شرح حال و زندگی اصحاب کتب سته

علم حدیث

چنان که قبلاً گفته شد در زمان پیغمبر اکرم جصحابۀ حدیث را از رسول خدا نظر به مثل مشهور «خُذُوا الْعِلْمَ مِنْ أَفْواهِ الرِّجَالْ» حفظ می‌کردند و گاهی می‌نوشتند و حدیث نبوی بعد از قرآن مورد اهمیت و در ضبط و صحت آن اهتمام می‌کردند.

در زمان خلفاء راشدین بطور احتیاط احادیث را تحدید می‌کردند، و از کثرت روایت جلوگیری می‌نمودند، مگر به وسیلۀ بینه و نقل ثقه. در زمان پیغمبر خدا که منافقان می‌خواستند سوء استفاده کنند احادیثی را جعل می‌نمودند، تا این که پیغمبر جفرمود: «مَنْ كَذَبَ عَلَىَّ مُتَعَمِّدًا، فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ» [۶۰]در تذکرۀ الحفاظ ذهبی آمده است: از مراسیل ابن ملیکه نقل است که ابوبکر صدیقسبعد از وفات پیغمبر مردم را جمع کرد و گفت: شما از رسول خدا جاحادیثی را روایت می‌کنید که خودتان درآن اختلاف دارید، و مردم هم بعد از شما در این زمینه اختلاف بیشتر پیدا می‌کنند. بنابراین، بدون دقت از رسول خدا جحدیث را روایت نکنید و تحدیث ننمایید، کسی که از شما سؤال کرد بگوئید که در بین ما و بین شما کتاب الله «قرآن» وجود دارد هرچه را آن حلال کرده، حلال است و هرچه را حرام کرده، حرام.

عمر بن خطابسدر زمان خلافت نیز جنبۀ احتیاط را مرعی می‌داشت و احادیث را در حدود قطع به صحت محدود می‌ساخت.

حضرت علیسفرمود: «قَالَ النَّبِىُّ ج: لاَ تَكْذِبُوا عَلَىَّ، فَإِنَّهُ مَنْ كَذَبَ عَلَىَّ فَلْيَلِجِ النَّارَ» [۶۱].

سفیان از اعمش از ابراهیم تمیمی از پدرش از علی بن ابی طالب نقل می‌کند که گفت: از رسول خدا جننوشتیم، مگر قرآن و آنچه در این صحیفه است. به همین جهت خلفاء از اختلاط حدیث و خوف جعل و کثرت روایت که تبعاً ایجاد اختلاف می‌کند جلوگیری می‌کردند و هر حدیثی را که قبول می‌کردند مشروط به نقل ثقه و یا بینه بر اثبات و صحت آن بود.

در قرن دوم دانشمندان اسلامی بیشتر به این امر توجه کردند و در قرن سوم عصر طلائی تدوین حدیث در عهد خلفای عباسی که مشهور به عصر طلائی تمدن اسلامی نیز می‌باشد، چون از طرف مخالفین اسلام و یا اهمال مردم و یا اغراض شخصی اخبار و اقوالی که به نام حدیث جعل می‌شد و در افواه مردم می‌افتاد و بیشتر با قرآن و حدیث نبوی و سیرت او تطبیق نمی‌کرد – اکابر مشایخ و علماء حدیث به جرح و تعدیل و تصحیح و تطبیق احادیث نبوی پرداختند و احادیث را جمع و تدوین کردند، بطوری که از دخالت و جعل اخبار بیگانه، احادیث نبوی محفوظ و مصون بماند، بزرگترین کتاب‌ها در حدیث نزد اهل سنت و جماعت که به «صحاح سته» مشهورند عبارتند از:

۱- صحیح بخاری (الجامع الصحیح).

۲- صحیح مسلم.

۳- صحیح ابی داوود (السنن).

۴- صحیح ترمذی (الجامع الصحیح).

۵- صحیح نسائی (المجتبی یا السنن).

۶- صحیح ابن ماجه (السنن).

که بعد به ذکر مؤلفین آن‌ها مورد بحث ما است می‌پردازیم.

[۶۰] رواه الترمذی جلد پنجم صفحۀ ۳۵ و باز در صحیح ترمذی آمده که پیغمبر جفرمود: «لاَ تَكْذِبُوا عَلَىَّ، فَإِنَّهُ مَنْ كَذَبَ عَلَىَّ فَلْيَلِجِ النَّارَ». [۶۱] رواه البخاری.