٰفِرِينَ١٩﴾[البقرة: ۱۷-۱۹].
«آنها (منافقان) همانند کسى هستند که آتشى افروخته (تا در بیابان تاریک راه خود را پیدا کند) ولى هنگامى که آتش اطراف خود را روشن ساخت خداوند (طوفانى مىفرستد و) آن را خاموش مىکند، و در تاریکى وحشتناکى که چشم کار نمىکند آنها را رها مىسازد. (۱۷) آنها (منافقان) کر، گنگ و کورند، بنا بر این از راه خطا باز نمىگردند! (۱۸) یا همچون بارانى که در شب تاریک توأم با رعد و برق و صاعقه (بر سر رهگذرانى) ببارد، آنها از ترس مرگ انگشت در گوش خود مىگذارند، تا صداى صاعقه را نشنوند، و خداوند به کافران احاطه دارد.»
چنانکه در این آیه می‌بینیم خداوند حال منافقان را به دو مَثَل آتش و آب بیان کرده است.
و مانند:
﴿أَلَمۡ تَرَ كَيۡفَ ضَرَبَ ٱللَّهُ مَثَلٗا كَلِمَةٗ طَيِّبَةٗ كَشَجَرَةٖ طَيِّبَةٍ أَصۡلُهَا ثَابِتٞ وَفَرۡعُهَا فِي ٱلسَّمَآءِ٢٤ تُؤۡتِيٓ أُكُلَهَا كُلَّ حِينِۢ بِإِذۡنِ رَبِّهَاۗ وَيَضۡرِبُ ٱللَّهُ ٱلۡأَمۡثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ٢٥ وَمَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٖ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ ٱجۡتُثَّتۡ مِن فَوۡقِ ٱلۡأَرۡضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٖ٢٦﴾[إبراهيم: ۲۴-۲۶].
«آیا ندیدى که خداوند چگونه مثل زده است؟ سخن پاکیزه همانند درخت پاکیزهاى است که ریشه آن، پا بر جا و ثابت و شاخه آن در آسمان است. (۲۴) در هر زمان میوههاى خود را به اذن پروردگارش مىدهد، و خداوند براى مردم مثلها مىزند که شاید متذکر شوند. (۲۵) و مثل سخن پلید همانند درختى پلید است که ریشه آن از روى زمین بر آمده و ثبات و استحکامى ندارد.»