شرح حال و زندگی اصحاب کتب سته

اشعار و طرایف او

فصاحت امام بخاری در نظم کمتر از فصاحت او در نثر نبود [۱۱۲]. اما به گفتۀ امام شافعی/:

وَلَوْ لا الشِّعْر بالعلماء يزري
لَكُنْتُ اليَومَ اَشْعَرَ مِن لَبيد

نظم او کمتر در دست می‌باشد، یا شعر را کم گفته و از شعراء مقلین بوده است، و یا شعر را زیاد گفته و به مرور زمان از بین رفته است، و ممکن است در آن زمان شعر را برای یک محدث مانند او نقص دانسته‌اند. اینک چند بیت از او:

اِغْتَنِمْ مِنَ الْفَراغ فَضلَ ركوعٍ
فَعَسى أَنْ يَكونَ مَوْتُكَ بغتة
كَم صحيحٍ رأيتَ مِن غيرِ سقمٍ
ذَهَبَتْ نفسه الصحيحة فلتة
خالق الناس بخلق واحد
لا تكن كلباً على الناسِ تهر
إن تبق تفجح بالأحبة كلهم
وفناء نفسك لا أبالك أفجع

اشعار او دلالت دارد بر این که وقت خود را ضایع نگردانیده، بلکه اشتغال به عبادت برای او لازم بوده و وقت خود را صرف عبادت اولی فالاولی کرده است. علاوه بر این، امام بخاری از خوشنویسان عصر خود نیز بوده است [۱۱۳].

[۱۱۲] مقدمۀ صحیح بخاری، ادارة الطباعة المنیریه، چاپ مصر صفحۀ ۱۵. [۱۱۳] عبدالمحمد خان ایرانی مؤدب السلطنه در کتاب خط و خطاطان صفحۀ ۷۴ می‌گوید: ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره بن بردزبه، شیخ الاسلام و امام المحدثین مؤلف صحیح بخاری اصلاً ایرانی و در سنۀ ۱۹۴ در بخارا متولد گشت، و بردزبه به معنی دهقان و زارع بوده و جدش بردزبه زردشتی (مجوسی) بود و تا آن وقت به دین اسلام داخل نشده بود، پسرش مغیره به دست ابوعبدالله محمد بن جعفر بن یمان مسندی جعفی مسلمان گشت، و مغیره از اجلۀ اغنیا و توانگران آن عصر بود، چون مسلمان شد فرزندش ابراهیم نیز اسلام را قبول کرد و بدینوسیله مال و اموال‌شان محفوظ ماند و از ابراهیم اسماعیل پیدا گشت، و از اسماعیل عبدالله محمد، چون به حد خودشناسی رسید به اکتساب علوم و فضایل پرداخت و در هر فنی متبحر شد، خاصة در علم حدیث، او را حافظۀ قوی بود، چنانچه سیصد هزار حدیث صحیح و غیر صحیح در حفظ داشت (نگارنده در ذیل حافظان قرآن و فن حفظ‌کردن به ذکر او مبادرت نمودم). کتاب الجامع الصحیح بخاری بزرگترین سند روایات و احادیث است، و او اولین عالمی است در اسلام که به تألیفات کثیره پرداخته و در حسن خط آن هم از دست راست و از دست چپ گوی اشتهار در میان انداخته و در قرن دوم رایت مفاخرت در فن نگاشتن خط کوفی برافراخته، جمال الدین یاقوت مستعصمی بالجمله محمد بن اسماعیل از زمرۀ خوشنویسان قرن دوم نگاشته، و در سنۀ ۲۵۶ در قریۀ خرتنگ فوت کرد و از او خلفی نماند. «تم کلامه بالاختصار».