از فقهاء تابعین مدینه
سعید بن مسیب مخزومی، عرو بن زبیر بن عوام، قاسم [۴۰]بن محمد بن ابی بکر صدیق، ابوبکر ابن عبدالرحمان بن الحارث بن هشام ابن مغیره مخزومی، عبیدالله بن عبدالله بن عتبه بن مسعود هزلی، خارجه بن زید بن ثابت و ابوایوب سلیمان بن یسار، به فقهاء سبعه مشهورند [۴۱].
بعد از فقهاء شهرهای هفتگانه مذکور، فقه به طبقات دیگری منتقل شد، مانند: ابا محمد حسن بن محمد حنفیه متوفی در زمان عمر بن عبدالعزیز و ابوبکر بن محمد بن مسلم و عمر بن عبدالعزیز (قبل از دوران خلافت او نیز فقیه بود) خلیفه عادل [۴۲]و غیره بوده‌اند.
سپس فقه به طبقه سومی انتقال یافت. و از این طبقه، مسلم بن خالد بن سعید زنجی که بعد از عبدالملک بن عبدالعزیز بن جریج [۴۳]مفتی بود و در سال ۱۷۹ زندگی را بدرود گفت، امام شافعی از او اخذ فقه کرد و به وسیله امام شافعی فقه به طبقه دیگری منتقل شد.
فرید وجدی در دائرة المعارف عربی خود بعد از ذکر فقهاء صحابه فقهاء تابعین را این طور بیان می‌کند:
از فقهاء تابعین در مدینه این عده مشهورند: سعید بن مسیب، سلیمان بن یسار، قاسم بن محمد، سالم بن عبدالله ابن عمر، عبیدالله بن عتبه، ابوسلمه بن عبدالرحمان، عروه بن زبیر، ابان بن عثمان، ابن شهاب، ابوالزناد، ربیعه و مالک بن انس و عبدالعزیز بن ابی سلمه و ابن ابی ذؤیب.
از فقهاء تابعین در مکه و یمن این عده مشهورند: علقمه، اسود، عبید، شریح، مسروق، شعبی، ابراهیم نخعی، سعید بن جبیر، حارث عکلمی، حکم بن عتیبه، حماد بن ابی سلیمان، ابوحنیفه و اصحاب او، ثوری، حسن بن صالح و ابن مبارک.
از فقهاء تابعین از اهل شام این عده مشهورند: مکحول، سلیمان بن موسی اوزاعی، سعید بن عبدالعزیز و زید بن جابر.
از فقهاء تابعین از اهل مصر این عده مشهورند: یزید بن ابی حبیب، عمر بن حارث، لیث بن سعد، عبدالله بن وهب، ابوالقاسم، واشهب، ابن عبد حکم، اصبغ، مزنی، بیوطی، حرمله و ربیع.
از فقهاء تابعین اهل بغداد این عده مشهورند: ابوثوره، اسحاق بن راهویه، ابوعبیدالله قاسم بن سلام، ابوجعفر طبری که در نتیجه مذاهب «ابوحنیفه» مالک، شافعی و احمد»سرواج یافت و در مورد اقتداء مسلمین قرار گرفت، فرید وجدی می‌افزاید: «فَوَقَفَ التَقليدُ بِالأَمصارِ عِنْدَ هؤلاءِ الأربعةِ وَلا يزالونَ هُمْ أئمّةُ المسلمينَ إلى الآن» [۴۴].
[۴۰] دمیری گوید: زمخشری در ربیع الابرار ذکر کرده است که یزدگرد آخرین ملوک ساسانی سه دختر داشت، در زمان عمر بن خطابسبه اسارت مسلمین درآمدند یکی از آن‌ها به همسری عبدالله بن عمر درآمد، سالم از او متولد گردید، دیگری به همسری محمد بن ابی بکر درآمد، قاسم از او متولد شد، سومی به همسری حسین بن علی درآمد، امام علی زین العابدین از او متولد گردید. این‌ها پسر خاله یکدیگر بوده‌اند، در روزنامه ایرانیان شماره ۱۶ – ۹ / ۱۱ / ۵۴ آمده: مهربانو و شهربانو دختران یزدگرد پادشاه ساسانی بودند مهربانو به همسری محمد بن ابی بکر درآمد، قاسم از او متولد شد و شهربانو به همسری امام حسین درآمد زین العابدین از او متولد شد.
(کارنامه حبیب الله نوبخت).
[۴۱] دمیری در حیوة الحیوان در مورد فقهاء سبعه این دو بیت را آورده است:
ألا كل من يقتدي بأئمة
فقسمته ضيري عن الحق خارجه
فخذهم عبيد الله، عروة، قاسم
سعيد، أبو بكر، سليمان، خارجه
[۴۲] متوفی به سال ۱۰۱.
[۴۳] متوفی به سال ۱۰۵ در مکه.
[۴۴] دائرة المعارف محمد بن فرید وجدی مطبعۀ دائرة المعارف قرن عشرین جلد هفتم صفحۀ ۳۵۷ و ۳۵۸.